Chasa Editura Rumantscha - Giachen Mihel Nay è stà in dals emprims auturs da prosa sursilvans ed era fitg popular en Surselva. Il pur, medi, politicher ed autur era in bun observatur e tschiffava cun ses raquints en la vita dals carstgauns sco els èn, las figuras cumenzan a viver. Il romanist Renzo Caduff ha rimnà divers da ses raquints e metta passaschas da quels en connex dal temp. Cumpletada vegn la publicaziun cun ina biografia da l’autur, scritta a moda fitg persunala da ses biadi Giusep Nay, d’illustraziuns or dal relasch e da fotografias istoricas, d’ina collecziun d’anecdotas sur da G. M. Nay e d’ina cronologia da la vita e da sias ovras.
In extract:
Quei ei la vera razza grischuna, ma …
Giachen Mihel Nay
Sch’ins resda cun certa gleut leu giu els cantuns bass sur de nies Grischun, sche manegia quella, che nossas valladas seigen aunc populadas cun uors, la schenta seigi miez selvadia et avdeschi en taunas ne silmeins en tegias e baitas construidas ord scorsas pegn e daischa. In dètg um grischun sa far tremblar in entir battagliun de quels tgiagiastretg. Tgei lein metter pag? Mo va cheu giuado enzanua ina dumengia en ina ustria. Quei bein, per quei intent stoss ti haver ina hazra cavazza grischuna, rodunda, buca memia leva, e quella sto esser tschinclad’en d’ina barbuna nera, che tonscha silmeins tochen giu sigl umblitg. Tiu pugn sto suvrar empau dil tratsch, haver enqual dètga cudera, e tia detta, sco stueras, astga pesar enzacontas crenas. Til’en vistgadira carpun e buc emblida de fultscher en tia barlacca ina detga puolpa carn criua. Ussa semetta tut persuls en in encarden a meisa, splunta cun tia maltschecca dartuglia bravamein sin quella e fai purtar mo per tei in liter dil bien. Buca targlina de prender neunavon tia puolpa et entscheiva a dular giu de quella detgas stialas e maglia tut, che ti revolvas ils egls. Tgei schani ei quei, tratga gl’ustier, gnabatsch, quei ei buc in legher giuven. «Bien appetit, quei para ina stupenta carn! Astg’ins emparar de tgei sort e qualitat quella ei?» «Persesez», dias ti lu buca memia de bass, che tut audi, «quei ei carn uors». Ussa ei tut, che gezza las ureglias; quel e tschel entscheiva a sevischinar de tei, uarda baul sin tia barbuna, baul sil liter e baul silla carn. «Schia, schia, miglieis carn uors, vus stueis haver in detg stumi.» «Ge, ge, jeu havess nuota tema de tucchiar guotas culadas.» (...)
Il cudesch cuosta CHF 28.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch
Giachen Mihel Nay: Tgil e tgau en treglia
Raquints, Rumantsch sursilvan, tudestg
Commentaris: Renzo Caduff
Purtret persunal: Giusep Nay
272 p. CHF 28.00
ISBN 978-3-03845-071-9
Chasa Editura Rumantscha 2020
Vernissascha da cudesch:
Spostada. Termins suondan
Giachen Mihel Nay (1860-1920)
L’autur Giachen Mihel Nay valeva sco persuna originala ed era
gia a ses temp in autur fitg popular.
Suenter il gimnasi ha el studegià medischina a Basilea.
Nay è stà medi a Trun ed a Tusaun. Durant plirs onns è el er
stà deputà en il Cussegl grond. Ina passiun da Nay era il
puresser. A Trun/ Lumneins ha el pudì cumbinar idealmain
l’activitad da medi cun quella da pur.
Ses text il pli enconuschent è La vacca pugniera, e lura sias
raquintaziuns Clau Miedi ed Il barun de Muntatsch.
Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha
Suonda LATABLA!
Chasa Editura Rumantscha - Per il 100avel anniversari dal autur engiadinais Cla Biert vegn publitgà qua ina schelta da ses raquints. Biert è in dals auturs fitg impurtants per la cultura e litteratura rumantscha.
Quest cudesch nov cuntegna ina tscherna da raquints pli u main enconuschents e singuls texts inedids u emblidads. Plinavant vegnan integradas fotografias ed illustraziuns sco er commentaris dals dus romanists Annetta Ganzoni e Rico Valär
In extract:
Cuosps
Da Nadal, ils uffants da famiglias povras survgnivan cuosps, tschertas s-charpunas inflodradas, cun soulas da lain. Davo chi vaiva naivü e cha la giassa d’eira battüda, schi quels cun cuosps sglischivan cun ir amunt, giaivan in schgniffas e vaivan fadia da rivar sün plazza da scoula ant chi vess battü las ot. Mo nusoters chi nu vaivan cuosps, nus nu faivan nimia schnöss, anzi, nus vaivan invilgia, perche cha culs cuosps as pudaiva schlisolar aval, davo scoula, da Bagnera giò in d’üna tratta fin giò’n Plaz.
Eu sun i ün di pro’l signur ravarenda e n’ha dit:
«Eir eu sun ün pover, sco Schimun!»
«Dimena ün pover, mo bain», ha dit il signur ravarenda, «e lura?»
«E lura, signur ravarenda, e lura, ö char signur ravarenda, dat eir a mai cuosps!»
Mo el nun ha pudü dar ils cuosps; el ha dit:
«Teis bap es ün hom da bain, di ch’el dess el cumprar cuosps per tai!»
Eu n’ha puplà lönch, mo meis bap nun ha cumprà cuosps, cha quai nu fetscha dabsögn, cha ün pêr s-charpas l’on saja plü co avuonda e cha mamma dess metter dvart tuottas per meis fradgliuns.
Ün bel di n’haja dat man la zangua e n’ha strat oura tuot las guottas da mias s-charpas. Lura tillas n’haja missas aint il last e n’ha cloccà cul martè sülla soula fin chi d’eira tuot glisch.
Uei, co chi sglischivan!
Eu gniva al vent giò da Craista, üna straglia fich stipa tanter Scuol suot e Scuol sura, davo la schlerna chi’s vaiva fuormada, cun ün pè davo tschel. I d’eira da verer da tgnair la balantscha, mo cul tach as pudaiva regular ün pa la früda, frenar pro las stortas e masinar per nun ir aint pels mürs.
Quai giaiva sco ir cun alas; ün toc aval, davo traversà la stradella dal Parc, gnanca nu’s sentiva plü il glatsch suot ils peis; intuorn las uraglias soflaiva ün sibelin dschet, las chasas giaivan be sulettas dasper mai via, ils tets gnivan gronds e tschiraivan dalunga e sfuondraivan, las portas d’chasa faivan boccas schlinchas, lura spalancadas riaintas e lura darcheu tortas da tschella vart, e las fanestras guardaivan guersch davo mai, cun invilgia. Las uraglias pizchaivan dal fraid, eu clomaiva dadotezzas: «Buna saira!» als vaschins, mo eu nu dudiva meis salüd perche ch’eu d’eira uossa ün eroplan, mia bratscha schladada d’eiran las alas, ed eu svolaiva sainza pais surour tuot il muond.
Prüma publicaziun dal 1973; tenor la versiun corretta da l’autur aint il relasch.
Il cudesch cuosta CHF 30.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch
Cla Biert: L’odur dal füm
Raquints, Rumantsch vallader
Commentaris: Annetta Ganzoni, Rico Valär
288 p. CHF 30.00
ISBN 978-3-03845-068-9
Chasa Editura Rumantscha 2020
Vernissascha da cudesch:
Dumengia, ils 26 lügl 2020,
a las 11.00 uras, i’l rom da la Festa centenaria per Cla Biert illa sala cumünala da Scuol
Ulteriuras preschentaziuns:
Gövgia, ils 27 avuost 2020,
a las 18.00 uras,
illa Biblioteca Chantunala, Cuoira
Sonda, ils 7 november 2020,
a las 17.30 uras,
als Dis da litteratura a Domat
Cla Biert (1920-1981)
Cla Biert è naschì a Scuol. El ha absolvì il seminari da scolasts a Cuira e serrà giu sco magister secundar a l'universitad da Turitg. Biert ha instruì en l'Engiadina ed a Cuira. Sper sia lavur sco scrivent è el s'engaschà per la cultura e lingua rumantscha. 1955 ha Cla Biert retschavì il premi svizzer da la fundaziun Schiller, pli tard lura era il premi da la Cuminanza Radio Rumantsch ed il premi da renconuschientscha dal chantun Grischun.
Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha
Suonda LATABLA!
Chasa Editura Rumantscha - Rut Plouda ans maina cun questa prosa curta tras in univers profund e poetic ed ans accumpagnà cun quella musica dals pleds ch’è be sia: l’inchant per la magia en la vita. En passa 50 texts vegn reflectà, descrit, evocà e quintà. Caracteristic è il stil concis reducì a l’essenzial che mussa ina gronda segirezza en la tscherna dals meds expressivs ed in senn per il pled gest.
In extract:
Gös
L’uffant metta desch homenins da lain in pè in üna lingia immez stanza; duos cotschens, duos jelgs, duos blaus, duos verds, duos violets. El va cun seis auto via pro l’üsch e til masina vers ils homenins – e brumm brumm, tras la lingia. Ün pêr homenins sun its culs peis amunt. L’auto tuorna amo üna jada inavo e bruummmm sur tschels homenins oura. L’uffant metta darcheu in pè ils homenins, quista jada in coluonna da duos. El va via pro l’üsch e brumm brumm vain l’auto vers la coluonna. Tuot ils homenins fan la cupicha. La coluonna crouda e crouda. L’uffant piglia la mità dals homenins, tils metta sül auto e bruummm – ün paiver aint per la paraid ch’els svoulan a dretta ed a schnestra e’s plachan per quai via. El piglia tschella mità e tils metta sül auto. L’auto fa ün gir intuorn stanza, be planet e cun precauziun. El dà üna ramanada dindetta e tuot ils homenins sun per terra.
Davo üna pezza parca l’uffant seis auto sper la paraid. El ramassa ils homenins da lain e tils metta in pè dasper l’auto. Duos cotschens, duos jelgs, duos blaus, duos verds, duos violets.
Il cudesch cuosta CHF 26.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch
Rut Plouda
Verd s-chür (Dunkelgrün)
Prosa curta, Rum.vallader
105 pg./Seiten; CHF 26.00
ISBN 978-3-03845-073-3
Chasa Editura Rumantscha 2020
Vernissascha da cudesch:
Il cudesch vegn preschentà venderdi, ils 26-6-2020 en la Chasa communala Ardez, a las 17h15.
Ina prelecziun da Rut Plouda, moderà da Flurina Badel cun musica e maisa da cudeschs
Entrada libra, cun aperitiv
Rut Plouda Rut Plouda, naschida 1948 a Tarasp, scriva poesias e prosa cuorta. Ses emprim cudesch Föglias aint il vent (poesias) è cumparì 1986. L’onn 2000 è Sco scha nüglia nu füss vegnì publitgà. I suondan translaziuns da quell’ovra en tudestg, franzos, rumen e ladin. Actualmain è ina translaziun per talian sin via. Rut Plouda publitgescha regularmain en divers magazins e periodicas e scriva contribuziuns per l’emissiun Impuls da RadioTelevisiun Rumantscha. L’autura viva a Ftan. Rut Plouda ha retschet il Premi da promoziun dal Chantun Grischun, il Premi da l’UBS, il Premi da la Fundaziun Milly Enderlin ed il Premi Schiller svizzer.
Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha
Suonda LATABLA!
Da Corina Gustin -
Arno Camenisch quinta da seis cudesch "Die Launen des Tages" e perche ch'el ha adüna oura las antennas.
In teis nouv cudesch "Die Launen des Tages" quintast istorgias cuortas our da tia vita internaziunala. Scha tü vessast da tscherner üna da quellas per implir ün roman inter, chenüna füss quai?
El cudisch „Die Launen des Tages“ mein nus cun ina figura tras differentas historias, en tut 22 historias, empau sc’in roman d’episoda. La figura va d’ina bredouille ella proxima, e naturalmein vai adina era per l’amur. Tgei ch’interessescha mei en particular ei il mument d’inscunter. Sch’jeu stuess eleger ina episoda preferida fuss ei forsa quella „An der Tankstelle“.
Daja ün' istorgia in quist cudesch chi ha fuormà tia vita particularmaing?
Quei ein situaziuns e muments che capetan a nus tuts. Ei schabegia savens ch’enzatgi di a mi, quei ei era schabegiau a mi. Interessant eis ei lu, cu las lecturas ed ils lecturs anflan sesez en in cudisch. Quellas historias ein buca ligiadas vid in temps, quellas duein aunc en trenta onns esser actualas. In carstgaun entaupa in auter, quei mument semida buca, emporta buca tgei gadgets che nus havein en entgins decennis.
La furtüna, la vita, la mort, tuot capita cur cha no spettain al main da tuot?
Nus vivin en in temps particular, entras ils mieds tecnologics cun smartphones, twitter etc., ei la controlla in tema fetg grond. Quels mieds dattan a nus la sensaziun dad adina haver tut sut controlla. Quei para ina biala illusiun. Ils muments interessants ein quels che nus savein buca controllar.
Crajast cha la vita digitala dad hozindi ans impedischa minchatant da passentar aventüras spontanas sco cha tü tillas descrivast?
Lein dir ei aschia, la veta para pli interessanta, sch’ins sa buca tut. Interessant ei quei ch’ins sa buca, il misteri.
Tü parast dad esser ün rebel liber chi lascha capitar la vita sco ch'ella vegn, est spontan e nun hast gugent generalisaziuns; co descrivessast tü a tai svessa? E quant ferm at definescha tia lavur?
Jeu sundel in tip attent. La basa pil scriver ei d’esser attents ed aviarts enviers il concarstgaun. Ins ha adina ora las antennas.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Ütiliseschast tü Twitter, Instagram, Snapchat e. u. i? Che pensast dals mez digitals moderns?
Jeu haiel ina Web ed utiliseschel Facebook. Haiel era gia ponderau dad esser activs sin Twitter ed Instagram, haiel denton aunc buca fatg il pass, aber baul ni tard vi guess far in’emprova, ord marveglias.
Tü est immez üna turnea inter-europeana per preschantar teis cudesch e tuornarast inavo cun schurmas dad inspiraziuns; avuonda per implir ün oter cudesch? Forza ün per rumatsch?
Scriver ei empau sco pescar, il pèsch morda lu, cu ins spetga buca. Las bunas ideas vegnan tuttenina, en in mument ch’ins spetga buca, pia muments sco ellas historias da „Die Launen des Tages“. Il liug ei buca impurtonts, quei ein historias che savessen capitar dapertut. E naturalmein han mias historias era adina ina nota scurila ni absurda, ils muments absurds dalla veta interesseschan mei. E la summa dall’absurditad essan nus.
Sco artist da linguas scrivast tü per rumantsch ed eir per tudais-ch; che lingua scrivast plü facil?
Jeu scrivel pli stedi per tudestg, aber adina puspei era in text per romontsch. Quei fetschel, perquei ch’jeu haiel plascher. Il plascher ei il sulet motor ed era mia motivaziun. Il tudestg ei plitost miu lungatg da litteratura, il romontsch il lungatg dil cor. Aber la finfinala vai adina pil scriver e per las historias ch’jeu raquentel, quellas stattan el center, emporta ussa buca sche per tudestg ni per romontsch.
Sco rumantsch chi viva i'l «exil»; che manajast tü da l'opiniun cha'l rumantsch haja ün problem da prestisch?
Na.
Tü hast dit üna jada cha'l tudais-ch e l'inglais toccan sco il rumantsch eir pro las linguas chi pudessan svanir – da vardà?
Tgei ch’jeu vi dir cun quei ei ch’il lungatg semida. Lungatg ei enzatgei che viva, plaids svaneschan e novas expressiuns vegnan. Il lungatg ei lingiers, ei en moviment, ed in lungatg viva aschiditg ch’el vegn plidaus.
Che dumonda nun hast amo mai pudü respuonder o che dumonda fessast tü a tai svess?
Cheu dessi guess in sfrac. Aber a tuttas rispundel lu buca, gell : )
Che es il rumantsch per tai?
Jeu haiel semplamein fetg bugen il romontsch, j’adore!
Fotografia: (c) Janosch Abel
Proximas prelecziuns:
30.01. Cuoira/Cuira
Exposiziun "Live gibt es nur ein Mal"
Infos suondan
02.02. Zug
Prelecziun e musica da Julian Sartorius
Theater Casino, 20h - Tickets
04.02. Altdorf
Prelecziun Die Kur + Die Launen des Tages
Kellertheater, 20.15h - Tickets
09.02. San Murezzan
Prelecziun e musica da Roman Nowka
Kulturprogramm Ski WM, 16h + 17h
10.02. Willisau
Prelecziun Die Launen des Tages e musica da Roman Nowka
Rathausbühne, 20h
23.02. Sirnach
Prelecziun Die Launen des Tages
Infos suondan
24.02. Lavin
Prelecziun Die Launen des Tages e musica da Roman Nowka
Bistro Staziun, Infos suondan
26.02. Hamburg
Prelecziun Die Launen des Tages
Hotel Wedina, 17h - Tickets
27.02. Salzburg
Prelecziun Die Launen des Tages e musica da Roman Nowka
Literaturhaus, 19h
Daplü datas sün facebook o sün http://arnocamenisch.ch/
Da Benedetto Vigne -
«La via dals miraculs» – uschia sa numna l’ultim roman da John Irving. Benedetto Vigne n’è betg daltut persvas dals miraculs.
L’autur nordamerican John Irving è in romancier ch’jau hai adina legì cun gronda passiun, in autur che sa mova en la litteratura fantastica-grotesca, sumegliant ad in Günter Grass u ils gronds fabulants sidamericans. Figuras stravagantas, relaziuns guerschas, vita da circus, lutgaders, lainaris ed animals selvadis, ursuns ed ursins – quai è uschia curt ditg il persunal abitual che populescha ils romans dad Irving. Jau vuless be zavrar or il famus Owen Meany, il protagonist principal e titular da ses setavel roman da l’onn 1989. In umet restà nanin e munì d’ina vusch sco ina figura da comic, evidentamain ina parafrasa dal Oskar Matzerath or da la Blechtrommel da Günter Grass.
Ina bomba terroristica sco final
Apart che Owen Meany sto percorrer aventuras nunditg scurrilas e spiertusas, sa resenta el bainbaud sco in esser tramess dal destin divin, previs per ina gronda acziun eroica. Leitmotiv da quel presentiment è ina manevra sportiva che Meany cultivescha cun agid da ses meglier ami: en il gieu da balla-chanaster vegn il nanin adina puspè auzà – cunter la reglas – ensemen cun la balla si vers il chanaster per uschia garantir la tutgada. En il final genial sa metamorfescha la manevra stereotipa en in act da salvament dad ina bomba terroristica, en il qual il Owen unfrescha sia vita, daventond propi l’erox da l’istorgia.
Illustraziun: pexels.com / Diogenes
Emprima publicaziun: November 2016
Suonda LATABLA!
Forsa er insatge per vus: