Mario Pacchioli

Mario Pacchioli

Autur LATABLA dapi december 2016 - Mario Pacchioli (*1981 en Surselva) ei musicist ed actur da teater. Suenter haver absolviu il seminari da scolasts a Cuera, sededichescha el cumpleinamein alla musica. Sco collaboratur liber scriva el dapi il 2011 ils “Impuls" per il Radio Romontsch.  Oz viva e lavura Mario Pacchioli a Paris sco actur da teater e musicist. (infos: www.mariopacchioli.com)

Da Mario Pacchioli - Signora Lia e Dottor Benino entran el patio. Per disa sediregia Signora Lia viers il sessel da canna ch’ella enconuscha pli che bein. „Ussa prendei plaz e raquintei“ propona Dottor Benino. Sco ina cascada semetta la dunna da biabein sissont’onns a raschunar: „Dottor Benino, vus saveis buca tgei notg smisereivla che jeu hai passentau! Uss ch’il mal veva schau mei aschi ditg cumbien... Jeu sun ida a letg vid las diesch ier sera. Strusch che jeu sun stada sedurmentada ha il derschalet entschiet. Sco sch’enzatgi, ni enzatgei – jeu sai buca dir tgei ch’igl ei – fuss sebess sur mei en e vess teniu brancau mei, sco sche quella preschientscha vess smardigliau miu pèz, aschia schischevel jeu sco schirada en miu letg, nuncapavla da seriscuder, nundir da grir ni clamar per agid. Jeu sai buca con ditg che quei ha cuzzau, forsa mo in avemaria, forsa pli ditg, jeu sai buca. Cu quella preschientscha ei la finala seretratga ha miu tgau entschiet a marclar sco da vuler siglir a manez e marsialas, e quei tutta notg. Dottore, jeu hai aunc mai spitgau l’alva dil di cun tonta brama, gliez sai jeu da dir...“

Daferton che signora Lia expona siu recit dalla notg vargada, noda Dottor Benino da tuttas sorts cefras e figuras geometricas sin in pupi. Da temps en temps remarca el ina ni l’autra explicaziun dalla dunna cun commentaris sco: „Aha, els ein puspei huslis...“ ni „Quei era da quintar...“ ed autras frasas nuncoherentas. Mo culs onns ei Signora Lia daventada familiara culla moda e maniera da practicar da Dottor Benino e cuntinuescha nunturbeladamein sias illustraziuns. Inagada che siu discuors ei terminaus, intimescha Dottor Benino ella da serrar ils egls. „Jeu springel uss enzacons daguots aua sin vies frunt“, avertescha el sia pazienta. Ella senta ils daguots freids che culan giu per sias tempras e serimnan ellas conchiglias da sias ureglias. „Sentis enzatgei?“ Signora Lia hesitescha in mument e conceda ch’ella senti nuot auter che la frestgezia dall’aua. Lu auda ella co il Dottore noda puspei enzatgei sin siu pupi, ch’el accumpogna quellas notizias dad in suspir dubiteivel, e schegie ch’ella ha serrau ils egls ha Signora Lia l’impressiun dad udir il Dottore a studegiond, ad encurrend ina risposta ni ina sligiaziun.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Shop online!
    Shop online!
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • www.belain.ch
    www.belain.ch


Aschia varga in tempsatsch ch’enzuglia els dus en in silenzi profund. Sulet il sgriflem dil rispli dat perdetga che Dottor Benino cuntinuescha sias retschercas. Suenter ina piazza tschenta el siu rispli sin sia meisa e marmugna: „Schia, uss crei jeu ch’jeu hagi snuau il viriveri!“ El springia danovamein enzacons daguots aua sil frunt dalla Signora Lia. E puspei sefuorma in pign ualet che cuora aschiprest giu cunter sias ureglias. Beinprest sederasa in empreneivel cauld sin siu frunt, sin sias tempras, ed enzuglia la finala siu entir tgau. Il fladar dalla dunna vegn cuninagada pli tranquils ed ils tratgs da sia vesta sesluccan ad egls vesents. Sin sias levzas nescha in timid surrir. „Dottor Benino, uss vegn ei bien. La dolur svanescha. Dottor Benino, la dolur svanescha! Miu tgau, miu entir tgierp sfurmicla... Grazie mille Dottore, engraziel!“ Ella resta aunc in mument sternida sin il sessel da canna e sedurmenta in cuort entardi.

Cu ella arva ils egls tscharna ella il Dottor Benino en in catun dil patio. Ella observa co el bogna sias fluras ed auda co el marmugna pascheivlamein da tuttas sorts cumpliments. „Epi, co sesentis?“ fa el tuttenina, senza volver l’egliada. „Dottore, jeu sesentel sco nievnaschida“ rispunda Signora Lia. Dottor Benino tschenta sia sprezza sin ina meisetta da lenn. En si’egliada sbrenzla da spira satisfacziun, mo da sia bucca sortescha mo in mudest „Oh sche ton meglier!“ „Enschei, Dottore, quella ga ha ei tuccau mei dil gianter, buca ver?“ El surri, e sco sch’el vess gest fatg ina partida da schah culla Signora Lia rispunda el: „Giegie, ei handregian schon dapi in per dis! Jeu sun nuota ton surstaus da Vossa viseta matutina. Aber schi spert semettin nus lu nuota sut, neve?“

Signora Lia sa pli u meins tgi che Dottor Benino manegia cu el tschontscha dad „Els“, e tuttina resalva ella ina certa nunsavida e dapi biars onns ina fascinaziun per las retschercas e las explicaziuns dil Dottor Benino. Perquei pren ella era oz buca cumbien siu commentari e raghezza il discuors: „Dottore, fagei aschi bien e raquintei a mi da vossas novas retschercas...“ (la cuntinuaziun suonda)

Text e fotografia: Mario Pacchioli

Follow us:



Da Mario Pacchioli - Dottor Benino stezza la platta da fiug e stauscha sia caffetiera dalla vart. El carsina il pegl da siu tgaun Fidelio che sblucca cun gaudiment in brav ies, e scalfina tgeuamein tras il stgir zuler viers igl esch d’entrada per dar suatientscha al clom dil stgalin. Strusch ha el aviert igl esch, sefultschan enzacons radis da sulegl neuaden el stgir e serasan sco in teppi da glisch sperasen da zuler. Ella glischur dall’eschadira seprofilescha la siluetta dad in’imposanta stattura. La vestgida tradescha beinspert la contura dad ina dunna. Ina rassa tochen sut schanugl dalla quala puntgan dus taffers ventrels, ina barlana da launa selvadia ed in fazalet da tgau ch’emprova ton bein sco mal da tener empau a mistregn ina malfutida cavellera. Siu tahegem lai engiavinar ch’ella ei muntada a pei tochen si tier Dottor Benino. Ed ins sto dir che la via dil vitg entochen entasi tier la casa dil Dottore ei teissa dil gianter. 

Cun in cordial « Buon giorno signora Lia » beneventa quel sia viseta marveglia. « Buon giorno, Dottor Benino » renda ella il salid cun vusch alterada, e mintgin da ses plaids ei interruts dad ina profunda buffada che fuorma mintgamai ina spessa brentina ell’aria freida dalla damaun. « Jeu sun leda che vus essas gia alerts, Dottore. - Tgei notg ! Miu tgau ! Jeu hai temiu ch’il sulegl seigi schulaus ella mar e che jeu vesi mai pli l’alva dil di - Oh ! Mia testa ! ». Cun ina vusch calma e senza far curvien envida Dottor Benino la Signora Lia ad entrar. Amiez il liung zuler retegn el siu pass davon in esch clar verd. El metta precautamein siu maun sil manètsch digl esch, volva si’egliada viers la Signora Lia, respira profundamein ed arva la porta. Signora Lia enconuscha bein quell’entrada. Ella seregorda dall’emprema ga ch’ella veva passau la sava da quei esch. Ella veva reteniu siu flad…

Gia d’affon piteva Signora Lia beinsavens da snueivlas dolurs dil tgau e schegie ch’ins veva fatg laguoter ella da tuttas sorts pellas e squitrau en ad ella da tuttas schlambrottas, in remiedi che vess silmeins pudiu tschessar empauet la suffrientscha dalla buoba, gliez vevan ins mai anflau. Cuntrari, cun mintga cura pigiuravan sias dolurs. Sco matta veva Signorina Lia lu priu cumbien sia sort e saveva che sulet il silenzi ed il stgir pudevan purtar ad ella in tec levgiament duront quellas uras da peina. Ella fuva ina giuvna sempla e honzelia che metteva els peis a negin nuot. Suenter scola veva ella fatg siu emprendissadi sil biro da vischnaunca da San Verdi, e quei cun inschign e premura. Inagada ch’igl emprendissadi era staus a fin, veva ella surpriu l’administraziun dalla controlla dils habitonts, ina plazza ch’ella ha salvau entochen oz. La recepziun dils novs conhabitonts, il brat cun ils convischins, il dar sclariment ed agid ed il scumiar plaschers e quitaus cun ils avdonts da San Verdi, quella responsabladad ha Signora Lia dall’entschatta enneu purtau cun passiun ed anim.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Shop online!
    Shop online!
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun


Ella luvrava gia in per onns sin vischnaunca cu ei veva in di giu num che la gronda casa verda sur il vitg seigi vegnida cumprada. Spert vevan ins schau ir ora la lerma ch’il cumprader seigi negin auter che Benedetto Benino, quei giuven student da chemia sicilian ch’eri vegnius avon onns a San Verdi per analisar l’aua dil dutg sur vitg. Ed era sch’ils pli giuvens enconuschevan buca quei famus Benedetto dil qual tuts raquintavan cun tonta glischur els egls, seregurdavan ils biars dil vitg da quei giuven ch’els vevan auncallura serrau el cor. Tgei che pudessi bein menar el anavos a San Verdi vegn onns pli tard, gliez sedumandava igl entir vitg. In bi di fuva el lu turnaus, silla plazza fontauna, sco lezza ga. E schegie ch’ei fuva l’ura dalla siesta vevan ins scalinau e spluntau vid mintga esch-casa per annunziar si’arrivada. Sil fiat era igl entir vitg serimnaus silla plazza fontauna per festivar il seveser cun Benedetto Benino. El fuva uss in um da biabein curont’onns. Sia bera nera, cunbein che meins spessa, fuva uss scultrida dad ina vart e sin siu nas purtava el fins egliers enramai cun in’eleganta montura dad aur. Siu surrir fuva restaus il medem, e mo ina ni l’autra rubaglia sil frunt tradeva ch’il temps veva embratschau el.

Tuts fuvan descendi silla plazza fontauna, tuts auter che la Signora Lia. Lezza fuva restada a casa en sia combra. Ella veva serrau ils barcuns dalla finiastra e semurtirava danovamein cun in punschent mal il tgau. Ins veva beinprest remarcau sia absenza, fuva ei gie ella che dueva accumpignar Benedetto Benino en sia nova dimora. Aschia veva il cauvitg menau persunalmein il niev conhabitont dalla via sur il vitg si viers la gronda casa verda. Entgin temps pli tard fuva la Singora Lia lu serendida si tier Dottor Benino per beneventar el a San Verdi e per seperstgisar da si’absenza il di dall’arrivada. Ella fuva aunc adina melna sc’in sterpin da sia davosa migrena. Quei veva Dottor Benino remarcau. E schegie ch’ella enconuscheva aunc buca il niev convivent, veva ella spert sentiu ina certa confidonza, ed havend tochen las ureglias veva ella svidau siu cor al nunenconuschent, raquintau da sias dolurs e da sias sufrientschas dapi tons onns. Dottor Benino veva tedlau cun attenziun e veva envidau Signora Lia ad entrar. Aunc mai avon veva ella mess in pei ella gronda casa verda sur il vitg. Amiez il liung zuler fuvan els stai eri davon igl esch clar verd, « Astgel jeu segidar cun vus ? » veva Dottor Benino dumandau la Signora Lia. Empau surstada da quella proposta, mo senza targlinar veva ella rispundiu cun in « Gie, bugen ! ». Els fuvan entrai. Davos quella porta veva ella scuvretg plein smarvegl il magnific patio dalla misteriusa casa verda sur il vitg da San Verdi. Sco sch’ella entrass en in mund magic veva ella contemplau cun in’egliada affonila e cun bucca aviarta quei liug embostgau da tuttas sorts plontas e caglias, jarvas e fluras ch’ella veva tochen quei di aunc mai viu en sia veta. Il patio fuva protegius dad in tetg da veider, in’ovra d’art, cumponida da tschiens e mellis scalgias da tuttas colurs.  En lur unitad formavan quellas scalgias nundumbreivels maltgs, figuras, scenas dallas quater stagiuns. Igl unviern cun ina largia paletta da tuns blaus, la primavera cun in’infinita declinaziun da verds, la stad en ina sinfonia melna ed igl atun cun ina reha raccolta da cotschens. Tras il marviglius tetg penetravan ils radis da glisch e fittavan il spazi cun tons artgs sogn Martin. In giug da glisch che la pli frestga fantasia d’in affon vess buca pudiu inscenar cun dapli inschign. Sil fiat veva Signora Lia capiu che Dottor Benino fuva in um extraordinari. In sabi, veva ella tertgau… (la cuntinuaziun suonda)

Text e fotografia: Mario Pacchioli

Follow us:



Da Mario Pacchioli - Igl ei marvegl avon che di a San Verdi. Dottor Benino arva ils barcuns da sia combra e respira l’aria frestga da quella freida damaun da fevrer. Sco in ritual matutin salida el cun ina pintga reverenza la miraglia cotschna dalla casa bandunada vieifer sia finiastra. Siu egl scarsola dalla spunda giu e seschluetta tras las streglias dil vitg nua che tut schai aunc ruasseivlamein ella bratscha da Morfeo daferton che las aururs recameschan ladinamein en aur las tschemas dalla pezza. Cun ina certa tenerezia contempla Dottor Benino las casadas verdas che protegian dapi decennis lur habitonts dallas burascas dil temps, e buca senz’ina certa nostalgia munta si’egliada la senda che meina dil vitg entasi viers sia casa. Sco beinsavens sepusa el encunter il finistrel, siara ils egls e selai empalar dil nunstunclenteivel tschallatar dil dutg che nescha gest sut sia finiastra...

Avon biabein sissont’onns fuva Benedetto Benino arrivaus per l’emprema ga a San Verdi, auncallura sco giuven student da chemia. Ei fuva vegniu ad ureglia ad el che l’aua dil dutg da San Verdi gaudi in bien renum e che sias qualitads vivificontas, enconuschentas dalunsch e damaneivel, seigien nuncontestablas. Per sia pli emprema lavur da studi veva Benedetto lu decidiu da serender a San Verdi per analisar l’aua da quei dutg ton appreziau.

Ils pli vegls seregordan aunc bein dil giuvenaster che fuva arrivaus in cauld miezdi d’uost silla plazza fontauna. Siu pass fuva francs. Ses cavels ners sco la cotgla. E permiez sia cuppa-tgau paradava ina spartida alva, stergliada cun ina generusa purziun brigliantina che deva ina remarcabla tarlischur a quella bera nera. Schegie che ses calzers eran purlus ed isai revelava siu vestgiu ina fina derivonza. El maun seniester purtava il mat ina valischa da curom brin, en siu dretg teneva el ina brev, marcada cun in sigil dad in’instanza ufficiala. Cun in accent sicilian veva el dumandau schebein ins savessi menar el tier il cauvitg. Entgins dis pli tard veva la curella spluntau vid mintg’esch-casa ed aschia tut ch’enconuscheva igl ensenn dil giuven Sicilian che veva priu dimora ella casa d’albiert tier la Signora Maria Pia.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch


Mintga damaun tschernev’ins el silla senda sur vitg muntond la via encunter la fontauna dil dutg, adina cun sia valischa brina enta maun. Sileu passentava el igl entir di fagend da tuttas sorts emprovas e controllas, handergiond  cun bubrolas e fraclas e mischedond puorlas e liquids da tuttas colurs. Mava enzatgi sper el vi salidava el adina curteseivlamein. Mussava enzatgi interess per sia lavur deva el bugen plaid e fatg. Aschia fuva igl amureivel giuven beinprest stimaus da tuts, e sch’ins vess buca saviu auter, vess mintgin sincerau che Benedetto Benino seigi in convischin da San Verdi.

En in hedai era las jamnas vargadas. La lavur da studi era terminada ed il di da partenza arrivaus. Igl entir vitg fuva serimnaus sin plazza fontauna per prender cumiau. Las mummas devan pietigot a Benedetto il fegl, Ils babs serravan il maun a Benedetto il schiender, las giuvnas devan adia a Benedetto il carezau ed ils affons a Benedetto, lur frar grond. Avon ch’el semetti sin via, era el aunc inagada semenaus, veva exprimiu siu sentiment d’engrazieivladad ed empermess dad in bi di puspei turnar a San Verdi ! Cun quels plaids veva el priu la via sut il speis...

Plaunsiu arva Dottor Benino ils egls. Con ditg ch’el ha sventulau per sias regurdientschas entuorn sa el buca. El scrola il tgau, siara la finiastra e serenda giun cuschina nua ch’el vegn beneventaus da siu tgaun „Fidelio“ cun in empreneivel giappem. Dapi biars onns ei il Spinone Italiano siu fideivel cumpogn da viadi e - sche Dottor Benino concedess - ina dallas sulettas creatiras dallas qualas el sefida tschoccamein. Beinsavend tgei ch’il tahegiem da siu cumpogn da quater teplis munti, arva el la frestgera e pren neuadora in taglier cun si in brav ies, la davosa perdetga dil gigot dalla dumengia vargada. Cun tutta satisfacziun rui il tgaun vid siu ies daferton che Dottor Benino metta sia ceffetiera sin platta. Cheu splunta ei vid igl esch-casa! (la cuntinuaziun suonda)

Text e fotografia: Mario Pacchioli

Follow us:



Da Mario Pacchioli -
Mintga vitg raquenta sias historias, tgira sias tradiziuns, zuppenta ses misteris e porta ses habitonts. Aschia era il vitg da San Verdi, in vitg cun pressapauc tschien casadas che sesplenghegian silla teissa spunda dil Monte San Verdi enzanua el nord dall’Italia. Il viandont che viseta San Verdi remarca cuninaga ils mirs verdauns dallas casadas. Ina legenda raquenta che San Verdi senumnavi avon biars tschentaners aunc San Rossato. Che las casas da San Rossato fuvien cotschnas sco igl ocher e che la glieud leu fuvi garmadia ed engurgnida. In di seigi la bova sederschida sur il vitg ed hagi satrau casas, baselgia ed habitonts. Sulet ina casa sissum il vitg seigi mitschada dalla bova. In sabi vevi viu la malasort ed hagi silsuc construiu in niev vitg silla fossa da San Rossato. Sco segn da speronza e prosperitad hagi el dau colur mintga casa verd e numnau il vitg San Verdi. El sez hagi eregiu sia casa sissum il vitg, visavi la casa cotschna.

Ins ha mai anflau scartiras che vessen verificau l’existenza da San Rossato. Ed aschia ei la legenda restada legenda. Mo aunc oz paradeschan sur il vitg da San Verdi duas pompusas casas. Ina, la casa dil Dottor Benino, ei verda. L’autra, bandunada e decadenta, ei cotschna.

Da haheias enneu vivan ils habitonts da San Verdi en accordanza e harmonia. Mintgin viva e lai viver siu vischin tenor ses agens basegns, tenor sias atgnas ideas e filosofias. Cert, sco en mintg’auter vitg anflan ins era a San Verdi ina ni l’autra scartira che raschuna da veglias carplinas. Sco per exempel da quella ga che la Signorina Dorina eri vegnida els cavels culla Signorina Francesca per posta digl Antonio. Ni da lezza ga ch’il Signor Marcello vevi giu da pagar otgonta liras perquei ch’el vevi dau ina zünftiga zipplada ossum la cua dil giat dalla Signora Maria. E schegie ch’el eri sedustaus cunter quella renfatscha e vevi raquintau che quei smela giat hagi ina stria moda dad ir a fuffergnond pils tschalers dils vischins entuorn, vevi el survegniu buc ina buna dalla Signora Maria e vevi bugen ni nuidis giu da pagar.

La pli gronda burasca denton, lezza veva il vitg viviu ina dumengia da Pastgas anno Maria Chistogna. Quella dumengia leu erien ils affons dil vitg numnadamein secunvegni da sevindicar dalla onorevola Signora Elvira. Ella eri matta veglia ed havevi mai enconuschiu l’amur materna – tgunsch la raschun per la quala ella supportavi buca la buobanaglia, e paupra il butteller che vevi la gagliardia da vegnir memia datier da siu reginavel! Basta, in di ch’ils affons schevien sgular lur drag fuvi ei naturalmein vegniu sco quei ch’ei duevi, ed il drag eri setschentaus bi amiez las rosas „dalla stria“, sco ei numnavien ella. Ed aunc avon ch’ils affons vevien pudiu retener il flad, fuvi la Signora Elvira siglida sco ina furia ordad esch, vevi sdrappau il drag ord las rosas ed eri turnada en casa senza trer la ghegna.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Shop online!
    Shop online!
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • www.belain.ch
    www.belain.ch


L’auter di schischevi il drag dils affons amiez il plaz baselgia, scarpaus en tocca. Suenter haver teniu cusseida ditg e liung vevien ils affons anflau lur plan da vendetga. La dumengia da Pastgas fuvien els lu para sepustai sin laupia-baselgia. E gest sut els sesevi ella, la raschun da lur ravgia, la noda ch’els visavien, la stria ! Per la messa da Pastgas vevi ella schau lavar e metter, e sia cavallera toupada sco ina vatta da zucher propagavi in’odur dultsch-penetronta dad aua da rosas che fagevi aunc pli schliet che la fimera digl entscheins. El mument che Don Paolo vevi annunziau la levada dil Cristus, el mument ch’ils stgalins, ils zenns e l’orgla fagevien stremblir ils vuts, el mument ch’ils cristifideivels cantavien il gloria drizzond lur egliadas encunter tschiel, el medem mument vevi in gibel derut penetrau la baselgia e frenau il fervent cunfar. E tuttas egliadas fuvien curdadas da tschiel ed erien setschentadas silla Signora Elvira che stevi leu cun bucca aviarta e cun in’expressiun sco sch’ella vessi giu viu quel dalla tegia sut. Da sia frisura flessegiavi in smizzus mellen d’iev e sin sia schuiala dretga culavi la tarladida mutschegna alvauna dil clar d’iev. Giu da laupia udevien ins in stroli lahergnem da satisfacziun.

Sco las scartiras demuossan, fuva quei fatg vegnius tractaus da gliez temps a vischnaunca ed ils delinquents eran vegni strufegiai cun in tafer lavatgau e cun in suarau triep uras da lavur communizeivla...

Ils decennis han denton tec a tec schau sblihir quellas carplinas e sgargnoflas sco quei ch’el ha schau sblihir las fatschadas dallas casadas. Onn per onn, stresa per stresa ha nova colur refrestgentau il vitg da San Verdi, ed oz resplenda il vitg puspei en siu costum verd viv e negin ches seregorda pli da quels rizraz... (la cuntinuaziun suonda)

Text e fotografia: Mario Pacchioli


Suonda LATABLA!



Da Mario Pacchioli -
Nadal ei bein quei temps digl onn che dagira da sentimentalitads, da dultschas reminiscenzas e da regurdientschas tec a tec sblihidas. E tuttina selasch jeu onn per onn empalar dallas illuminaziuns nervusas, dallas odurs dultsch-picantas, e dallas melodias chichergnusas viers la destinaziun ton bassegiada...viers Nadal. Sco grond nostalgicher, ei igl Advent secapescha quei mument digl onn nua ch’il maun dil temps sa carmalar mei cun ina sempl’odur da piziulta, da pégn ni da mandarinas e sdrapar mei trent’onns anavos en mi’affonza...

Duront il temps d’Advent curdava savens l’emprema neiv. Ina damaun vegnevel jeu destadaus dad ina smisereivla rueida. Cun egls aunc culai ensemen dalla sien, renconuschevel jeu beinprest la raschun da quella hara... ei fuva il „fluoc“ sco jeu schevel, il criec da neiv! En in fudetg siglievel jeu ord letg, sbrigavel da scala giu, e cun in battacor tochen si enta culiez arvevel jeu igl esch-casa. Sco tons tizuns flammegiavan las glischs melnas dil criec ella stgiraglia dalla damaun e cun in’alteraziun affonila distinguevel jeu la finala ina grossa cozza da neiv nova. Spert currevel jeu anavos en miu letg e speravel cun brama l’alva dil di. Mo dienuardi co las uras parevan dad esser inertas... La fin finala sepagava mia pazienzia ed jeu udevel il scadenar dils barcuns lenn, il bab fuva levaus. Bufatg seschluitavel jeu on zulèr ed el clar dalla damaun scuvrevel jeu uss per dadretg la gronda miracla! L’alvira ch’enzugliava casas e curtins tschocchentava taluisa mes egls che jeu vess buca saviu dir cun perschuasiun schebein quell’appariziun von finiastra fuva verdeivla ni sch’ella s’udeva al mund da mes siemis... Denton restava negin temps per far linlogn ! Si da stiva udevel jeu la mumma che clamava: „Fai vinavon, il bus da scola vegn gleiti...“. Finiu cul semiar, la crudeivla realitad veva suatiu mei ! Ina miersa en in toc paun, in migiel latg sur tgau ora e hutli vi e dad esch ora, il turnister sut bratsch.

Ei neveva igl entir di ed il seser ruasseivlamein el baun da scola fuva da quels dis ordvart stentus. Mirar ord finiastra e veser co las grossas scrottas da neiv s’emplunavan ad in s’emplunar e buca saver siglir giuado ella neiv mobein stuer star endadens e far quen e geometria, en mes egls fuva quei mudergiau affons. Suenter tschien e melli eternitads annunziava il divin bransinar dil stgalin da scola lu finalmein nies salvament! Aunc avon ch’il scolast vegneva da giavischar la buna sera fuva la stanza da scola vitta ed il plaz da scola semidaus en in camp da battaglia. Certins cumbattevan cun bottas da neiv, auters profitavan dalla muniziun alva per reglar in ni l’auter quen cun in brav lavatgau ella neiv, ed auters evitavan dil cumbat e revevan sin scala per lura seschar curdar ella loma e profunda neiv entira! Arrivaus a casa cun vestas cotschnas sco dus farbuns bein madirs, mava ei buca ditg ed ei deva tscheina. Giuado fageva ei plaunsiu brin ed entuorn la cazzola sin via saltavan aunc adina las grossas e biala scrottas.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51


Mo quei ardent deletg dall’emprema neiv entscheveva plaun plaunet a tschessar, ed in curios malruaus sepropagava en nossa stiva. Duront tscheina raquintavel jeu da nossas lutgas suenter scola, e schegie che mes geniturs fagevan fenta da tedlar sentevel jeu in quitau nunveseivel che pesava sin els. Il bab levava en pei, mava ora sin esch-casa e turnava anen culs plaids: „Ei neiva aunc adina. Uss astgass ei lu plaunsiu calar...“. E sil fiat capevel jeu la raschun da lur panzieri. Nossa casa steva al pei dad ina teissa spunda! E dad in mument sin l’auter fuva quei sentiment ch’jeu vevel resentiu la sera da Sontgaclau puspei s’ignivaus en miu venter. „Vegn la lavina?“ dumandavan mia sora ed jeu sco ord ina bucca. Mo mes geniturs sinceravan ch’ei detti insuma nuot da temer. La mumma veva gia pinau ina cazzola da sac ed envidava entginas candeilas, percass che l’electricitad s’interrumpeva. La glisch dallas candeilas enzugliava cuninaga nossa stiva. Ei regeva in’atgna atmosfera che mischedava il sentiment da penzieri cun in’emperneivel sentiment da segirtad! Enzacu sedurmentavan nus lu sin canapè.

L’auter di vegnevel jeu destadaus dils radis dil sulegl che semudergiavan tras las candeilas da glatsch per entrar en mia combra. Semegliont ad ina perschun vevan quels stalactits barricadau sur notg mia finiastra, e mo cun breigia vegnevel jeu da distinguer il bellezia tschiel blau che protegevan sco in tetg la libertad ordaviert. E sappi Dieus co quella libertad carmalava mei giuado el liber, pertgei cun in sentiment da legherment che bunamein stinscheva miu flad realisavel jeu che las vacanzas da Nadal vevan entschiet. E sco quei che la tradiziun veva fassunau ils onns, savevel jeu ch’in grond di spitgava gia mei alla sava da miu esch-combra: Quei di fagevan nus ligiongias da casa!

Giun cuschina fuv tut semtgau per il grond project. La stadera, la gronda sadiala alva, il mischedader, ils scussals, las cordas, las spezarias ed auterpli. Cuort suenter arrivava il bab culla carn, culla beglia, culs truffels e cullas butteglias da veider verd dallas qualas jeu enconuschevel deplorablamein memia bein il cuntegn. Ei saveva ir liber. Tier il far ligiongias fuvan ils pensums bein reparti e dapi onns saveva mintgin precisamein tgei rolla ch’el giugava en quei dessegn. La mumma veva il departement dallas spezarias ferton ch’il bab semetteva en schanuglias amiez cuschina davon la sadiala alva per mischedar la carn cun bratsch fri. Quella pasta cotschnauna sco la pial da miu bab midava pellischur daferton che la mumma aschuntava ils cungiments. Mo jeu savevel ch’il mument fatal fuva aunc si dies, e cu ella tunscheva lu siu maun viers la butteglia da veider verd sentevel jeu ils pigns daguots da suadetsch che cumparevan sin miu frunt. „Mo derscha viaden...“ scheva il bab, e sco dad anganar in piertg culava il saung mur tgietschen, dalla butteglia viaden ella sadiala. Ina scena sco ord in film d’horrur. Il bab en scussal alv, la bratscha cuvretga da carn e saung tochen si tier la schuiala, e quell’odur schi particulara che sederasava ell’entira cuschina. Cura che quella busecca fuva bein mischedada e che la mumma veva equilibrau il gust tenor il rezept da famiglia, vegneva il tanc dalla maschina da ligiongias emplenius cun in per bravas boffas carn, ferton che la beglia vegneva enzullada silla conna. Finalmein vegnevan mia sora ed jeu en acziun. En alternaziun turniglavan nus baul in e bau l’auter la manviala, e las ligiongias s’emplenevan ina suenter l’autra tochen che la gronda sadiala alva fuva vitta. Lu ligiavan nus las ligiongias vid ina stanga da fier, pendevan ellas  sin plantiu epi veva ei num spitgar e ver pazienzia... Aunc oz eis ei onn per onn in deletg da snizzar l’emprema ligiongia da casa. Quei gust unic e savurus ei sco ina perdetga dil temps d’Advent da mi’affonza.

Las portas da miu calender seservevan ad in sesarver ed en in gienà fuva ei Nadal. En stiva paradava il pigniel da Nadal e suentermiezdi vi arrivava lu mia tatta che passentava beinsavens la sera da Nadal cun nus. Senza rumaner sin detagls da quella celebraziun, saiel jeu dir ch’ei era la pli biala digl onn!

Mo ils onns ein vargai ed jeu hai viu l’affonza s’allontanar tec a tec. Allura, ina sera da Nadal hai jeu realisau che jeu cantavel buca pli la „clara notg“ ella tonalitad da mia mumma, mobein en quella da miu bab. Ed il di ei arrivaus nua che jeu hai bandunau mia casa paterna…

Era sch’il temps d’Advent ei adina restaus per mei in temps impurtont, la medema savur sco el veva lu, lezza ha el buca pli. Matei perquei che jeu sun daventaus in carschiu e perquei che mo ils egls d’in affon han la facultad da percepir la vera glisch da Nadal. La tarlischur dallas regurdientschas denton, lezza ei mai sestizzada. Perquei sun jeu oz perschuadius ch’il Nadal dad in affon ei cheu per esser vivius, e ch’il Nadal dad in carschiu ei cheu per seregurdar…

En quei senn giavischel jeu a tuttas ed a tuts in bi Nadal, ed in pigniel tgemblaus cun bialas regurdientschas!


Text: M. Pacchioli, Paris 
Fotografia: www.pexels.com

 

Suonda LATABLA!

Forsa er insatge per Vus:

 

Da Mario Pacchioli -
Nadal ei bein quei temps digl onn che dagira da sentimentalitads, da dultschas reminiscenzas e da regurdientschas tec a tec sblihidas. E tuttina selasch jeu onn per onn empalar dallas illuminaziuns nervusas, dallas odurs dultsch-picantas, e dallas melodias chichergnusas viers la destinaziun ton bassegiada... viers Nadal. Sco grond nostalgicher, ei igl Advent secapescha quei mument digl onn nua ch’il maun dil temps sa carmalar mei cun ina sempl’odur da piziulta, da pégn ni da mandarinas e sdrapar mei trent’onns anavos en mi’affonza...

Il temps d’Advent entscheveva precis cura che jeu arvevel l’emprema porta dil calender d’Advent. Sco in tarpun tgietschen sederasava il pli bi temps digl onn davon mes peis. Pass per pass, porta per porta menava el mei plaunsiu mo segir viers il di nua che tut mes giavischs d’in entir onn mavan finalmein en vigur. Ni silmeins ina part da quels giavischs. E cun mintga porta che sesarveva sin miu calender semidava il mund entuorn mei. Jeu sai aunc oz buca dir cun perschuasiun schebein mes egls d’affon fuvan tschurventai ni sche la tarlischur ch’enzugliava pli e pli fetg nossa stiva fuva veramein reala. Cu jeu dumandavel mia mumma tgeinina che fuva la raschun da quella tarlischur, lu mirava ella sin mei cun in surrir malignche sfunsava mei aunc bia pli profund en quei misteri!

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Shop online!
    Shop online!
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch


Las treis seras che precedevan la viseta da Sontgaclau fuvan onn per onn accumpigndas dil medem ritual. Cu jeu envidavel la cazzola da mia combra per ir a letg, fagevea miu cor in segl cattond ad agur in pign regal che fuva precautamein tschentaus sin miu plumatsch... ina piziulta, in slogn, ni in’autra biena. Pauc emporta tgei ch’ei fuva, jeu savevel che quei regal vegneva dil Sontgaclau dalla notg – aschia numnavan nus el - che fuva staus en mia combra in batterdegl avon mei. E puspei inaga fuva el vegnius da sesluittar ord combra ed ord casa senza ch’enzatgi vess fatg persenn. 

La sisavla porta dil calender sesarveva, ed jeu savevel che quella porta annunziava igl emprem grond eveniment dil temps d’Advent: la viseta da Sontgaclau. Nus stevan gest si sur casa da scola, e naven da nossa finiastra-stiva vevan nus buna vesta giu encunter il zulèr che menava ell’aula. Leu serimnava la giuventegna dil vitg per secostumar e preparar la viseta da Sontgaclau. Schegie che nos geniturs scumandavan a nus da mirar ord finiastra quella sera, sezuppavan mia sora ed jeu davos igl umbrival ed observavan co ils commembers dall’uniun da giuventegna serimnavan von scola per serender ensemen ell’aula. In’ura pli tard vegneva Sontgaclau e sia fumeglia ord la medema stanza nua che la giuventegna fuva cuort avon ida anen. Nus sesmarvegliavan buca maufer cu buca mo in, mobein tschun Sontgaclaus sortevan in suenter l’auter dall’aula... Da gliez temps veva nies vitg aunc tons affons che nus duvravan tschun Sontgaclaus. Empau trubistgai miravan mia sora ed jeu in sin l’auter, senza commentari.

Lu deva ei tscheina. Mo igl appetit fuva la sera da Sontgaclau adina empau mitigiaus d’in curios sentiment el venter. Jeu schavel naturalmein corscher nuotzun e mustigiavel pruamein e senza far dano. Strusch fuva il taglier vits e la pusada lugada, entscheveva la nunstunclenteivla cuorsa denter igl esch-casa e la stiva. „Veis udiu el?“ dumandava il bab. Mo giuado regeva in silenzi miert e sulet il curdar dallas grossas scrottas da neiv fageva endament ch’il temps fuva buca staus eri. „Schelu vegni en stiva el cauld“ scheva la mumma. Mo buca raschieni da saver seser ruasseivlamein sin canapè, bia memia gronda fuva l’alteraziun. Lu, suenter che nus eran curri tschien e melli gadas sin esch-casa ed anen udevan nus finalmein el. Quei nunscumbigliabel „Hüah, hüüah...“ dalla fumeglia che mava tras pial ed ossa penetrava la notg sco in stilet. Senza pigliar plantschiu fuvan nus sin canapè denter bab e mumma. Sin esch-stiva cumpareva il Sogn cun siu manti da brocat mellen e sia imposanta gnefla, circumdaus dalla fumeglia nera sco la cotgla. Ei era in daquels tschun Sontgaclaus che mia sora ed jeu vevan aunc cuort avon pudiu tscharner giun casa da scola. Mo inaga ch’el steva sil pass da nies esch-stiva fuvan tuts ils dubis svani, ed jeu erel perschuadius ch’il Sogn che steva von mei fuva il verdeivel Sontgaclau, il soli e sulet insumma ! ...


Text e fotografia: M. Pacchioli, Paris 

 

Suonda LATABLA!

FA PART, commentescha sutvart! 

+++ Il spiert da cuminanza è important ed uschia è mintgin bainvegni da sviluppar quist project cun nus; Igl è pussaivel da registrar events e nus publitgain Vossas novitads. Scha vus avais gust da contribuir in artitgel ans pudais trametter in e-mail sin This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Forsa er insatge per Vus:

5 giadas quatter paraids

5 giadas quatter paraids

15 da december 2021

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus....

5 giadas sco chaun e giat

5 giadas sco chaun e giat

04 da november 2021

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E...

 

  • Il DRG (Dicziunari Rumantsch Grischun) è in dals quatter vocabularis naziunals e documentescha la lingua rumantscha dal Grischun, qvd. tut ils idioms e dialects rumantschs dal Grischun en furma scritta e discurrida. Il coc dals artitgels dal DRG furma il pled cun sia muntada, sia derasaziun, ses diever e sia derivanza. Latiers tutga era la cultura populara cun locuziuns, spruhs e proverbis. Collavuraturas e collavuraturs dal DRG preschentan qua en questa rubrica pleds e proverbis chattads en il DRG. Quel è dapi il december 2018 er accessibel online. (www.drg.ch)

    Ultims artitgels

  • La GiuRu (Giu­ven­te­tgna Ru­man­tscha) em­pro­va da pro­mo­ver con­tacts tran­ter la giu­­ven­­te­tg­na da las tschintg dif­­fe­ren­tas re­giuns ru­­man­­tschas e da la bas­sa. Ella por­scha a giuv­nas Ru­­man­­tschas e giu­vens Ru­­man­tschs raps, com­­mu­n­i­ca­­ziun ed agid per la re­a­li­­sa­­ziun d’in pro­ject cul­tu­ral ru­mantsch. La GiuRu è uniun af­­fi­li­ada a la Lia Ru­­man­­tscha e po tra­­met­­ter qua­ter de­le­gads a las ra­­du­­nan­­zas ge­ne­ra­las. En­tant che la GiuRu fi­­gu­­re­­scha sco uniun te­­tga­la per las uniuns da giu­­ven­­te­tgna lo­ca­las, è la YEN la uniun te­tga­la da las mi­­no­­ri­­tads lin­­gui­s­ti­­cas da l’Eu­ro­pa.

    Ultims artitgels

Newsletter:

Adressa d'email:

Prenum:

Num:


Go to top