Autura LATABLA dapi avust 2016 - Annatina Nay, viva a Trun e Turitg, lavura sco graficra independenta, observadra en differentas situaziuns, savens sin viadi el tren, s'interessescha per carstgaus e lur raquintaziuns, rimna regurdientschas e muments per crear historias el tgau e sin pupi.
... dalla Spagna, Italia, Grezia, dad Amsterdam ni New York! Cu has ti scret tia davosa carta postala, a maun, cun taccar si ina marca? Tgi scriva oz insumma aunc cartas postalas? Mo persunas sur 70, mo affons da scola? Scriver cartas ei bein total onns 90, oldschool, oz forsa perfin in tec retro? Analog ei retro, mo caussas analogas svaneschan pli e pli fetg ord nies mintgadi – era sch’ei dat cuntertrends. Quei ei fact. Mo pertgei schar svanir diltut las cartas postalas? Scrivi dapli cartas postalas a voss cars!
Scriver cartas dat lavur Uonn hai jeu scret suenter biars onns e suenter esser stada meinsvart naven entginas cartas postalas da mias vacanzas. Bien, jeu mezza sun forsa in tec oldschool e hai ina fleivlezia per retro, mo prender la peda, cumprar las cartas al kiosk, cuorer en in’autra stizun per marcas, studegiar tgei scriver e lu scriver las cartas, encurir egl internet las adressas exactas da posta e silsuenter anflar ina scaffa da brevs (che ei buca mo ina attrappa) ei nuota aschi sempel.
In dètg effort duront las vacanzas che duein bein esser (mo) recreativas!
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Tel. 081 864 01 51
Tel. 081 864 15 81
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Tel: 081 852 45 45
Shop online!
www.belain.ch
www.quartalingua.ch
Adüna bun - cafè grischun
La Giuventetgna Rumantscha
Daco far cumplicau? Igl ei oz pli sempel da tarmetter in maletg cul telefonin ni da cargar in tal sin ina reit sociala: Mia vesta dalla combra dil hotel, jeu sper la mar, jeu ell’aua, jeu sper in’attracziun culturala ... Jeu partel cun mes amitgs digitals il messadi: Cun mei vai bein, dolce vita – dis da mai murir, cars salids da mias vacanzas! Pia daco buca mo tarmetter salids contemporans enstagl da tarmetter ina carta sblihida cul verset „Tanti saluti di Roma“, ina carta plein puorla che deriva opticamein ord il davos milleni? Alla fin finala drovan cartas postalas jamnas, mintgaton meins entochen ch’ellas arrivan en scaffa da brevs.
Sin viadi Mias cartas ein sin uss sin viadi. Jeu mezza sperel era da survegnir entgins salids analogs ord differentas parts dil mund. Mintga di arvel plein tensiun la scaffa da brevs e sun trumpada sch’jeu sai mo prender neuadora la gasetta ed entgins quens. Il viadi dalla carta postala ei liugs, va dad in maun en tschel – cun tren, cul bastiment, cugl aviun. Jeu s’imagineschel tgi che vegn aunc a leger mias cartas, mias historias ed aventuras, forsa in pot ell’Italia, probablamein era aunc in dus en Svizra?
Cartas postalas ein pédras publicas denter la posta meinsvart alva ed unificada. Maletgs stilisai, il tschiel e la mar en in blau azur – pli blau che blau, palmas, sablun, sulegl – messadis meinsvart persunals e secrets ... Miu telefonin vibrescha. „Oz ei tia carta postala arrivada! Engraziel fetg per parter in toc da tias vacanzas cun mei!“, legiel jeu sin miu display. Quei ei bein in bien motiv da puspei scriver cartas postalas la proxima gada!
Dad Annatina Nay - Ei dat tontas caussas ch'ein pendentas e ch'ins stuess atgnamein far, mo savens han ins insumma negina motivaziun. Las pendenzas accumpognan ins dis en e dis ora – fan mal il venter, lain buca ruaus, entochen ch'ins pren l'iniziativa ed entscheiva a luvrar giu ellas. Mo adina va quei buca aschi tgunsch. Tgei cletg ch'ei dat divers trics.
Ellas schain cheu avon mei, sin meisa. Ellas schain a mi sil magun – per propi, mias pendenzas! Admonend e pitgiv miran ellas sin mei, cun tun da reproscha malemperneivel cloman ellas: „Cura has ti atgnamein el senn da far a fin tia lavur? Ha?“ „Jeu sai, jeu sai!“, clomel jeu plein tema. Jeu vegnel nervusa e siuel. Gia daditg vess jeu da luvrar giu il mantun che daventa adina pli e pli aults – cun far nuot, semplamein aschia, da di tier di, automaticamein. Strusch ch'jeu hai luvrau giu ina pendenza, anflel sil mantun duas novas, in semultiplicar exponenzial. Las pendenzas accumpognan mei trasora. Ellas fan mal il tgau a mi. Sco sperts seschluetan ellas sper mei vi e fan endamen ch'ei fuss buc d'ir en sortida, ni a beiber caffè, ni a far bogn.
Na!
Ei fuss bein da star a casa e pagar en quens, scriver brevs, far a fin lavurs. Ei fuss da schubergiar la habitaziun, ni da finalmein purtar anavos las stivlas da gumma alla vischina visavis! Ei fuss da metter naven il dress da skis, ei fuss da telefonar al dentist e far giu in termin, ni da cumprar tenta pil squitschader, ni puorla da lavar resti!
Gl'emprem la lavur e suenter viver dolce vita!
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Tel. 081 864 15 81
Tel: 081 852 45 45
Shop online!
www.quartalingua.ch
Tel. 081 864 01 51
Adüna bun - cafè grischun
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
La Giuventetgna Rumantscha
www.belain.ch
Gl'ei buc ch'jeu vuless buc – gl'ei era buca ch'jeu emblidass, igl ei semplamein aschia ch'ei dat tontas caussas ch'ein bia pli interessantas! Mintgaton, en scarts muments damognel tonaton miu frein intern e semotiveschel. Tenor il motto: gl'emprem la lavur e suenter viver dolce vita. Jeu semettel alla lavur, sc'ina narra, sc'ina furmicla – lavurel giu toc per toc, fegl per fegl – rubas e strubas, entochen che tut ei en uorden. Jeu patratgel buc vid damaun e buc vid il mantun che vegn puspei a crescher e far mal il venter a mi. Jeu patratgel mo vid il glatsch da vaniglia cun puaunas cauldas ch'jeu vegnel a magliar sco pagaglia per mia lavur fatga e vid il niev t-shirt ch'jeu vegnel finalmein a cumprar cun buna cunsczienzia – quei tut hai jeu bein meritau, suenter tonta lavur!
Fotografia: absfreepic.com (CC0) Text: A. Nay, Turitg Emprima publicaziun sin latabla.ch: 13 d'avust 2016
Dad Annatina Nay - „Raquenta buca pulaccas“, admonin nus ils affons. „Sche ti dias manzegnas survegnas ti in nas liung sco pinocchio!“ Quei schein nus senza vegnir cotschens! Savens essan nus sezs buca stèl megliers – ina pintga schula cheu, ina tschaguola leu – Pinocchio ha ei mai dau! E quels che dian manzegnas ston buca dispet ver combas cuortas! Ei dat strusch dis nua che nus schein neginas manzegnas. La damonda „Co vai?“ spetga savens in „bein“ e quel seschlueta meinsvart pli tgunsch ord nossa bucca – era sch’ei va buc aschi bein. Tenor studias di in carstgaun entochen 200 manzegnas en in di – diltut realistica ei quella cefra probablamein buca – schiglioc stuessan nus bein dir varga 12 manzegnas per ura. Denton denter tschun e diesch pulaccas van schon sur nossas levzas duront in di.
Di adina la verdad!
Affons crein vid il Sontgaclau, il bambin e la lieur da pastgas. Egl uaul vivan laders e scrocs e sch’ins miera vegn ins en tschiel – denton mo sch’ins ha fatg pulit e buca detg manzegnas! Quels che dian manzegnas vegnan numnadamein direct egl uffiern e quei senza remischun! Sco affon emprendin nus che dir manzegnas, schulas e tschaguolas ei enzatgei ch’ins fa buc! „Di adina la verdad, schiglioc crei ins in bi di buca pli a ti!“ Vid quels plaids seregordel jeu aunc meinsvart – ed jeu seregordel era vid la praula dil pastur che veva da pertgirar las nuorsas dils purs. Il pastur veva dau da crer als purs ch’il luf vegni e magli las nuorsas. Ils purs ein curri per agid. Suenter ch’il pastur veva tratg ils purs treis gadas pil nas, ei negin pli vegnius per agid – ed il luf ha scarpau tut las nuorsas.
Sco affon emprendin era nus per l’emprema gada da dir manzegnas. „Na, jeu hai buca magliau il davos toc tschugalata!“ ni „Jeu hai segir buca schau ir ina toffa! Jeu lasch mai ir toffas!“ ein exempels classics. Nus entschevin a pretender caussas ch’ein buca veras – nus entschevin da crear noss’atgna realitad. Forsa savess ins era dir che nus entschevin a daventar creativs!
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
www.quartalingua.ch
www.belain.ch
La Giuventetgna Rumantscha
Tel. 081 864 15 81
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Tel: 081 852 45 45
Shop online!
Tel. 081 864 01 51
Adüna bun - cafè grischun
Astg’ins insumma dir manzegnas?
Cu has ti detg tia davosa manzegna senza vegnir cotschens e daco? Forsa per far in cumpliment a tia collega da lavur, schegie che ti quetas che sia nova frisura ei atgnamein da fugir? Ni duront tiu emprem date cun quei giuven – per plascher ad el e far impressiun? Eventualmein perquei che ti vevas tema da trumpar enzatgi? Ni perquei che ti vevas tema dallas consequenzas? Tema da vegnir stuschaus a cantun? Aschidadir ina manzegna necessaria? Ein quellas lubidas? E co eis ei cun zuppentar vi la verdad? Vala quei era sco dir manzegnas? Schar enzatgi ell’incertezia, el stgir – mo dir la mesa verdad? Schar crear il visavi la secunda mesadad? Astg’ins dir manzegnas sch’ins sa sez sepresentar en ina megliera glisch? Ni forsa per spindrar ina situaziun? Forsa per gidar enzatgi? Dir la verdad ei savens buca sempel – meinsvart malemperneivel – mo a la liunga vesta forsa tuttina pli lev?
Senza manzegnas vai buc!
Igl ei negin misteri. Nus schein manzegnas e survegnin dau da crer talas. Alla televisiun vegn mussau reclamas da puorla da lavar che fa il resti pli alvs che la neiv e las spisas finidas per il fuorn da microundas vesan ora diesch gadas meglier sil maletg che en realitad. La crema encunter fauldas ha effect mo ella reclama e models sin placats survegnan combas surdimensiunalmein liungas – grazia a photoshop. Politichers dian manzegnas, banchiers, schurnalists, giurists e scolasts era – ti ed jeu – silmeins tschun en in di. „Jeu hai empau mal il tgau, perquei sai jeu oz buca vegnir a beiber in!“. „Jeu stoi aunc emprender!“ „Oz stoi jeu aunc schubergiar la habitaziun!“ „Miu velo veva plat!“ „Jeu hai semplamein buca giu temps da vegnir!“
Dad Annatina Nay - Liunguriala ei il mument cura che l’uriala ei liunga – cura ins vuless bugen ch’il temps vargass pli dabot, perquei ch’ins tegn bunamein buca ora il temps che para aschi liungs. Cura haveis vus giu la davosa gada lungurus? Veis vus insumma mintgaton lungurus? Per mei hai jeu anflau massa recepts encunter liunguriala – aschia ch’jeu arrivel quasi mai tiel punct nua ch’jeu stoi dir: „Jeu hai lungurus!“ Forsa fuss ei denton mintgaton tuttina bien dad haver lungurus. Forsa mo per in cuort mument.
Lungurus hai jeu gia daditg buca pli giu. Ei marscha savens ton e sch’ei marscha buc, lu fetsch jeu marschar – in, dus messadis ni sms cheu – in telefon tscheu – enzatgi ha bein adina temps – da beiber in caffè – dad ir a kino – da far sport – da dar ina paterlada. E sche negin ha temps dun jeu in sguard sin facebook – ni instagramm per mirar tgei che marscha el mund da mes amitgs virtuals – e sche jeu hai liquidau quei, lu sai aunc adina leger novitads online! Dapi ch’jeu hai in smartphone hai jeu strusch temps da star patschific sin canapè e leger in cudisch. Igl entir mund schai en mes mauns, mia detta tacca vid igl apparat e decida tgei che marscha en quei mument. Quei ein las reglas dil giug virtual!
„Pokémon tgei?“
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
La Giuventetgna Rumantscha
Tel. 081 864 01 51
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Tel: 081 852 45 45
Tel. 081 864 15 81
www.belain.ch
Shop online!
Adüna bun - cafè grischun
www.quartalingua.ch
Avon entgins dis sun jeu ida a spass cun in’amitga. Sin in liung mir en in parc sesevan rodund trenta giuvnas e giuvens che miravan pitgiv sil display da lur telefonins. Els miravan, observavan e spitgavan. „Quels han segir lungurus. Tgei fan tons giuvenils pomai en quei liug? Negin che discuora in cun l’auter – igl ei ruasseivel e freid.“, hai jeu remarcau. Mia amitga ha mirau sin mei e ha rispundiu: „Probablamein giogan quels Pokémon Go!“ „Pokémon tgei?“, hai jeu dumandau. „In niev giug ch’ins gioga cul telefonin. Ti vas alla tscherca da Pokémons ed emprovas da pigliar els! E lu ston ins aunc rimnar differentas caussas, sco per exepel ovs.“ „Aha!“ Il giug perschuada buca diltut mei. „Forsa dess jeu quei giug sch’jeu havess lungurus. Mo gliez hai jeu gie mai!“ „Silmeins van quels giuvenils giuado e gioghan cun auters enstagl da star a casa avon il computer“, manegia mi’amitga.
„Quei ei tuttina in curios giug“, rispundel jeu.
In auter di traplel jeu memezza co jeu mon da via giu cul telefonin enta maun. Jeu mirel pitgiv e concentrau sil display. Dus giuvenils cloman suenter a mi: „Vus, vus!“. Jeu semeinel e sun surstada ch’els han manegiau mei. In damonda: „Dies vus era Pokémon Go?“ Tschel aschunta: „Nus vein anflau in Avatar – gest cheu speras. E buc lunsch da cheu datti aunc in secund!“ „Nana, jeu gioghel buc il giug da Pokémons! Mo, jeu giavischel a vus dus bien succes!“. Ils giuvens surrin e miran puspei sin lur telefonin ed jeu sperel ch’il Pokémon banduni beingleiti miu mintgadi.
Tic – tac…
Jeu mon vinavon da via giu e seregordel fleivlamein vid il sentiment ch’jeu vevel enqualgadas la dumengia suentermiezdi da plievgia sco buoba. Negin era dentuorn – ils fargliuns buca a casa – ella televisiun negins films interessants – ils cudischs sin cruna gia daditg legi – internet e telefonins deva ei buc. In sentiment sco sch’il temps stess eri, sco sch’jeu udess a passar las secundas tras in retardader. Tic – tac! Plitsch – platsch. Mintga singul daguot che curdava sin tetg. En quels muments lasch jeu propi encrescher per quei temps – e giavischel dad haver ozildi pli savens lungurus.
Text: A. Nay, Turitg Emprima publicaziun: 2016 Fotografia: www.pexels.com
Dad Annatina Nay - Gia dapi jamnas sepreparan silmeins las stizuns sin Nadal. Strusch che las zetgas da halloween ein svanidas, s’empleinan las crunas cun piziultas, cocs spagna, tschugalatas, candeilas, decorem e fittem. Las vias vegnan ornadas cun mellis glischs e steilas. Cheu e tscheu in pigniel ornau amiez in plaz public. Jeu mezza sun buc aschi fan dil temps d’advent e Nadal, il temps da vin cauld e canella, il temps da stress e shopping. Cumprar in schenghetg per gl’amitg, l’amitga, il bab e la mumma, pils fargliuns ed ils affons da lez, eventualmein per collegas, far mams, piziultas, studegiar il menu da Nadal e sperar ch’ei neivi beinprest! Perquei emprovel uonn da surmanar mes scolars en scola e mia famiglia a casa da rumper empau cul Nadal el senn tradiziunal. Mo igl ei stoda grev...
Calender d’advent, gie ni na?
„Nus savessan far onn in tec auter advent che schiglioc“, proponel jeu a mia classa. Enstagl da zambergiar steilas, malegiar pigneuls da Nadal e preparar schenghetgs, savessan nus far sco sch’ei dess negin Nadal uonn!“ „Daco pomai?“, cloma ina mattatscha agitada! Ils affons miran empau curios. „Dess ei lu era negin calender d’advent?“, damonda in scolar. „Naturalmein dess ei negin“, rispundel jeu. Mo nus savessan persuenter cantar canzuns dalla mar e zambergiar barcas per schar ir sin l’aua. Ils affons ein buca d’accord. Neginas canzuns da Nadal? Neginas historias dil Bambin? Vai aunc? Els vulan silmeins in calender d’advent! „Sche Vus leis buca far in calender d’advent cun nus, lu fagein nus in!“, di in buob. „Gie!“, cloma l’entira classa. Jeu hai piars! „Sche bien pia!, ditg’jeu e sun spannegiada sil product final!
„Datti insumma il Sontgaclau?“
La discussiun „Nadal ni buc peglia“ buca fin. Mes scolars dall’emprema classa vegnan era tiel tema Sontgaclau buca propi perina. „Datti uss insumma il Sontgaclau?“. La damonda cardinala steva tuttenina tut persula en stanza. Gie ni na? „Gie, naturalmein“, rispunda ina scolara. „Ei dat buc il Sontgaclau“, intervegn in scolar. „Bein!“, argumentescha la scolara. „Ei dat el, denton buca mo in Sontgaclau, mobein plirs! Quel digl uaul, quel che vegn tier nus en scola, quel che vegn a casa, quel ell’IKEA, quel el Migros, lu datti aunc divers ella televisiun!“ Ils affons surstattan e teidlan cun bucca e nas. Jeu surriel e stoi dar raschun alla scolara. Buna risposta! Ina megliera vess jeu buca giu „E tgei fagesses sch’il Sontgaclau vegness buca uonn?, damondel jeu mia classa. „Quei mass buc! Il Sontgaclau sto vegnir! El vegn segir, ni? Negin Nadal senza Sontgaclau!“ – ils affons ein irritai. „E sch’el havess buca temps?“, damond’jeu. Els san buca propi tgei dir. Il Sontgaclau stoppi vegnir a far viseta – seigi sco ei vegli. Ed el stoppi purtar piziultas, nuschs e mandarinas! Tradiziun ei tradiziun, punct.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Tel: 081 852 45 45
Adüna bun - cafè grischun
www.belain.ch
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Shop online!
La Giuventetgna Rumantscha
Tel. 081 864 01 51
Tel. 081 864 15 81
www.quartalingua.ch
Nadal senza pacs
„Lein schar quei culs pacs uonn!“, ditg’jeu in di da tscheina a casa. „Daco? Ti has bein era plascher sche ti survegnas in schenghetg!“, rispunda miu frar. „Ei va! Quei ch’jeu less sai jeu era cumprar mezza!“ „Ti has negin senn per tradiziuns! Da Nadal datti pacs, quei ei bein il bi vid quei Nadal!“, rispunda l’amitga da miu frar! „Nus savessan puspei far da bambin secret“, propona la mumma. „Gie daco buc!“, rispunda il bab. „Bambin secret funcziunescha tonaton buc tier nus“, intervegnel jeu. „Secret vegn nuot a star! Jeu sun per negins pacs, per propi negins!“ Negin va en sin mia proposta. Nadal senza pacs va buc. Nadal senza calender d’advent e senza Sontgaclau aunc meins.
Igl ei perfid. Natal ei in’epidemia! Era jeu lasch plaunsiu surmanar dall’euforia da Nadal entuorn mei. Alla fiera da Nadal cumprel in rom da vestga ed ina candeila. In’amitga surmeina mein da mirar cun ella „Drei Haselnüsse für Aschenbrödel“. E leutier detti steilas da canella e vin cauld! Quei seigi tradiziun! Tuts cun lur tradiziuns da Nadal! Jeu giavischel che mia tradiziun daventi quella: Numnadamein ch’ei detti tier mei mai tradiziuns da Nadal!
Text: A. Nay, Turitg Emprima publicaziun: Dezember 2016 Fotografia: www.pexels.com
Dad Annatina Nay - Duas figuras en in toc da teater da Samuel Beckett. Estragon e Wladimir sesanflan en in liug buc definau, sin in stradun, sper ina plonta. Els passentan lur temps cun far nuot e cun spitgar sin Godot. Els sez enconuschan buca Godot, els san gnanc sch’ei dat insumma el. En certs muments han els denton speronza che Godot arrivi beinprest. Spitgar sin Godot ei in’activitad senza senn – forsa schizun empau lungurusa. El cumpara numnadamein mai. Il sulet che varga ei il temps. Estragon e Wladimir spetgan.
Muments vits
Per beinenqual ei spitgar in temps nizeivel, per auters ina peina. La veta ei spitgar – ils carstgauns quels che han da spitgar. Mintgin – ti ed jeu. Alla cassa dil Volg, sin posta, alla staziun dil tren ni alla staziun dil bus. Avon il kino, avon il teater, avon la bar. Savens el restaurant. Al runal ni per ir sin tualetta. Sin rispostas, sin persunas, sin muments, sin midadas. La sera en letg sin la sien, la damaun sin ch’il svegliarin scalini. Sin l’amur dalla veta, sin la fin d’ina sesida lungurusa, sin l’entschatta da zatgei interessant, sin ch’il mund mondi sutsu, sin ina naschientscha ni sin la mort. Il temps da spetga para savens vits. El varga pli plaun, el ei liungs – sligiaus dil sentiment da temps. Nus spitgein e sperein sin in mument d’acziun – sin il mument che Godot cumpara.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
www.belain.ch
Adüna bun - cafè grischun
www.quartalingua.ch
Shop online!
La Giuventetgna Rumantscha
Tel. 081 864 15 81
Tel. 081 864 01 51
Tel: 081 852 45 45
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Spitgar ei lungurus
Il temps da spetga ei in temps denter dus temps – en in cert senn ina zona vita, in temps che nus lein savens puspei emblidar, perquei che nuot para da schabegiar. Forsa schizun in temps empau lungurus? Duront spitgar mirein savens viaden el telefonin, scrivin tonnas messadis, repartin likes, tedlein musica e navighein tras la reit digl internet per sepiarder sin paginas infinitas. E lu vesin nus che la persuna che ha recepiu il messadi da whatsapp ha gia legiu el. Ok ... e nus spitgein – sin sia risposta! Tenin strusch ora la tensiun.
Daco ha ella buca gest scret anavos a mi? Ha ella buca temps, ni forsa enzatgei pli perdert da far? Vul ella buca scriver, ni ha ella forsa autras prioritads?
Nus mirein per l'aria – contemplein ils carstgauns entuorn nus, tedlein lur dialogs ni silmeins fragments da quels e fagein apparentamein nuot.
Ti sas buca patertgar nuot
Quei ei nunpusseivel. Estragon e Wladimir fan nuot auter che spitgar sin Godot e patertgar igl entir temps vid quel, schegie ch’els enconuschan buc el. Jeu contemplel la dunna cun il manti tgietschen, fetsch in link tier la persuna ch'jeu hai scret il messadi e sedamondel daco ch'ella ha aunc adina buca rispundiu?
Ok, sch'ella rispunda buca tochen damaun marvegl dun jeu in telefon! Jeu spetgel e fantiseschel – emprovel da sedeclarar la situaziun, enquerel declaraziuns per mei e pil mund. Forsa ha ella veramein buca temps. Jeu spetgel. Jeu stoi tener ora da spitgar. Igl ei buc sempel e perquei forsa insumma buca lungurus, mintgaton schizun empau stentus. Spitgar e schar vargar il temps, senza piarder la pazienzia. Jeu spetgel e sperel che Godot arrivi tuttina aunc e ch'il toc da teater prendi forsa tuttina ina fin da surpresa.
Emprima publicaziun: December 2017 Funtaunas: Becket Samuel, Waiting for Godot, 1952 Fotografia: Pixabay Text A. Nay, http://www.annatinanay.ch/
Dad Annatina Nay – Tut ei empau auter al festival Buatsch. Atmosfera patschifica sin in bein puril, neginas fuolas, negin stress, ina tuor da siemis e spisas regiunalas. Il festival ei vegnius organisaus dil collectiv Tersnaus e menaus tras ils 2-4 d'uost 2019 sin in bein puril a Tersnaus en Lumnezia. Il festival Buatsch ei part dall’ exposiziun FUTUR - Co lein nus viver ellas muntognas? L’exposiziun ha liug duront in onn en l’entira Val Lumnezia. Davos il project stattan la fundaziun Cultura Lumnezia, la meinagestiun Anne-Louise Joël ed il curatur Michael Hiltbrunner. Differentas artistas e differents artists ord l’entira svizra ed igl exteriur sefatschentan cun la tematica dil futur da vitgs muntagnards. Els porschan ovras d’art en fuorma d’acziuns e scomis cun la populaziun indigena. Puspei viver ellas muntognas – fuss quei insumma in’opziun?
Tier la storscha viers Tersnaus spetgan entgins dil team Buatsch cun in rapid. Quel survescha sco bar e transport da bagascha. In braulio, tschun minutas a pei, in ulteriur caraun e treis muossavias pli tard, arriv’ins sil il bein puril dalla famiglia Albin – il liug dil festival Buatsch.
In festival cul num «Buatsch»? All’entrada cumpr’ins in bigliet e survegn ina medaglia: in pign buatsch da gep suleraus en aur ch’ins sa pender entuorn culiez. Ei dat prezis directivs – pagar sa mintgin con ch’el ni ella vul. Sin meisa schai il budget dil festival – ei regia transparenza. Per tgi che sedecida dad aunc gidar last minute, dat ei ina gliesta per s’inscriver. Ei dat informaziuns davart il sistem dil festival – tgei ch’ei da far e suandar. Negins stumbels da cigarettas giun plaun sigl areal dil bein puril. Sil cup vegn scret il num, lavar giu la vischala sto mintgin sez, il campadi secatta ordvart sin pastira e la tualetta en nuegl. Tut ei empau auter - il Buatsch celebrescha l’amur el detagl. Igl ei vegniu baghegiau e creau cun engaschi. La tribuna che schai amiez il prau ei in construct rufinau. «Nus vein baghegiau dus dis vidlunder», tradescha in gidonter. Il pli cumplicau seigi ei stau da baghegiar il tetg. La tribuna penda ella preit ed il publicum dil buatsch gauda la pli biala vesta vi sin la Lumnezia su.
Collectiv Tersnaus Il collectiv ei ina gruppa da giuvnas e giuvens che giogan cul patratg dad inagada vuler viver ellas muntognas. Oz dumbra ella rodund sis entochen diesch persunas. Entschiet hat tut circa avon in onn. L’emprema sentupada cul tema «Viver ellas muntognas» giu liug il zercladur 2018 a Tersnaus. Entochen ussa ha ei dau duas sentupadas a tala moda. La secunda ha giu liug il schaner 2019 ad Uors. Entgins dils participonts e dallas participontas vivan uss gia ellas muntognas, auters habiteschan en marcaus ni ella bassa. Els tuts siemian da forsa saver viver in di els cuolms. In dils iniziants dil project ei Leander Albin. El ei carschius si a Tersnaus sin in bein puril. Leander vesa il grond potenzial da loghens rurals oravontut en connex cul spazi da viver. Siu interess schai ella cumbinaziun dall’agricultura, dalla tradiziun da mistregns vegls e novas fuormas da habitar.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
La Giuventetgna Rumantscha
www.quartalingua.ch
Tel. 081 864 01 51
Tel. 081 864 15 81
Shop online!
Tel: 081 852 45 45
Adüna bun - cafè grischun
www.belain.ch
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Buatsch ei in microvitg La via viers igl areal da festival meina sper la «cuschina» vi, il clavau ei uss ustria e bar, lavar giu vischala san ins tier la staziun «Abwaschstrasse» dasperas e dretg da quella secatta la posta. Ina posta al festival? Al Buatsch san ins scriver brevs analogas. Mintga pèr uras vegn la scaffa da brevs svidada e las brevs repartidas. Ins ha il sentiment da secattar en in «micromund». Al Buatsch vegn celebrau e viviu nostalgia e communitad sin ina moda creativ-scharmanta. Turnar anavos tier gl’origin para dad esser in punct central – ils dalla bassa tuornan ellas muntognas. Visitadras e visitaders arrivan plitost da lunsch che damaneivel, mo era entginas persunas indigenas anflan quella fin d’jamna la via a Tersnaus.
Il programm ei pulpius e l’atmosfera lucca. Concerts e musica, cuors da jarvas curativas, baghegiar ina tuor da siemis, exposiziun da buatscha vid la preit avon nuegl, prelecziuns, diversas tschaveras da cuminonza e far uorden la dumengia endamaun. Ina fin d’jamna idillica per serecrear en micromund utopic. Il festival buatsch ei daveras ina pèdra el lidimer ch’ei ha valiu la peina da cattar.
Dad Annatina Nay - Ord il nuot aud’ins tuttenina tuns da gitarra ed ina vusch clara e pleina. Las egliadas ed ureglias el local sedrezzan al tun. Anetgamein cala la musica puspei. «Quei era mo in test», di la cantadura e surri. Il publicum vul udir dapli. Entginas minutas pli tard entscheiva Fiona Cavegn per propi siu cuort concert. Ina dunna giuvna, ina gitarra, quater canzuns. Ella suna sco pre-act ella bar 3000. La bar che sesanfla amiez la Langstrasse a Turitg ei bein visitada, la glisch ei fuostga. l’atmosfera ei lucca.
Sin tribuna ei Fiona Cavegn concentrada ed attenta. La tensiun avon ch’entscheiver tschessa spert. Cun mintga accord daventa la giuvna da 20 onns pli segira e gauda l’attenziun dil publicum. Ella raquenta historias, da perins che dattan silla gnarva a lur contuorn e da dunnas giuvnas superficialas, ella fa ina declaronza d’amur al jazz ed alla musica en general. Era sche la pli gronda part dil publicum capescha buca plaid Romontsch, damogna Fiona Cavegn da tschaffar e tuccar las rasadas emozionalas pli profundas. Cantar per Romontsch seigi per ella il pli natiral. Duront scriver las empremas canzuns eri il lungatg secundars. Ils plaids seigien semplamein flessegiai.
«Ei dat denton caussas ch’ein per mei grevas da formular per Romontsch. Savens caussas pli persunalas, nua ch’jeu gudognel ina certa distanza cun scriver ellas per engles», di Fiona Cavegn. Inspiraziun per sia musica anfla ella pil mument tier musica da Beatles, Chuck Berry ni Jacques Brel. «Ei fuss bi, sch’jeu vegness in di d’integrar quellas influenzas en mia musica».
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
www.belain.ch
Adüna bun - cafè grischun
Tel. 081 864 01 51
www.quartalingua.ch
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Tel. 081 864 15 81
Shop online!
Tel: 081 852 45 45
La Giuventetgna Rumantscha
Entschiet a sunar gitarra e cantar ha Fiona Cavegn gia baul. Dapi quater onns scriva ella sias atgnas canzuns. Avon cuort ei sia canzun cul tetel «Mona Lisa» cumparida. Igl ei l’emprema d’ina seria da sis canzuns che vegn a cumparer el decuors dil 2019.
«Mona Lisa» raquenta la historia da dunnas giuvnas, bialas, forsa in tec naivas che portan ina secunda fatscha sur lur vera fatscha. Fiona Cavegn precisescha: «Jeu contemplel bugen carstgaus, persunas jastras e persunas ch’ein pli datier da mei. La crosa ei tut quei ch’ins sa veser externamein ed il coc ei igl intern invisibel. En nossa societad ei la crosa savens pli impurtonta che quei ch’ei propi d’anflar endadens. Quei quetel jeu donn. Il veser o ei semplamein fetg centrals ed jeu sedamondel daco insumma? El medem mument eis ei era in appel allas giuvnas dunnas denter nus che han forsa aunc buca anflau lur via. Forsa sai jeu mussar ch’igl ei savens pli bi da mussar intelletg che mo haver ina fatscha carina.»
El video da musica survegn «Mona Lisa» ina fatscha. La cantadura sezza gioga la rolla principala. Siu messadi e la historia leutier?
«Prender giu la mascra munta per mei da surmuntar la superficialitad e mussar sentiments, patratgs e valurs internas. Semussar dad ina vart vulnerabla drova savens bia curascha.»
Il tetel dalla canzun vegn nunspitgadamein mo numnaus ina suletta gada e quei il pli davos dalla canzun insumma. Aschia survegn el peisa ed intimescha da reflectar vinavon. Forsa ch’ins vegn intimaus da veser l’ovra «Mona Lisa» da Leonardo da Vinci avon ins. Forsa ch’ins fa era patratgs sur da l’atgna identitad. Forsa era buc. La fin stat aviarta – senza morala – ina qualitat da «Mona Lisa». Fiona Cavegn di che sia musica seigi ideala per tedlar la dumengia endamaun. Ella seigi ruasseivla ed «easy going», musica da pop per serevegnir dad ina liunga notg. Tuttina, la canzun ei silla secund’egliada pli profunda e ponderada che quei che la cantadura conceda.
E co vegn ei ad ir vinavon culla historia e culs plans da Fiona Cavegn?
Pil mument viva ella a Turitg e fa in praticum en in studio da tun. Siu credo ei dad esser aviarta, far novas experientschas, emprender aschi bia sco pusseivel, tschitschar si il contuorn, s’entupar cun persunas e seschar inspirar da quei che schabegia el mintgadi. Ses plans pil futur maneivel: Crear nova musica e luvrar vid las qualitads da sunar live, entscheiver in studi da soundart e far vinavon musica. Tgei che capeta en tschun ni diesch onns ei aunc incert ed aviert. «Jeu sunass bugen al Montreux Jazz Festival.» Dapli vul ella aunc buca tradir oz. Fiona Cavegn vul semplamein inagada far, luvrar, esser productiva e lu mirar tgei che schabegia.
Text: Annatina Nay Fotografia: (c) Lisa Schmid
Tgi che vul udir Fiona Cavegn live sa far quei: Venderdis, ils 22-02-2019 - Riders Hotel, Laax Dumengia, ils 24-02-2019 - Güterschuppen, Arosa Dumengia, ils 10-03-2019 - Werkstatt, Cuera Venderdis, ils 15-03-2019 - Festival da la chanzun rumantscha, Trun Venderdis, ils 23-03-2019 - Livingruhm, Flem Gliendisdis, ils 15-04-2019 - There are worse bands Festival, Lucerna Sonda, ils 18-5-2019 - Lauter Festival, Turitg
Dad Annatina Nay - Gl’emprem mument: Ti vesas enzatgi. Chec extern. In scan da tgau entochen pei – da pei entochen tgau. Lais ti s'influenzar dall'emprem'impressiun visuala? Lu il chec intern. El ni ella arvan la bucca. Sia vusch plai buc a ti – ella di forsa enzatgei deplazzau. Ti teidlas, ti miras, ti fredas, ti sentas, ti giudicheschas e staupas immediatamein enzatgi en in truchet. Finius ei il maletg. Punct, proxim! Co giudicheschas ti? Tenor il proverbi engles: You never get a second chance to make a first impression – negina schanza per ina secunda impressiun? Ni eis ti l’objectivitad en persuna?
All’entschatta stat il pregiudezi
Sch’ei fuss aschi sempel! Nus vesin, registrein e giudichein pilpli immediat ed a monda subjectiva. Il camerier el restaurant lai dar in tschadun tschuf giun plaun. Tamazi! El ei buc el stan da far endretg siu job e sia coordinaziun ha el buc sut controlla. Naturalmein ch’el derscha proximamein in migiel aua sur meisa vi. Negina damonda! El duei midar sia lavur. El service san ins buc duvrar quei schani!
La dunna giuvna blonda cun calzers aults vestgida en pink ei ina tussi e perquei segir tuppa. Negina discussiun. Sch’ella di denton a nus ch’ella studegi matematica savein buc sche nus duein crer! Per propi? Quei sa buc esser. Quella di schulas. Ella ei segir vendidra el Tally Weijl – mo dat buca tier quei! Manzasera!
Tiu date menziunescha duront vossa emprema sentupada en ina construcziun laterala ch’el seigi cartents. En tiu tschurvi glischan las glischs d’alarm en tgietschen, ti audas sirenas e vesas tiu date gia sco commember dad ina secta – imagineschas che voss futurs affons vegnessan ad esser unfrendas da quella communitad religiusa, peglias tema e scappas ord l’ustria avon che ti damondas suenter e dattas a tiu date la schanza da s’explicar. Forsa vess el precisau en sia proxima construcziun sia posiziun. Mo el survegn negina secunda schanza. Insumma: Daco buc star lucs? Quei ei bein mo vies emprem date. Neginas obligaziuns. Neginas nozzas, negins affons, probabel era negin secund date, tgei fas pia quitaus?
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Tel. 081 864 15 81
www.belain.ch
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Shop online!
www.quartalingua.ch
Adüna bun - cafè grischun
Tel: 081 852 45 45
La Giuventetgna Rumantscha
Tel. 081 864 01 51
Commentar e giudicar
Carstgauns giudiecheschan beinspert sur dad auters carstgauns. Quei schabegia automaticamein. Els giudicheschan tenor lur cumparsa ni lur sedepurtar. Ei drovi savens mo ina secunda per far in maletg dalla persuna visavi. Reveder in tal ch'ei gia francaus ei grev e drova beinvulientscha dad omisdus mauns. Tgei schabegia cun quels che san pér mussar lur potenzial tier la secunda egliada? Mintgaton drovi era in sguard empau pli precis.
Ei tiu maletg è miu maletg?
Meinsvart giudichein nus è tenor meinis dad auters. Il Pauli seigi in lunghurus e la Francisca ina paterliera. E sche nus enconunschin buca sezs quels dus, mein nus da quei anora che quei constetti naturalmein. Nus creein nos maletgs tenor las valetaziuns da tschels – meinsvart senza sedumandar sche quei che tschels raquentan constat propi!
Perquei eisi forsa tuttina necessari da schar passar duas, treis, forsa era tschun secundas avon che giudicar e da mintgaton far siu agen meini e siu agen maletg avon che da reparter buls e metter glieud en scatlas.
Text: A. Nay, Turitg Fotografia: Pexels.com (CC0)
Suonda LATABLA!
►FA PART, commentescha sutvart!
+++ Il spiert da cuminanza è important ed uschia è mintgin bainvegni da sviluppar quist project cun nus; Igl è pussaivel da registrar events e nus publitgain Vossas novitads. Scha vus avais gust da contribuir in artitgel ans pudais trametter in e-mail sin This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Dad Annatina Nay - Ti sas bugen emprestar quei cudisch – jeu partel cun tei mia musica – nus brattein resti – nus partin in auto. Parter e brattar ei oz dapli che mo in trend – sharing is caring – nus brattein e partin adina pli savens – en nies mund virtual sco era el mund real.
Parter mo cun in clic – parter a moda virtuala, sur facebook, instagramm ni snapchat – quei fan biars da nus – mintgaton ni savens. Ils ins partan regurdienschas, auter muments nunemblideivels, informaziuns ni artechels da gasettas. Ils status e las fotografias dallas vacanzas sper la mar ni dalla fiasta da natalezi sederasan tras las lingias dalla reit vi tiel recipient per baul ni tard sepiarder ellas profunditads inexplicablas digl internet. La veta daventa aunc pli biala tras in filter dad instagram #lovemylife #happytimes #happypeople! Per minuta vegnan 50 000 cuntegns derasai via facebook. Per ura treis milliuns – per di 72 milliuns. Quels cuntegns survegnan per minuta circa 3 milliuns likes. Nus partin e survegnin renconuschientscha.
Sco affon vevi adina num da parter cun tschels. Parter muntava da dar al frar la mesadad dalla tschugalata, ni alla sora il niev termagl ch’ins veva sez gest survegniu dalla madretscha. Parter era buca adina sempel – plitost zatgei ch’ins stueva – perquei ch’ils geniturs schevan. Oz ei parter daventau in stil da viver – ins parta autos, habitaziuns ni plaz da lavur cun auters. Ei fa plascher sche nus savein far a zatgi auter in plascher – e sche nus sentin ch’il visàvis ha plascher – legra quei era nus.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Shop online!
Tel. 081 864 15 81
Adüna bun - cafè grischun
Tel. 081 864 01 51
www.quartalingua.ch
Tel: 081 852 45 45
La Giuventetgna Rumantscha
www.belain.ch
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
Brattar ina caussa cun in'autra
Parter e brattar sa esser ecologic sco pratic – forsa ina tenuta meins egoista en nies mund d’individualists. Daco buca puspei brattar ina caussa cun in’autra, enstagl da brattar ina caussa encunter daners? Jeu tagliel a ti ils cavels, persuenter gidas ti a mi d’installar miu computer – jeu schubregiel a ti igl auto e persuenter fas ti cumissiuns per mei. In prender ed in dar che savess menar tier ina circulaziun dinamica ed autonoma.
Viver ina veta mobila independenta
Brattar resti ni musica – emprestar dad enzatgi la maschina da furar ni ina valischa. Material drova spazi e nus lein viver ina veta mobila independenta – nus lein sedistaccar da material – lein buc exnum posseder enzatgei – mo tuttina buca desister da far diever da quel. Tut quei ch’ins drova buca pli ni buc aschi savens san ins parter cun auters – ni forsa brattar encunter enzatgei ch’ins leva gia daditg cumprar.
Text: A. Nay Fotografia: Pexels.com (CC0) Emprima publicaziun: settember 2016
Suonda LATABLA!
►FA PART, commentescha sutvart!
+++ Il spiert da cuminanza è important ed uschia è mintgin bainvegni da sviluppar quist project cun nus; Igl è pussaivel da registrar events e nus publitgain Vossas novitads. Scha vus avais gust da contribuir in artitgel ans pudais trametter in e-mail sin This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Autura daspö favrer 2020 - Alina Müller (*1995) as sainta svelt e jent in plüs lös dachasa: D’uffant in prüma lingia in Engiadin’Ota e Bassa e ed illa Val Müstair, plü tard lura eir a Cuoira, in Surselva, a Turich ed a Berna. Giò la Bassa e sün facebook as preschaint’la per brich esser mainstream svizzer sco Alina Müglinera. Oter co in noschs stincals linguistics ha’la ils ultims ons eir amo investi si’energia i’l stüdi da psicologia ed i’l instruir vallader.
Autura LATABLA dapi avust 2016 - Annatina Nay, viva a Trun e Turitg, lavura sco graficra independenta, observadra en differentas situaziuns, savens sin viadi el tren, s'interessescha per carstgaus e lur raquintaziuns, rimna regurdientschas e muments per crear historias el tgau e sin pupi.
Autur LATABLA dapi avust 2016 - Benedetto Vigne è naschì en Italia (1951), creschì en Surses e viva dapi quarant’onns a Turitg. El scriva istorgias e chanzuns, el descriva suns e tuns e fa magari er in zic radio. De facto ha el scrit onns or recensiuns per la gasetta Tages-Anzeiger ed ha tgirà per RTR las emissiuns «La truvaglia» e «Las perlas». Ultra da quai fa el oz part da la gruppa da rock rumantscha-turitgaisa L_MAR.
Autura LATABLA dapi avuost 2016 - Uffanza ad Ardez , studi da romanistica comperativa, tudestg e rumantsch a Turitg, 2013-2017 translatura per il rumantsch en la Chanzlia federala a Berna, 2014-2016 redactura dal magazin da cultura Subkutan tar Radio Bern RaBe, sa participescha al Tavulin litterar dad RTR , dapi 2017 redacziun dal Chalender Ladin. Viva cun ses um e lur dus uffants a Uetikon.
Fundatura ed autura - creschüda sü a Tschlin in Engiadina Bassa. Davo la finischiun da la HTF a Cuoira ha'la lavurà 6 ons i'l marketing pro ün'agentura da viadis. Daspö il 2007 ingaschada sco assistenta pro üna banca.
Il DRG (Dicziunari Rumantsch Grischun) è in dals quatter vocabularis naziunals e documentescha la lingua rumantscha dal Grischun, qvd. tut ils idioms e dialects rumantschs dal Grischun en furma scritta e discurrida. Il coc dals artitgels dal DRG furma il pled cun sia muntada, sia derasaziun, ses diever e sia derivanza. Latiers tutga era la cultura populara cun locuziuns, spruhs e proverbis. Collavuraturas e collavuraturs dal DRG preschentan qua en questa rubrica pleds e proverbis chattads en il DRG. Quel è dapi il december 2018 er accessibel online. (www.drg.ch)
Autura LATABLA dapi avust 2016 - Fadrina Hofmann es creschüda sü a Scuol e viva hoz darcheu cun sia famiglia quia. Ella ha stübgià scienza da medias e comunicaziun, schurnalissem e rumantsch a l'università da Friburg. Daspö 2009 è'la redactura pro "Die Südostschweiz". Ella ha publichà plüs cudeschs e diversas istorgias.
Autura LATABLA dapi october 2018 - Creschida si e stat a Vilters. Ella ha studegià pedagogia e rumantsch a l’universitad a Friburg. Gugent ha ella temp cun ses chars ed en cumpagnia, discurs, observaziun e reflexiun, musica, tschigulatta da latg, da pudair viagiar e turnar.
Autur LATABLA dapi december 2016 - Mario Pacchioli (*1981 en Surselva) ei musicist ed actur da teater. Suenter haver absolviu il seminari da scolasts a Cuera, sededichescha el cumpleinamein alla musica. Sco collaboratur liber scriva el dapi il 2011 ils “Impuls" per il Radio Romontsch. Oz viva e lavura Mario Pacchioli a Paris sco actur da teater e musicist. (infos: www.mariopacchioli.com)
La GiuRu (Giuventetgna Rumantscha) emprova da promover contacts tranter la giuventetgna da las tschintg differentas regiuns rumantschas e da la bassa. Ella porscha a giuvnas Rumantschas e giuvens Rumantschs raps, communicaziun ed agid per la realisaziun d’in project cultural rumantsch. La GiuRu è uniun affiliada a la Lia Rumantscha e po trametter quater delegads a las radunanzas generalas. Entant che la GiuRu figurescha sco uniun tetgala per las uniuns da giuventetgna localas, è la YEN la uniun tetgala da las minoritads linguisticas da l’Europa.
Autura LATABLA dapi schaner 2017 - Romana Ganzoni (*1967) es autura da Scuol. Ella lavura e viva a Schlarigna. Raquints, poesias, essais, columnas. Seis prüm cudesch cumparü in marz 2017 pro Rotpunkt, Turich, ha nom "Granda Grischun“.