Da Naomi Arpagaus ed Uolf Candrian (GiuRu) - Uss ein las memorias d’ina jamna plein program aunc frestgas e valan la peina da vegnir messas a pupi. Ina delegaziun dalla Giuventetgna Rumantscha (GiuRu) ei numnadamein separticipada igl uost ad ina sentupada da minoritads europeicas organisau entras l’uniun tetgala YEN. Il festival da diversitad cul tetel «Terp of Tales / Tuma da Tarablas» ha giu liug a Grou en vischinonza da Ljouwert/Leeuwarden en Frislandia.

Entschiet ha tut la dumengia, ils 5 d’uost culla arrivada da varga in tozzel differentas minoritads a Grou, in vitget sper l’aua, nua ch’il tschiel para d’esser infinits, damai che la tiara ei aschi platta. Gl’emprem che croda en egl a nus ein las numerusas vaccas, dallas qualas ils indigens ein loschs. Gia l’emprema sera havein nus gudiu la cuminonza multilinguistica. Strusch sefermar da raquintar in a l’auter nossas historias havein nus saviu. Aschia havein nus empriu ina massa:

La Frislandia ei ina provinzia nua che la maioritad discuora fris. Perquei s’identifichescha il pendant dalla GiuRu, la FYK (Frysk Ynternasjonaal Kontakt) era culla bandiera e las colurs da lur provinzia. Tier nus Grischunès ei quei empau auter. Nossa bandiera, gie perfin mintga suletta dallas Treis Ligias partgin nus cun dus auters lungatgs. Mo tumas havein era nus, silmeins a Domat. En Frislandia ein las tumas denton fatgas a maun, elevadas sur generaziuns per evitar che casas e clavaus vegnien inundai. Perquei ei igl animal il pli impurtont per l’agricultura era la vacca. Sin duas persunas dumbran ins aunc oz ina vacca. Pér la construcziun dils deics ha surpriu la funcziun dallas tumas ch’ils fris numnan “terp”.

Il di d’excursiun havein nus visitau ina baselgia eregida silla pli aulta tuma dalla regiun, ch’ei denton gia puspei vegnida decumponida parzialmein. Il sulom fetg fritgeivel ei vegnius vendius el contuorn per crear niev terren. Era a Domat ei ina tuma vegnida spazzada per duvrar la glera per construir l’A13.

Duront quella jamna havein nus denton buca mo contemplau la cuntrada e fatg excursiuns, mobein era luvrau, numnadamein en quater luvratoris. Suenter l’inauguraziun ufficiala dil seminari cun sault tradiziunal e presentaziuns da Geart Tigchelaar, in poet fries e Vera, ina artista locala, eisi iu liber.

Furmar ina historia per la presentaziun finala

La mira dall’jamna era ch’ils giuvenils dallas quater disciplinas lungatg, musica, teater e digital storytelling creschien ensemen per furmar in product final che sa vegnir presentaus. Per aschia mussar che diversitad colligia ed unescha. Quei ha mo saviu funcziunar cugl engaschi da mintgin e grazia a Nina Peckelsen dalla minoritad frisa che ha mussau sias qualitads sco reschissura e dramaturga ed ha coordinau tut. Ensemen culs menaders dils differents luvratoris ei l’idea carschida da presentar alla sera finala la historia d’ina matta che banduna siu vitget per emprender d’enconuscher il mund. Sin siu viadi entaupa ella ina massa novs carstgauns che muossan ad ella la rihezia dall’amicezia e l’impurtonza dalla diversitad. Cun returnar el vitg schlargia ella il horizont a ses conamitgs e vegn puspei integrada. Cun quell’idea el tgau ha mintga luvratori empruau dad elaborar lur contribuziun alla show finala.

Quater luvratoris

Per il luvratori cul tetel lungatg ei Asa S. Hendry vegnida dumandada dalla YEN sch’ella havess tschaffen da menar la gruppa. Gl’emprem suentermiezdi ei denton medemamein Ralf da «Loesje» staus dalla partida. El ha representau in collectiv che creescha placats el num d’ina giuvna da 20 onns che ha aunc buca piars igl idealissem. Sin quels placats stattan cuortas parolas che fan ponderar il lectur. Tenor quei princip han era ils participonts creau tals placats cun lur agens messadis. Il rest dall’jamna han ils giuvenils scret historias cuortas ed elavurau poesias per la presentaziun finala. Tematicas principalas eran l’identitad, la patria e la colligiaziun culla natira.

El luvratori da cant e musica havein nus experimentau bia cun harmonias e differents instruments per crear melodias tier emoziuns che la gruppa da teater stueva silsuenter giugar avon. Mintgin ha presentau ina ni pliras canzuns da sia minoritad e cun bia exercezi eis ei era reussiu a nus d’emprender da pronunziar ils auters lungatgs, aschia che nus havein denter auter saviu presentar canzuns dalla minoritad aromuna ed ina canzun slovena. La finala havein nus perfin aunc creau nossa atgna canzun ‘Listen’ cun in text encuraschond per engles che la gruppa da lungatg ha furniu.

La rama dall’entira historia ha la gruppa da teater furmau. Cun costums e requisits sempels ei la historia dalla matta vegnida raquintada ed illustrada. Ils participonts han empriu da sedeliberar da lur temas e semussar autentics ellas differentas scenas che variavan denter trest, malsegir, cool e ventireivel. Per els steva medemamein il saltar sil program. Plinavon ha la menadra da teater mintga damaun fatg exercezis per vegnir neunavon culs participonts da tuts luvratoris.

Sut digital storytelling capeschan ins la moda e maniera da raquintar ina historia cun agid da videos e maletgs muentai. Exact quei han ils participonts da quei workshop fatg duront quell’jamna. A moda creativa han els empriu d’elavurar in script e metter en practica quel. En quels videos han els saviu realisar lur ideas ed han per part schizun creau sez costums e zambergiau culissas da pupi e cartun. Negins cunfins han limitau la creativitad.

Presentaziun finala: Surprendent bien

La presentaziun finala ha giu liug la sonda, ils 11 d’uost a Ljouwert/Leeuwarden, la capitala dalla provinzia Fryslân ch’ei vegnida construida sin treis tumas elevadas a maun. Uonn ei Ljouwert medemamein la capitala culturala dall’Europa, ensemen cun Valletta (Malta), pia il liug ideal per in festival da diversitad. E propi, igl ei gartegiau da coordinar las differentas disciplinas ina cun l’autra e crear ina presentaziun communabla e quei era cun ina buna prisa humor. Giuanna Beeli, la presidenta dalla YEN, ha giu la caschun d’entscheiver la sera finala e suenter la pausa ha Naomi Arpagaus clamau anavos l’attenziun dil publicum sunond la canzun romontscha ‘Salischina’ sin ina melodica, in instrument cun claviatura. Las poesias ein vegnidas recitadas, las canzuns cantadas, las scenas giugadas, ils videos mussai ed igl auditori ha applaudau. «Cou’e minder.» manegian ils Fris sche enzatgei plai propi, plaid per plaid munta quei «savess esser mender».

Aschia ei in ulteriur brat nunemblideivel ius encunter la fin. Cun ina massa novas impressiuns e grondiusas experientschas el cor semettin nus puspei encunter casa, anavos tier nos cuolms. Entschatta october ha gia la proxima sentupada liug. Quella gada a Bratislava, la capitala slovaca. La GiuRu po puspei tarmetter treis-quater participonts ni participontas per mo 100.- francs per in’jamna en vacanzas tier la giuventetgna tudestg-slovaca. Tgi havess peda ed interess? Bugen s’annunziar tier la GiuRu, era per informaziuns pigl onn che vegn. Pertgei ad onn han adina quater sentupadas liug, mintga stagiun ina.

La presentaziun finala anfl’ins cheu: https://youtu.be/uBkQrapI_Dw

Text: Naomi Arpagaus, Uolf Candrian, GiuRu
Fotografia: La delegaziun romontscha sil deic; Asa S. Hendry, Giuanna Beeli, Uolf Candrian e Naomi Arpagaus

Suonda LATABLA!

---

Forsa er insatge per vus:

---