Fadrina Hofmann

Fadrina Hofmann

Autura LATABLA dapi avust 2016 - Fadrina Hofmann es creschüda sü a Scuol e viva hoz darcheu cun sia famiglia quia. Ella ha stübgià scienza da medias e comunicaziun, schurnalissem e rumantsch a l'università da Friburg. Daspö 2009 è'la redactura pro "Die Südostschweiz". Ella ha publichà plüs cudeschs e diversas istorgias.

Da Fadrina Hofmann -  Rumir sü es pro no in famiglia ün tema omnipreschaint. Eu nu pretend ün dachasa steril chi guarda oura sco aint il catalog. Mo minchatant vessa gronda vöglia da tour ün grond sach d‘immundizchas e rumir sü üna jada da schnuz. Eu sun ida per agüd professiunal – e n‘ha fat naufragi da maniera spectaculara. 


Marie Kondo ha nom quista duonna giapunaisa chi‘d es dvantada l‘experta internaziunala per rumir sü. Sia metoda ha dafatta ün nom: „magic cleaning“. Quai tuna propi bler plü attractiv co „eliminar il puf in chasa“. Da mi‘età es Marie Kondo e seis cudesch – ün manifest pel uorden - es splachà  sün plazza 1 da la glista da bestsellers da la New York Times. Quai demuossa: Il dischuorden es ün tema chi occupa a l‘umanità. Almain a l‘umanità chi viva in surabundanza. Mo co funcziuna il principi da Marie Kondo? Fich simpel: Tgnair be amo quellas robas chi fan propi plaschair. Il rest, e quai es para bundant duos terz da quai cha no possedain, as dessa far svanir.

„Quai douvra amo!“
Tuna grondius. Davant meis ögl intern vezza fingià che vöd e rumi sü cha noss‘abitaziun sarà davo la gronda rumida tenor Marie Kondo. Eu m‘imagin ils sentimaint da deliberaziun e satisfacziun. M‘allegr da pudair ir tras l‘abitaziun cul tschüchapuolvra sainza stuvair far slalom – e‘m dumond i‘l istess mumaint scha Lego va suot „fa plaschair“ o na. A meis figl fa Lego plaschair, a mai na. Che vaglia daplü? Quista dumonda metta il prüm üna jada da la vart e cumainz culla büschmainta. L‘experta racumonda da rumir sü tenor categorias e na tenor stanzas. Eu cumainz cun mia s-chaffa da büschmainta. Il prüm vaja tip top. Quai ch‘eu nun ha trat aint tschinch ons na plü va aint il sach. Mo fingià davo paca pezza suna indecisa. Forsa cha quista jeans chi staiva a mai uschè bain va listess darcheu x-üna jada? Eu esitesch. Meis argumaint: Scha la jeans vess dad ir ün di darcheu, lura n‘haja plaschair da quista chotscha. Dimena: tgnair. Ch‘ella nu fa pel mumaint plaschair sbandischa simplamaing da meis impissamaints. Ed uschea vaja inavant ed a la fin n‘haja listess be ün pitschen mantun da büschmainta aint il sach. Amo plü mal esa pro la rumida da la büschmainta dals uffants. Bod pro mincha toc haja nom: „Quai douvra amo!“ Dafatta da tscherta büschmainta massa pitschna nu‘s san meis mat e mia matta separar. „Quel n‘haja però uschè jent“. „Quel ha nona manà da l‘Australia“. Grrr. 

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Shop online!
    Shop online!
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun


Impussibel dad eliminar cudeschs
Basta, schi cuntinuain culla curuna da cudeschs. Grond sbagl. Marie Kondo, co diavel as poja be rumir sü üna curuna da cudeschs? Cler, la gronda part dals cudeschs nu legia üna seguonda jada, mo dar davent ün cudesch ch‘eu n‘ha let jent o ün da quists bels exemplars liats – impussibel. Eu passaint paca pezza davant la curuna da cudeschs. Il mantun da quels exemplars chi vegnan manats in biblioteca nu‘s poja gnanca nomnar „mantunin“. I sun trais tas-chabels ch‘eu n‘ha survgni dad inchün chi nu cugnuoscha meis gust litterar. Illas stanzas d‘uffants vaja sumgliaint: „Quel nun haja amo let afin“. „Quel n‘haja massa jent“. „Quel lessa forsa leger amo üna jada“. Oje. Ed uschea vaja inavant culs gös cha no nu giovain plü, cullas mangiativas chi sun fingià bler massa lönch in chaminada, culs dvds cha ningün nu guarda plü daspö chi dà Netflix e culs discs cumpacts cha ningün nu taidla daspö chi dà musica sur internet. Be pro las gazettas suna consequainta e cun gronda baja metta tuottas pro‘l palperi vegl – dafatta quellas cun aint artichels ch‘eu laiva tantüna „pel mort e fin“ amo leger „cur ch‘eu n‘ha üna jada temp“. Ün o tschel plunderin dals uffants eliminescha eir pensond ch‘els nu badan cur ch‘els tuornan da scoula. Che naïva ch‘eu sun. „Mammaaaa!“

Ingüna pasch interna
Il facit da meis experimaint: Eu vess gnü occasiun da gnir liber duos terz da mia chasada. Eu vess pudü rumir sü i‘l medem mumaint mi‘orma culla metoda da Marie Kondo. Quai es nempe sia teoria: uorden in chasa correspuonda ad uorden ill‘orma. Mo oramai nun haja la fermezza da realisar mia pasch interna. O forsa n‘haja simplamaing massa bler plaschair vi da tuot quellas bellas robas in mi‘abitaziun? Furtünada ch‘eu sun. Eu pensarà vi da mia furtüna tschella jada ch‘eu blastem cha‘ls uffants han darcheu laschà inavo ün puf in stüva, in chadafö, in lur stanzas… Ed uossa vegna a rumir sü meis pult.

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol 


*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.


Suonda LATABLA!



Forsa er insatge per vus:

Da Fadrina Hofmann - Stà, temp da vacanzas, e tuot la Svizra para dad esser güsta in Engiadina. Inclegiantaivel, id es ün dals plü bels lös per far vacanzas in quist pajais. L`Engiadinaisa ha pero bainquant daplüs motivs per viver in Engiadina co la bella cuntrada.

Mincha bunura fetscha listess gir cun meis chan, vegn sur la punt da lain, lung l`aual Clozza fin a l`ur dal cumün. Eu pass speravia a prada e chucals chi`s giaschaintan in lur tschoc pro la pauraria, lura aintra darcheu in cumün, illa part veglia da Scuol Sot. Là ingio cha las chasas han buttaschuns, ingio cha las s-charpas fan canera sün salaschada. Pro`l bügl fetscha üna posina, baiv ün pa aua minerala our dal chüern e vegn lura pro`l Volg per pan. Fingià cun entrar in butia am vain incunter l`odur da pan frais-ch. Culla butiera duna üna baterlada intant cha`l chan spetta davant porta. Lura chamina sü da Bagnera, cuc pro`l hotel «Engiadina» aint dal portun avert per far chau a mi`amia chi posseda quist chasamaint istoric – id es la chasa illa quala Cla Biert es creschü sü. Mia spassegiada cuntinua sü da Rablüzza, üna giassa stippa. Minchatant giova la pitschna Bigna fingià davant la chasa sül spelm e salüda tuot allegra cur ch`eu chamin da la foura sü. Eu pass la scoulina, la plazza da giovar, la chasa cumünala e lura eschna inavo e meis di da lavur po cumanzar.

La chasa cun istorgia
Eir eu viv in üna chasa cun buttatsch, üna chasa engiadinaisa chi sta fingià daspö 400 ons. Vi da la fatschada sun eternisadas las vopnas da nos perdavants. Sün fotografias veglias da Scuol as vezza minchatant eir nossa chasa, grond müdà nu s`ha seis aspet. Eu sun creschüda sü davo la müraglia grossa da quista chasa. Ella d`eira per mai adüna ün lö prüvà. Da pudair sezzer d`inviern sül bankin pro la pigna da crap choda e leger ün cudesch intant cha coura naiva d`eira per mai ün mumaint da furtüna. D`instà conserveschan ils mürs il frais-ch in chasa e permettan uschea üna sön agreabla la not. Cur cha mia nona es morta n`haja surtut üna part da mia chasa materna. I d`eira üna decisiun da cour. Eu n`ha culuri las portas e`ls radiaturs blau – ün blau maritim. Ed üna paraid da las stanzas dals uffants es gelga, ün gelg chod sco`l sulai. Uschea vaina ün zich Caribica in chasa, eir cur chi sbischa dadoura. Cur ch`eu n`ha surtut quista part d`chasa daiva amo duos schlers cun fuond da terra ed assas veglias chi definivan il lö ingio chi gniva deponada la mailinterra. Intant es ün schler mia stanza da durmir, dad üna vart creschan apricosas bod aint da fanestra, da l`otra vezza süls rösers. Tschel schler es dvantà ün bogn e be la paraid cun crappüffels sü da l`En algordan a la lung`istorgia da quista chasa.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Shop online!
    Shop online!


Il mailer – ün zich patria
Eir il mailer in üert es vegl. El es gnü implantà cur cha mia nona es nada, dimena avant bod 100 ons. L`es ün bös-ch grondius cun romma ferma e ragischs profuondas. Meis uffants rampignan fin süsom ingio ch`els han montà ün`assa per star pachific e mantgnair la survista. Our d`üna sadella ed üna sua han els zambrià üna tschirella culla quala els transportan mangiativas fin sü illa tschima dal bös-ch. Minch`inviern disch meis bap: «Quista naiv nu rivarà`l plü da portar». E listess è`l amo adüna qua, nos mailer. El dvainta bainschi vegl. Quista stà ha`l singulas manzinas cun föglia gelga. Alch malatia. «I füss da schmerdscher quist bös-ch», ha dit meis frar – e meis uffants han protestà veementamaing. Eir eu füss trista scha`l mailer nu füss plü. El spordscha minch`on sia frütta, dà sumbriva e`ns daletta da prümavaira cun sias flurs e d`utuon cun seis büschmaint dad or. Il mailer significha ün zich patria.

Sind Sie eine Eingeborene?
In fuond nu sun eu ün tip patriotic, almain na schi`s tratta dad esser Sviza. Patria nun es per mai colliada cun naziunalità, mo cul lö, cull`aigna istorgia, cun algordanzas, cun umans chi stan a cour e culla lingua natüralmaing. Sün plazza da scoula vegna discurrü a Scuol amo rumantsch, meis uffants cugnuoschan las chanzuns dals antentats, dodan subit chi chi vain dad Ardez o da Ramosch, scrivan cumponimaints e fan teater in lur lingua materna. Els as sun consciaints ch`els appartegnan ad üna minorità, cha lur lingua es preciusa – ed els sun superbis d`esser Rumantschs.
«Sind Sie eine Eingeborene?», m`ha dumandà üna jada üna turista. I`l prüm mumaint d`eira ün zich consternada da quista dumonda. Lura pero m`esa dvantà consciaint ch`eu sun precis quai. Üna Engiadinasa nada e creschüda sü in Engiadina. Engiadinaisa tras e tras dimena. Tuornada davo desch ons da la Bassa our d`increschantüm pella patria, pella bellezza da las muntognas, pel cumün cullas chasas implidas cun orma e la lingua melodiusa illa quala eu insömg. Tuna patetic? Schi, quai es vaira. E lura?! La vita as lascha oramai giodair plü bain schi`s po viver là ingio chi`s sainta dachasa.


Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.

 

 

Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

 


Da Fadrina Hofmann - L’uman es ün chatschader e ramassader. La cumprouva n’haja a chasa in fuorma da duos uffants chi chattan roba da tour e mütschir. Ün insaj? Voilà: 

Üna s-charpa da muntogna. Marca Lowa, grondezza 38, model da duonna. Chattà da meis figl (9ons) sül tet da las garaschas chi cunfinan a nos üert. 

Ün triangul da panna. Amo intact. Chattà da meis figl sül viadi a chasa davo il trenamaint da ballapè. 

Ün bindel d’avertimaint. Our da plastic, alb e blau. Na rodlà insembel inandret. Tut cun sai da meis figl davo scoula. Argumaint: „Quel es super per giovar“. 

Üna chadaina da ruina. Chi chi tilla ha chattà ingio nun es dal tuot cler, ma ella d’eira dandettamaing in corridor. 

Duos fiers d’chavà da ruina. Annada ca. 1950. Ün fier sarà stat d’ün mül. Chattà aint illa belma cun giovar pro l’aual Clozza. Da chi? Trais jadas as poja ingiavinar. 

Ün öglier d’uffant. Brün, cun correctura. Chattà cun rumir sü la chamonna da Battasendas. Tut a chasa da mia figlia (7 ons) perquai cha „forsa savaina dovrar quel ün di“.  

Chi chi tschercha chatta, haja nom.

Mo meis uffants gnanca nu tscherchan, els chattan simplamaing. Id es incredibel cun che roba ch’els vegnan a chasa da temp in temp. Mincha chat vain trattà sco ün s-chazi. Chi saja la chadaina da ruina o la singula s-charpa – tuot savaina tenor els garanti dovrar amo ün di. Eu n’ha l’impreschiun cha mincha plunder cha oters büttan davent aposta o perdan sainza lair splacha a la fin finala pro no. E uei sch’eu less liquidar üna o tschella truvaglia, lura daja opposiziun totala.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Shop online!
    Shop online!
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • www.belain.ch
    www.belain.ch


S-chazi o plunder?

Cha mia nona ramassaiva blera roba inclegia amo. Ella derivaiva da la generaziun da guerra. Palantschin e schler d’eiran implids per „cas urgiaints“. Mo meis uffants vivan in ün temp da l’abundanza. Els nun han mai pati fom, els han tuot quai ch’els douvran ed amo ün bun pa daplü. E listess. Ramassar para dad esser alch biologic. Quel vizi sarà francà profuondamaing in no. Co as pudessa uschigliö declerar quist desideri dals umans da ramassar adüna daplü possess?

Cumpromiss?

Eu sun ün tip chi selecziunescha jent. Il sistem es simpel: Che dovraina? Che nu dovraina? Il problem es be cha meis uffants han tuot ün’otra oppiniun a reguard ils criteris da roba dovrabla co eu. Per els ha mincha oget ün serv. Els sun eir adüna be gusts scha’l Coop lantschescha darcheu ün’acziun da ramassar marcinas, tacharöls, emojis etc. Eu invezza vez darcheu be il crom chi resta a la fin finala perquai suot.

Dimena stuvaina chattar ün cumpromiss. Ils fiers d’chavagl pon restar sün balcun e portar furtüna a no. La chadaina svanischa uschè svelt co pussibel – voul dir apaina cha’ls uffants nu pensan plü landervia. A la s-charpa da muntogna spetta listessa sort. Il triangul da panna depuonaina in schler, il bindel d’avertimaint eir. Uf.

Eu n’ha fingià il sgrisch da la frasa cha’ls uffants clomaran bainbod darcheu cun gnir da port’aint: „Mamma, eu n’ha chattà alch sul cool“! Mo chi sa, forsa chattna ün di propi amo alch „sul cool“. Co füssa cun üna trua plain marenghins?

Text: F. Hofmann, Scuol
Fotografia: Pexels
Prüma publicaziun: November 2017

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.

 

 

Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

 


Da Fadrina Hofmann - L‘isla Mauritius es cuntschainta impustüt sco isla per honeymooners, per golfists e per palombaders. Mauritius ha eir la reputaziun dad esser üna destinaziun magari chara. Eu n‘ha paquettà aint chotschas da bogn ed uffants e sun ida a verer che cha quist‘isla ha da spordscher a trais Engiadinais cun büdschè moderat. Il resultat: ün paradis.


Ellas sun propi gigantescas. Lur panzers paran dad esser da crap, lur vistas sun sco quellas dad homins vegls, veglins cun testas bluottas. Chi dà tartarugas quia a La Vanille al süd da Mauritius n‘haja bainschi let, ma ch‘ellas am fan tant impreschiun nu vessa cret. E quantas tartarugas gigantas chi dà quia in quist parc da natüra. In gruppas s‘hana radunadas per magliar, per spassegiar e – hai e per far l‘amur.

Tartarugas 2Üna tartaruguna masculina para dad ir güsta in chalur e va davo sü a mincha femna chi lascha pro quai. Incredibel cha quist mas-chel antic es amo capabel da rampignar cun seis pais enorm sülla rain d‘üna femna. Povretta.

Meis uffants sun tuot fascinats. Il scuffel tschüffaina pür cur cha‘l mas-chel cumainza a scuffuondar. Chi vess cret cha tartarugas san far talmaing canera. Ils sbrais bass irriteschan ad üna gruppa dad Asiats chi vain subit nanpro. Tuots drizzan lur smartphones sül act d‘amur. Ün turist va uschè dastrusch per far ün selfie cul casanova chi‘m para sten indiscret - dafatta per üna bes-cha. Ils uffants rian da schloppar. „Uossa inclegia ils placats quia“, disch meis figl. Schi, eir eu. Il prüm vaivna be squassà il cheu dal placat chi scumonda da star in pè sün üna tartaruga o da trar crappa süls panzers da las bes-chas. E no vain eir ris dal placat chi scumonda da sezzer aint il puoz cun peschuns da koi. A verer l‘agir dals turists asiats sainza maniera nun‘s dan ils scumonds exotics plü da buonder.


Lö dals cuntrasts

Duos dis plü tard. Intant eschna illa cità principala da Mauritius, a Port Louis. Ils uffants han scuvert ad üna duonna cun sari chi fa disegns da henna süls mans e sülla bratscha. Na, quai cha quista duonna giuvna fa es plütöst art co be disegnar cun culur natürala sün pel. Infra pacs minuts striuna ella ün „tschüffasömmis“ sül bratsch da mia figlia ed ün ornamaint da bellezza sül man da meis figl. No eschan inchantats. Merci beaucoup, mademoiselle. No passain inavant tras il quartier Waterfront, ün quartier cun butias e restorants moderns al port da las barchas grondas. Parisols da plövgia in tuot las culuors sun pichats sü in üna giassa ed ün bügl immez üna plazzetta dan ün zich taimpra d‘Italia. Forsa cha‘ls uffants rouvan perquai da tscherchar per üna jada üna pizzeria impè da mangiar in ün dals stupends locals indigens chi spordschan specialitats da mar. Pac plü tard sezzaina sülla terassa d‘ün restorant talian, sü ot sur il port, mangiain pizza sco illa Toscana e tadlain „Felicità“ dad Al Bano e Romina Power.

HennaChe contrast cha quist‘atmosfera es in congual cul marchà stret e surchargià i‘l stil arabic cha no vain visità be ün‘ura avant. Che differenza da la pizza cul menü indic cha no vain tschnà la saira avant. Port Louis es üna cità fich variada, tant variada sco il pajais Mauritius. L‘isla i‘l mar indic es be pitschna. Ideal per tilla perscrutar dal nord fin al süd, sün terra e sül mar. Quia vegnan insembel differentas culturas, differentas religiuns, differentas cuschinas. Ün zich Africa, ün zich Asia, e dafatta ün zich Europa pervi da l‘istorgia colonialistica. Duos linguas ufficialas ha il pitschen pajais tropic: inglais e frances. Ils indigens discuorran plü jent frances. Ed il baguette gusta sco a Paris.


Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch


Inscunter culs delfins

Ün di oura sül mar. No fain part ad ün‘excursiun da delfins, organisada dad indigens cha no vain imprais a cugnuoscher a la riva dal mar. La glieud quia es propi fich amiaivla e servizziaivla. No partin davent da Tamarin a la costa dal vest da l‘isla. La vista davent dal mar süll‘isla es fantastica. Fuormaziuns da muntognas verdas, sablun alb, minchatant cumünins, lura as vezza darcheu grips da crap da lava chi algordan cha Mauritius es vairamaing ün‘isla vulcanica. Islas plü pitschnas as rechattan davant l‘isla principala. Cun ir vers il mar vegnan las uondas plü otas. La barchina da motor tillas surpassa però sainza fadia. Dandettamaing rivaina al punct il plü ferm al süd da l‘isla. Ün hom sün‘ün‘otra barcha a motor fa segns in direcziun ost. Aha, là saran ils delfins. No ans allegrain.

Mo avant cha no vezzain als delfins, vezzaina a bundant 20 otras barchas a motor cun turists. Tuots lessan verer ils delfins. Üna scoula da delfins es propi quia. Las bellas bes-chas cun lur surrier etern attiran a la glieud sco magnets. Tscherts turists siglian perfin aint ill‘aua per nodar in vicinanza dals delfins. No restain be aint illa barcha, squassond il cheu e schmorts da tant pac respet da las bes-chas. E lura siglia ün delfin precis dasper nossa barcha aint ill‘ajer. Che bel purtret, che bel sentimaint. Ils uffants sun in‘ün‘agitaziun. No contemplain amo üna pezza als delfins chi nodan tanter e suot las barchas via, lura giaina inavant.

La barcha ans maina pro üna da las perlas da l‘isla: il crystal rock. Il grip immez il mar türkis fa subit cuvaida da siglir aint il mar e scuvrir il muond suot aua. E propi, cun sü ils ögliers da palombar vezzaina rizzas da mar, peschs in tuot la culuors, corallas e perfin ün‘anguilla. Che müravaglia!

Delphins


Scuvertas sur scuvertas

Mauritius viva per gronda part dal turissem. Minch‘on visitescha ün milliun turists l‘isla chi ha be 1,3 milliuns abitants. E listess nun esa sco in oters lös ingio ch‘ün hotel segua a l‘oter. Nos hotel es be pitschen, situà in üna laguna dasper ün grip. L‘es l‘unic hotel pro quista laguna. Cur chi‘d es reflüs vegnan ils pes-chaders cun lur perchas, e giuvnots o duonnas tscherchan chalamers, crevettas o austras be davant porta. I guarda oura curius cur cha‘ls pes-chaders stan uschè dalöntsch davent immez il mar e sun listess be fin pro l‘umbli aint ill‘aua. Id es grondius da pudair nodar in quist mar chod e be stuvair montar ils ögliers da palombar per verer pacs meters davent da la riva fingià da tuottas sorts peschs exotics. Ils uffants scuvrischan cucumbers da mar, fan tuors da sablun pels giamberets e ramassan conchas da bellezza. Minchatant marida inchün a la riva dal mar. Pel solit pro‘l tramunt dal sulai chi bogna la laguna in üna glüm bod kitschiga orandscha. Cler, l‘isla es cuntschainta sco destinaziun da honeymoon. Eu n‘ha inclet davo il prüm di perche. Eir no ans vain nempe inamurats quia – in Mauritius.

Text e fotografias: Fadrina Hofmann


Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

 

Da Fadrina Hofmann -  Rumir sü es pro no in famiglia ün tema omnipreschaint. Eu nu pretend ün dachasa steril chi guarda oura sco aint il catalog. Mo minchatant vessa gronda vöglia da tour ün grond sach d‘immundizchas e rumir sü üna jada da schnuz. Eu sun ida per agüd professiunal – e n‘ha fat naufragi da maniera spectaculara. 


Marie Kondo ha nom quista duonna giapunaisa chi‘d es dvantada l‘experta internaziunala per rumir sü. Sia metoda ha dafatta ün nom: „magic cleaning“. Quai tuna propi bler plü attractiv co „eliminar il puf in chasa“. Da mi‘età es Marie Kondo e seis cudesch – ün manifest pel uorden - es splachà  sün plazza 1 da la glista da bestsellers da la New York Times. Quai demuossa: Il dischuorden es ün tema chi occupa a l‘umanità. Almain a l‘umanità chi viva in surabundanza. Mo co funcziuna il principi da Marie Kondo? Fich simpel: Tgnair be amo quellas robas chi fan propi plaschair. Il rest, e quai es para bundant duos terz da quai cha no possedain, as dessa far svanir.

„Quai douvra amo!“
Tuna grondius. Davant meis ögl intern vezza fingià che vöd e rumi sü cha noss‘abitaziun sarà davo la gronda rumida tenor Marie Kondo. Eu m‘imagin ils sentimaint da deliberaziun e satisfacziun. M‘allegr da pudair ir tras l‘abitaziun cul tschüchapuolvra sainza stuvair far slalom – e‘m dumond i‘l istess mumaint scha Lego va suot „fa plaschair“ o na. A meis figl fa Lego plaschair, a mai na. Che vaglia daplü? Quista dumonda metta il prüm üna jada da la vart e cumainz culla büschmainta. L‘experta racumonda da rumir sü tenor categorias e na tenor stanzas. Eu cumainz cun mia s-chaffa da büschmainta. Il prüm vaja tip top. Quai ch‘eu nun ha trat aint tschinch ons na plü va aint il sach. Mo fingià davo paca pezza suna indecisa. Forsa cha quista jeans chi staiva a mai uschè bain va listess darcheu x-üna jada? Eu esitesch. Meis argumaint: Scha la jeans vess dad ir ün di darcheu, lura n‘haja plaschair da quista chotscha. Dimena: tgnair. Ch‘ella nu fa pel mumaint plaschair sbandischa simplamaing da meis impissamaints. Ed uschea vaja inavant ed a la fin n‘haja listess be ün pitschen mantun da büschmainta aint il sach. Amo plü mal esa pro la rumida da la büschmainta dals uffants. Bod pro mincha toc haja nom: „Quai douvra amo!“ Dafatta da tscherta büschmainta massa pitschna nu‘s san meis mat e mia matta separar. „Quel n‘haja però uschè jent“. „Quel ha nona manà da l‘Australia“. Grrr. 

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun


Impussibel dad eliminar cudeschs
Basta, schi cuntinuain culla curuna da cudeschs. Grond sbagl. Marie Kondo, co diavel as poja be rumir sü üna curuna da cudeschs? Cler, la gronda part dals cudeschs nu legia üna seguonda jada, mo dar davent ün cudesch ch‘eu n‘ha let jent o ün da quists bels exemplars liats – impussibel. Eu passaint paca pezza davant la curuna da cudeschs. Il mantun da quels exemplars chi vegnan manats in biblioteca nu‘s poja gnanca nomnar „mantunin“. I sun trais tas-chabels ch‘eu n‘ha survgni dad inchün chi nu cugnuoscha meis gust litterar. Illas stanzas d‘uffants vaja sumgliaint: „Quel nun haja amo let afin“. „Quel n‘haja massa jent“. „Quel lessa forsa leger amo üna jada“. Oje. Ed uschea vaja inavant culs gös cha no nu giovain plü, cullas mangiativas chi sun fingià bler massa lönch in chaminada, culs dvds cha ningün nu guarda plü daspö chi dà Netflix e culs discs cumpacts cha ningün nu taidla daspö chi dà musica sur internet. Be pro las gazettas suna consequainta e cun gronda baja metta tuottas pro‘l palperi vegl – dafatta quellas cun aint artichels ch‘eu laiva tantüna „pel mort e fin“ amo leger „cur ch‘eu n‘ha üna jada temp“. Ün o tschel plunderin dals uffants eliminescha eir pensond ch‘els nu badan cur ch‘els tuornan da scoula. Che naïva ch‘eu sun. „Mammaaaa!“

Ingüna pasch interna
Il facit da meis experimaint: Eu vess gnü occasiun da gnir liber duos terz da mia chasada. Eu vess pudü rumir sü i‘l medem mumaint mi‘orma culla metoda da Marie Kondo. Quai es nempe sia teoria: uorden in chasa correspuonda ad uorden ill‘orma. Mo oramai nun haja la fermezza da realisar mia pasch interna. O forsa n‘haja simplamaing massa bler plaschair vi da tuot quellas bellas robas in mi‘abitaziun? Furtünada ch‘eu sun. Eu pensarà vi da mia furtüna tschella jada ch‘eu blastem cha‘ls uffants han darcheu laschà inavo ün puf in stüva, in chadafö, in lur stanzas… Ed uossa vegna a rumir sü meis pult.

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol 


*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.


Suonda LATABLA!



Forsa er insatge per vus:

Da Fadrina Hofmann - I dà duos sorts dad umans: possessuors da chans ed otra glieud. Quista columna inclegiaran oramai be ils uschedits ”Hündelers” - e forsa amo ün o tschel ami da las bes-chas. I dà duos sorts dad umans: possessuors da chans ed otra glieud. Quista columna inclegiaran oramai be ils uschedits ”Hündelers” - e forsa amo ün o tschel ami da las bes-chas.


I dà üna fotografia da Birba cur ch’ella es be nada. Quella fotografia muossa a nouv chagnölins aint illa terna da lur mamma. Pro ün dals pitschens esa fat üna cruschina. La cruschina segnalisescha mia tscherna. Mi’istorgia cun Birba es ün’istorgia d’amur sül prüm sguard. Cur ch’eu n’ha vis a quist s-cherpin nair cullas pattas albas e’l piz da la cua alb d’eira tuot cler: No toccain insembel.Ot eivnas plü tard d’eira Birba fingià part da nossa famiglia. Eu nu m’ha mai inrüclada da la decisiun dad adoptar a quist chan. Il nom Birba deriva dal talian e voul dir tant sco malomera. In vardà es Birba  però plütöst la fideltà in persuna. Ella ha fat per cumond da prüma davent, ella es simpla per avair, ha jent ad uffants, accepta a nos giat impertinent, es da la partida pro minch’actività ed es il meglder cuffort scha la vita as muossa üna jada da sia vart grischa. Cler, minchatant bubla Birba sü ad oters chans, ma quai sun pel solit da quels pitschens s-chiffus chi fan üna canera per desch. In tals mumaints ha Birba dimena plainamaing mi’incletta. 

L’increschantüm

In settember accumplischa Birba 12 ons. Fin avant pacas eivnas vaiva l’impreschiun cha meis chan resta adüna giuvna. Ella giovaiva amo culs uffants plain energia, accumpagnaiva a meis bap o a meis partenari sün gitas da muntogna e paraiva dad esser sco adüna. Il prüm indizi da vegldüm d’eira ün barbin alb suot il misun.Davopro sun cumparüts eir singuls chavels albs sül cheu. E lura eschna its ün’eivna in vacanzas – sainza chan. Birba es restada per quel temp pro üna famiglia cha no cugnuschain bain – sco adüna in fuond. Davo duos dis es gnü il prüm sms. “Birba nu maglia, che ha’la enorm jent chi’s pudess dar?” Amo duos dis plü tard es gnü il prossem sms: “Trembla Birba uossa eir pro vo talmaing?” Oje, nos chan dvainta propi vegl, d’eira meis prüm impissamaint. Il seguond: Esa pussibel cha Birba as lascha dandettamaing increscher? In tuot quists ons eschna adüna darcheu its in vacanzas sainza chan, ma uschè sigls dal plaschair nun ha Birba amo mai fat pro nos retuorn. Id es i duos dis fin cha la bes-china as vaiva remissa da sia miseria chaschunada da noss’absenza. 

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Shop online!
    Shop online!
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • www.belain.ch
    www.belain.ch


La fiffa

Daspö las vacanzas da prümavaira am segua Birba dapertuot. Da la chadafö in stüva, da la stüva in tualetta. Seguir sco ün chanin, quista frasa fa dandettamaing sen per mai. Scha no giain a spass e no eschan sül viadi vers chasa cuorra Birba ouravant sco üna narra. Chi nu’m vegna be na darcheu adimmaint da tilla manar in ün oter lö! Minchatant trembla il chanin amo adüna ün zich, mo eu craj cha quai saja be ün tric. Birba ha realisà ter svelt cha seis tremblar svaglia noss’attenziun e chi dà lura üna purziun glischadas implü. Nos chan es plücofacil üna misculanza da Bergamasc e Border Collie – quai sun razzas da chans fich intelligiaintas.

L’influenza

Tuornain pro l’album da fotografias. Sün bleras fotografias cun meis uffants es sü eir Birba. Ella licha al poppin sur la vista, ella cuorra cul mat tras las prada ota, ella stira la schlittra culla matta, ella siglia ill’ajer per tschüffer üna puscha, Birba tanter palperi da paquets davant il bös-chin da Nadal. Birba  es statta pro dapertuot, perfin in vacanzas culla rulotta. Ella es üna constanta ill’infanzia da meis uffants, ella es amia per els, tils ha adüna perchürà e cuffortà.  Eu sun persvasa cha quista creatüra chara haja gnü fin uossa üna grond’influenza sülla vita da meis uffants. “Mamma, che faina be cur cha Birba moura”, ha dumandà mia matta dad ot ons d’incuort. “Birba nu moura amo lönch na”, d’eira mia resposta. E cur chi sarà lura üna jada uschè inavant, lura vaina da tour cumgià dad ün confamigliar. 

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista, mamma e possessura da chans in Engiadina.

Da Fadrina Hofmann - Chi nu cugnuoscha il mumaint da schoc scha’l telefonin es dandettamaing davent? Ed il sentimaint surleivgià cur ch’el cumpara darcheu? Il telefonin es dvanta nos cumpogn permanent – e quai ha consequenzas.

„Serrai üna jada giò üna fin d’eivna il natel e tgnai oura la temma da mancantar alch sün What’s App“. Quista frasa n’haja dudi d’incuort ad üna discussiun da podi davart il tema omnipreschaint „digitalisaziun“. E quista frasa es gnüda our da la bocca d’üna persuna dal tuottafat radschunaivla. Schurnalista illa Svizra tudais-cha pro üna gazetta da renom, duonna giuvna attractiva, apparentscha suverana. E lura quinta quista persuna che cumbat ch’ella haja pel mumaint güsta cunter sai svessa. Ch’ella saja dependenta dal telefonin. Ch’ella haja – per controllar l’adöver dal smarthone – installà üna app per masürar quant temp ch’ella passainta cun dovrar il telefonin. Schoccada saja ella statta chi d’eiran in media trais uras e mez al di. „Ed eu n’ha cret ch’eu tocca amo pro quella part da la populaziun chi ha üna relaziun normala cul telefonin“, ha’la exclomà davant il public. Schi’s resguarda cha la norma vain masürada adüna vi da quai cha la majorità da la populaziun fa, lura constatta quai dafatta.

Trais uras e mez be telefonin
Trais uras e mez! In trais uras e mez as poja far roba bainschi bler plü bella co verer sül telefonin. Giovar culs uffants, per exaimpel. Leger ün cudesch interessant. Far üna spassegiada cul chan. Far l’amur. Ir a tschaina culla megldr’amia. Insomma: as recrear, chürar relaziuns, verer da sai svessa. Invezza sun quai trais uras e mez al di cun respuonder telefons, e-mails e messagis, cun surfar aint il internet, cun tscheccar tschient jadas sch’inchün vess forsa scrit alch, cun far fotografias da nügliarias o selfies. Blera glieud consultescha seis account da Facebook sur il telefonin. Ed eir quai para da far dvantar dependent. „Sch’eu survegn daplü da 50 likes per ün da meis posts am sainta importanta, survegna arcugnuschentscha, lessa daplü da quai. Ma apaina cha be pacs o dafatta ningün nu reagischan sün meis cuntegns n’haja dubis invers mias capacitats, am saint miserabla, survegn depressiuns“, ha quintà quista duonna dad apaina 30 ons. Depressiuns pervi da massa pacs likes? Quai chi tuna bod comic es para per blers propi ün problem plü gravant.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha


Il telefonin in tualetta
A dudir ils problems da mia collega schurnalista am sainta directamaing moderata a quai chi reguarda l’adöver da meis telefonin. Lapro n’haja eir fingià dudi critica ch’eu dessa tantüna metter d’vart quist s-cherp. D’incuort m’es crodà meis i-phone in tualetta. Il classiker. Eu til vaiva miss in s-charsella davovart e vaiva fat giò las chotschas sainza pensar landervia. Plup, haja fat. Il telefonin d’eira najantà. Adonta ch’eu n’ha miss l’apparat be subit in ün sach plain ris per retrar l’ümidità nun ha l’iphone survivü. Capità es tuot quist eir amo a l’ester. Ün mumaint d’eira propi persa. E che sch’inchün am tschercha? E che sch’eu survegn ün messagi important? Basta, eu n’ha survivü las 24 uras sainza telefonin. E quai sainza ün don perdüraivel, sainza temmas profuondas o mumaints da panica.

Mumaints da pasch
Rivada a chasa n’haja però subit tscherchà meis telefonin vegl – ed uossa m’agita mincha di sur d’ün display s-chür chi nu reagischa subit sün mias pivatellas, sur da fotografias da noscha qualità e sur d’ün akku chi sto gnir chargià sü mincha saira danouvmaing. Ün nouv i-phone nu possa güsta cumprar. L’opziun da laschar davent dal tuot il telefonin n’haja ponderà be ün batterdögl. Sainza telefonin nu gessa plücofacil propi na plü illa vita da minchadi. Ma eu n’ha decis da laschar l’apparat a chasa dürant las vacanzas, da til sbandir adüna da la chadafö dürant ils pasts, ed a partir da las 20h nu sto ningün plü scriver o telefonar a mai. Là penda meis telefonin vegl vi dal cabel da chargiar ed es serrà giò. Uschea n’haja temp per m’occupar dals uffants, per far üna spassegiada cul chan, per leger ün bun cudesch etc. – e quai in tuotta calma.

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol
Prüma publicaziun: Favrer 2018

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.

 

Suonda LATABLA!


Da Fadrina Hofmann – Bap balantschescha sün üna sopcha e prouva da metter guliv la staila da Nadal sül bös-chin. El blastemma. Sco minch’on. La staila nun es amo mai statta gualiva, ma bap prouva mincha jada da perfecziunar la pusiziun da quista staila d’or. Mamma intant paquetta aint ils ultims regals. Per furtüna vaiva la vaschina amo avuonda rollas da palperi cun sü flöchins da naiv ed anguels. Mia funcziun es sco adüna quella da metter maisa e da far la decoraziun. Ils magöls da cristal glüschan illa glüm da la saira, süllas serviettas n’haja avant amo svelt stuvü disegnar ün pêr stailinas. Quellas nu daiva simplamaing ninglur cun motiv da Nadal. Mo almain vaina pudü far hoz a bunura amo grassins per tils metter sün mincha servietta. I’s doda a tschüblar a bazegner in chadafö. El cuschina sia pulenta da Nadal – sco minch’on. Nona es ida perdavo a las tantas ed a la schlaffada da cusdrins e cusdrinas a la staziun – sco minch’on. Bainbod sarana qua e lura cumainza la gronda festa.

Livia vain aint in stüva. Ella es clitsch-cregna. „Jon ha squittà giò a mai cun sia nouva squitta dad aua“, decler’la süll’ögliada critica da mamma. „Schi va our in lobgia e picha sü il t-shirt e las chotschas cuortas per cha’l sulai süainta tuot. E lura at preparast pella tschaina“, disch mamma. Ella as volva vers bap: „E tü tirast eir oura quistas shorts. Eir scha no vain 25 grads coura, pro la festa da Nadal ans faina schics“. Bap dà amo ün sguard malcuntaint sülla staila torta e vain lura giò da la sopcha. „Nadal in lügl, quai po be esser ün’idea da tai“, disch el a sia duonna e tilla dà cun passar ün bütsch sül frunt. Eu stögl surrier.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Shop online!
    Shop online!
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81


Livia es la cuolpa cha no festagiain quist on duos jadas Nadal. Na, vairamaing es il sömmi da meis genituors la cuolpa. Australia. Emigrar lessan bap e mamma, fingià tuot mi’infanzia hana discurrü da quai. Uossa esa uschè inavant. Ed a Livia ed a mai nu resta oter co da paquettar nossas valischs. Livia s’ha vairamaing allegrada sül nouv pajais: kengurus, coalas, sablun e mar, peschs in tuot las grondezzas e culuors. Juhè. Ma lura, avant bundant ün’eivna, ha’la fat üna scuverta sgrischusa. In Australia – almain là ingio cha no vivaran in avegnir – nu daja bös-chins da Nadal! Ed in Australia nu saraja mai plü Nadal uschea sco cha no til festagiain minch’on cun nossa gronda famiglia. Davo quista scuverta d’eira Livia be moc e larmas. Mai plü l’odur da pin in stüva, mai plü sezzer in 15 vi da la maisa e tadlar las dispittas da tanta Sara e tanta Aita. Mai plü giovar UNO culs cusdrins suot maisa. Mai plü mangiar la pulenta da Nadal da bazegner...

Davo üna saira fich melancolica – intant vaiva Livia infectà eir a mai cun sia depressiun da Nadal – vaiva mamma gnü l’idea. No festagiain amo üna jada Nadal „sco adüna“. Ils invids d’eiran svelt fats. Per furtüna partan tanta Sara e cumpagnia pür ün’eivna plü tard in vacanzas a Rimini. E no, no partin puschman per cumanzar nossa nouva vita da tschella vart dal muond. Paquettà vaina tuot fingià. La chasa es bod vöda. Bun cha mamma vaiva laschà sül palantschin da nona e bazegner la roba da Nadal e la vaschella da festa.

I’s doda vuschs our in piertan. Id es ün vaira travasch coura. Nossa famiglia es rivada. Livia siglia dad üna tanta a tschella, brancla a sia cusdrinada ed es in ün’agitaziun. Adonta da las chaluors ha’la trat aint il pullover cun sü il Niculaus, quel lomin ch’ella vaiva gnü aint fingià als 24 da december l’on passà. I’m vegnan las süjuors be a tilla verer. Intant es tuot preparà pella festa. Nona vain culla platta cun toast e salmun. I dà Rimus e vin da Porto sco aperitiv. Mamma impizza las chandailas in stüva. Las tendas sun trattas per cha la clerità da la saira da stà nu disturba l’atmosfera da Nadal. Bap ha paquettà oura las plattas da bazegner culs classikers americans da Nadal. Bing Crosby chanta „I’m dreaming of a white Christmas“. Nona chantina. Tuots discuorran, rian, bap skerza cun sia sour ch’el nun ha vis daspö Nadal plü. Ils mats barattan cartinas da Panini. Eu stun ün pa da la vart e contaimpl a mia famiglia. Dandettamaing n’haja ün sentimaint profuond da comunità. Sco adüna a Nadal.

Text: F. Hofmann, Scuol
Fotografia: Pexels.com

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.


Suonda LATABLA!



Da Fadrina Hofmann - L’uman es ün chatschader e ramassader. La cumprouva n’haja a chasa in fuorma da duos uffants chi chattan roba da tour e mütschir. Ün insaj? Voilà

Üna s-charpa da muntogna. Marca Lowa, grondezza 38, model da duonna. Chattà da meis figl (9ons) sül tet da las garaschas chi cunfinan a nos üert.

Ün triangul da panna. Amo intact. Chattà da meis figl sül viadi a chasa davo il trenamaint da ballapè.

Ün bindel d’avertimaint. Our da plastic, alb e blau. Na rodlà insembel inandret. Tut cun sai da meis figl davo scoula. Argumaint: „Quel es super per giovar“.

Üna chadaina da ruina. Chi chi tilla ha chattà ingio nun es dal tuot cler, ma ella d’eira dandettamaing in corridor.

Duos fiers d’chavà da ruina. Annada ca. 1950. Ün fier sarà stat d’ün mül. Chattà aint illa belma cun giovar pro l’aual Clozza. Da chi? Trais jadas as poja ingiavinar.

Ün öglier d’uffant. Brün, cun correctura. Chattà cun rumir sü la chamonna da Battasendas. Tut a chasa da mia figlia (7 ons) perquai cha „forsa savaina dovrar quel ün di“.

Chi chi tschercha chatta, haja nom.

Mo meis uffants gnanca nu tscherchan, els chattan simplamaing. Id es incredibel cun che roba ch’els vegnan a chasa da temp in temp. Mincha chat vain trattà sco ün s-chazi. Chi saja la chadaina da ruina o la singula s-charpa – tuot savaina tenor els garanti dovrar amo ün di. Eu n’ha l’impreschiun cha mincha plunder cha oters büttan davent aposta o perdan sainza lair splacha a la fin finala pro no. E uei sch’eu less liquidar üna o tschella truvaglia, lura daja opposiziun totala.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Shop online!
    Shop online!
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81


S-chazi o plunder?

Cha mia nona ramassaiva blera roba inclegia amo. Ella derivaiva da la generaziun da guerra. Palantschin e schler d’eiran implids per „cas urgiaints“. Mo meis uffants vivan in ün temp da l’abundanza. Els nun han mai pati fom, els han tuot quai ch’els douvran ed amo ün bun pa daplü. E listess. Ramassar para dad esser alch biologic. Quel vizi sarà francà profuondamaing in no. Co as pudessa uschigliö declerar quist desideri dals umans da ramassar adüna daplü possess?

Cumpromiss?

Eu sun ün tip chi selecziunescha jent. Il sistem es simpel: Che dovraina? Che nu dovraina? Il problem es be cha meis uffants han tuot ün’otra oppiniun a reguard ils criteris da roba dovrabla co eu. Per els ha mincha oget ün serv. Els sun eir adüna be gusts scha’l Coop lantschescha darcheu ün’acziun da ramassar marcinas, tacharöls, emojis etc. Eu invezza vez darcheu be il crom chi resta a la fin finala perquai suot.

Dimena stuvaina chattar ün cumpromiss. Ils fiers d’chavagl pon restar sün balcun e portar furtüna a no. La chadaina svanischa uschè svelt co pussibel – voul dir apaina cha’ls uffants nu pensan plü landervia. A la s-charpa da muntogna spetta listessa sort. Il triangul da panna depuonaina in schler, il bindel d’avertimaint eir. Uf.

Eu n’ha fingià il sgrisch da la frasa cha’ls uffants clomaran bainbod darcheu cun gnir da port’aint: „Mamma, eu n’ha chattà alch sul cool“! Mo chi sa, forsa chattna ün di propi amo alch „sul cool“. Co füssa cun üna trua plain marenghins?

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.


Suonda LATABLA!





Da Fadrina Hofmann - Nos uffants creschan sü cun ün muond parallel - il muond digital. Sco lur amis van els intuorn tuot natüral cun quista realtà. Temma da quai n’haja be eu, il fossil analog.  
 
„Jeee, il nouv catalog da Playmobil es qua“, cloman meis uffants cur cha no passain la butia da giovarets. Meis figl ramassa minch’ediziun dal catalog da Playmobil e qua daspö ons. Quel da Lego dal rest eir. Apaina rivats a chasa giaschan ils uffants giò per cuotscha e stübgian minuziusamaing las novitats our dal muond da plastic.

Las apps
Eir no d’eiran be nars dals catalogs da giovarets cur cha no d’eiran uffants. Be üna differenza daja: Pro no nu daiva amo „apps“ gratuitas. I va pel solit be pacs minuts fin cha meis uffants han scuvert las plü nouvas apps da Playmobil. „Mamma, pudaina chargiar giò ‚Playmobil Reiterhof’?“, dumonda mia figlia. „E per mai ils agents“, excloma meis figl. Daspö ün on n’haja ün i-pad. Cumprà til vaiva insembel cun üna pitschna tastatura per pudair scriver cuntribuziuns cur ch’eu sun in viadi. Intant vegn l’i-pad impustüt dovrà da meis uffants – per verer serias d’uffants sün Netflix o per giovar lur gös gratuits.

Ils gös digitals
Lönch n’haja provà dad evitar ils mezs electronics in mi’educaziun. Meis uffants sun sportivs e musicals uschea cha hobis hana avuonda. Ma apaina cha meis figl es rivà a scoula è’l gnü in contact culs gös electronics a chasa da seis cumpogns. Intant ha’l nouv ons ed eu sa precis in che chasada ch’el va propi a „giovar“ cun seis amis ed in che chasada chi sarà ün davomezdi davant la consola. Co ch’eu sa quai? Ils uffants da la consola nu vegnan mai pro no – perquai cha no nu vain ingüna consola in chasa. Proibir da far giò eir cun quels compels nu possa. O bain?

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Shop online!
    Shop online!
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51


Ils gös da violenza
Eu m’algord d’ün conscolar chi nu pudaiva mangiar ingüna dutscharia a chasa. Insomma ingüna. Neir na desert davo giantar. E quel mat d’eira be nar da dutscharias. Sch’el d’eira pro no d’eira il chaschuot dutsch adüna seis prüm böt. El vaiva talmaing ün manco ch’el vaiva da saduollar seis desideri in otras chasas. Eu nu less cha meis uffants dvaintan uschea cun gös electronics. E perquai n’haja installà trais gös da Playmobil, duos da Lego, ün da Die Maus ed ün gö chi’s nomna Block Craft ed ingio chi’d es da fabrichar sü ün cumün. Ils cuntgnüs dals gös controlla ouravant. Playmobil Ghostbusters es per exaimpel gnü stüz subit davo ch’eu vaiva vis chi va be per eliminar spierts. Gös cun violenza sun tabu in chasa Hofmann. Il nervà „oh, mamma“, nu güda neir nöa. E listess nu’s lascha evitar cha’ls uffants vegnan cunfruntats eir cun gös da violenza. I basta sch’ün mat plü vegl va davo scoula pro la plazza da ballapè cun ün handy – e fingià ha meis mat la not noschs sömmis.

La cumpetenza digitala
Nos uffants sun uschedits „digital natives“. Els creschan sü cun ün muond parallel, il muond digital. Id es incredibel che svelt ch’els inclegian ils mecanissems da gös o cuntgnüs digitals. Eu nun ha fingià uossa plü ingüna schanza da concuorrer cun lur savair. E quai adonta cha’l temp dad i-pad es limità pro meis uffants sün ün’ura l’eivna. Sco mamma am faja minchatant temma sch’eu pens che privels chi dà i’l muond digital per nos uffants. L’unica spranza ch’eu n’ha es ch’els imprendan pass per pass ad ir intuorn cun quist muond - e cha our da nos digi-kids dvaintan üna jada creschüts chi nüzzian lur cumpetenzas da maniera radschunaivla e positiva. Eu prouv intant da nu perder la survista e da restar à jour per cha meis uffants nu’m spichan bainbod giò da lur tren digital. I resta üna sfida.

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol
Prüma publicaziun: Settember 2017

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.


Suonda LATABLA!



Pagina 1 da 3
  • Il DRG (Dicziunari Rumantsch Grischun) è in dals quatter vocabularis naziunals e documentescha la lingua rumantscha dal Grischun, qvd. tut ils idioms e dialects rumantschs dal Grischun en furma scritta e discurrida. Il coc dals artitgels dal DRG furma il pled cun sia muntada, sia derasaziun, ses diever e sia derivanza. Latiers tutga era la cultura populara cun locuziuns, spruhs e proverbis. Collavuraturas e collavuraturs dal DRG preschentan qua en questa rubrica pleds e proverbis chattads en il DRG. Quel è dapi il december 2018 er accessibel online. (www.drg.ch)

    Ultims artitgels

  • La GiuRu (Giu­ven­te­tgna Ru­man­tscha) em­pro­va da pro­mo­ver con­tacts tran­ter la giu­­ven­­te­tg­na da las tschintg dif­­fe­ren­tas re­giuns ru­­man­­tschas e da la bas­sa. Ella por­scha a giuv­nas Ru­­man­­tschas e giu­vens Ru­­man­tschs raps, com­­mu­n­i­ca­­ziun ed agid per la re­a­li­­sa­­ziun d’in pro­ject cul­tu­ral ru­mantsch. La GiuRu è uniun af­­fi­li­ada a la Lia Ru­­man­­tscha e po tra­­met­­ter qua­ter de­le­gads a las ra­­du­­nan­­zas ge­ne­ra­las. En­tant che la GiuRu fi­­gu­­re­­scha sco uniun te­­tga­la per las uniuns da giu­­ven­­te­tgna lo­ca­las, è la YEN la uniun te­tga­la da las mi­­no­­ri­­tads lin­­gui­s­ti­­cas da l’Eu­ro­pa.

    Ultims artitgels

Newsletter:

Adressa d'email:

Prenum:

Num:


Go to top