Da Flavia Hobi – Quest onn porscha RTR in chalender d’advent per uffants spezialmain creativ. Inizià da Flavia Walder, scolasta da chant e musica sco era dirigenta da differents chors d’uffants e giuvenils en Surselva, è naschì in chalender d’advent per uffants audiovisual. Davos 24 portas sa chattan chanzuns e versets concepidas uschia ch’ils uffants pon chantar e sautar ensemen cun lur amis, las famiglias e tut quellas e quels che han gust. Ma i na vegn betg be chantà - sin la pagina rtr.ch/advent sa chattan era differents tips per zambregiar, recepts per far creflis u desserts e natiralmain era ils texts da las differentas chanzuns. Flavia Walder ha pussibilità a latabla.ch da guardar in pau davos las culissas.

Jeu vai bugen Nadal...

Avair Nadal gia la stad e l’atun era nagin problem per Flavia. “Sco musicista sundel disada da gia cantar egl atun canzuns da Nadal, oravontut lu cu ei va per preparar in concert da Nadal. Jeu vai bugen Nadal e contel fetg bugen canzuns da Nadal.” Spezial saja stà da prender or la decoraziun da Nadal, da far si in pignol, da trair en vestgadira d’enviern ed uschia vinavant. E natiralmain datti tar in tal project era ina u l’autra sfida. Quella saja surtut stada “dad integrar tut ils tschun idioms ed encurir aschia canzuns che van a prau cun il calender. Lu eri d’emprender las canzuns cun l’endretga pronunzia.” Per la filmada dal chalender d’advent sa mussavi dentant adina puspè sco pretensius da chantar, da sunar clavazin, da moderar l’emissiun e medemamain da guardar en la camera gista.

Flavia Walder è fitg cuntenta cun la realisaziun dal chalender d’advent e la grondiusa collavuraziun cun la glieud responsabla da RTR. Gist ils dis da la filmada dal chalender d’advent hajan plaschì il meglier ad ella. “Nus havein giu in grondius temps ensemen. Nus eran in pign team ch’essan secapi fetg bein e quei naven digl emprem mument.” Atras questa bun’atmosfera – colliada cun bleras risadas – è ella adina sa sentida bain durant il filmar. E tge ha plaschì il meglier als uffants? “Ils affons han gudiu en general da separticipar, denton ei la porta en cuschina cun far creflis segirafranc stada lur porta preferida.”

Nus spetgain plain mirveglias sin ils resuns dals uffants e da las famiglias

Ideas per proxims projects haja ella dal rest anc bleras, manegia Flavia - uschia che nus ans pudain legrar. Ma per il mument ans legrain nus sin la publicaziun dal chalender d’advent - sco Tamara Deflorin, scheffa communicaziun e marketing tar RTR. E sco l’inizianta spetga er ella “plain mirveglias sin ils resuns dals uffants e da las famiglias.” Cuntrari ad ellas duas na savain nus ed ils uffants dentant anc betg tge che sa chatta davos las portas, ma garantì procura mintga porta ed uschia mintga di per blers surrirs e per gronds plaschairs tar pitschen e grond.

Il chalender è accessibel a partir dals 01-12-2021 sin www.rtr.ch/advent.

-Cuntribuziun pajada-

Text: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

 

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Nicolas Pernet, naschì 1979 a Sent, è dapi il schaner 2021 directur da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR). Per il mument viva el cun sia famiglia en il chantun Turitg, planisescha dentant la midada en il Grischun. Durant mia visita en chasa RTR m’ha Nicolas Pernet raquintà a moda simpatica ed averta davart las finamiras tar RTR, pertge ch’el fa gugent paun u a tgi ch’el ha fatg ses davos cumpliment.


Nicolas Pernet, co ta plascha l’incumbensa sco directur da RTR resp. cun tge aspectativas has ti cumenzà quest post?

I ma plascha fitg bain. RTR ha ina grondezza survesaivla ed i è fitg familiar. Quai pussibiletscha da reagir spert e dad esser flexibels. Las vias èn curtas e las ierarchias èn bassas.

 

Co descrivessas ti tes stil da manar?

I è in stil fitg liber. Jau crai vida l’autoresponsabladad e che la persuna po pir sviluppar ed utilisar ses potenzial sch’ella ha la libertad. I dat gea culturas da tema cun controllar – tar mai è quai il cuntrari. Jau vi dar las libertads a las collavuraturas ed als collavuraturs da decider sez.

Vus essas ina fitg giuvna direcziun – co sa mussa quai en il mintgadi?

Dad ina vart sa mussa quai en la communicaziun – quella è fitg directa. Quai ha forsa era da far che nus essan uschè pitschens. L’autra chaussa è la moda e maniera co nus decidain robas. Nus pudain spert decider e realisar da maniera pragmatica. Questa dinamica ha segir era da far cun il fact che nus vulain muventar projects. In da quests projects actual è « Speech to text ».

 

Project “Speech to text” RTR lavura actualmain vid il project “Speech to text”, ina transcripziun automatica e per part era immediata da la lingua discurrida en furma da text. Quai vul dir il computer duess emprender a scriver e chapir rumantsch per facilitar la chapientscha ed il diever. Fin oz ha il computer gia emprendì rumantsch grischun, sursilvan e vallader. Fin questa stad suonda il puter, l’onn 2022 terminescha RTR il project cun il sutsilvan. “Speech to text” è pia la basa tecnologica per digitalisar il rumantsch. Bernard Bearth, responsabel per datas ed archiv, manegia pia che quai na po betg mo levgiar la lavur redacziunala a las schurnalistas ed als schurnalists cun la transcripziun dad emissiuns, mabain ch’ins pudess pli tard era integrar “Speech to text” p.ex. en la furmaziun. En il futur èsi pia era pussaivel da laschar transcriver radunanzas commualas ubain debattas dal Cussegl grond.

 Nicolas Pernet, tge vuls ti uschiglio anc muventar tar RTR?

Sfidas avain nus las medemas sco las autras chasas da medias. In tema è adina era da chattar novas gruppas en mira – tgi vulain nus cuntanscher ? Quai èn persunas giuvnas ma era da quellas che na dovran anc betg regularmain nossas plattafurmas. In auter punct è dad augmentar la digitalisaziun e la purschida. Ultra da quai vi jau era esser ina sort « ambassadur dal rumantsch » e mussar nossa lingua en autras culturas.

 

Discurris vus rumantsch en famiglia?

Na, cunquai che mia dunna è da Son Gagl è nossa lingua primara il tudestg. Ma jau sun ussa vidlonder dad integrar il rumantsch – p.ex. durant tschaina cun explitgar che quai è il latg, ils ovs, … Ils uffants na discurran anc betg rumantsch, ma nus avain la famiglia Babulin sin il iPad. L’iPad è atgnamain scumandà, ma la famiglia Babulin ha insatge educativ, uschia ch’ils uffants han là la lubientscha.

 

Ti es naschì a Sent. Quant fitg es ti anc collià cun l’Engiadina?

Fitg ferm. Jau sun partì cun 20 onns, ma nus faschain regularmain vacanzas en Engiadina. Mes bab viva là e jau crai che mia colliaziun cun quest lieu spezial na sa mida mai. Cunquai che mes geniturs eran oriundamain da Basilea, devi per mai adina duas linguas – il tudestg a chasa ed il rumantsch en scola. Tschertas chaussas che jau hai emprendì per rumantsch fatsch jau anc adina en questa lingua, p.ex. quintar.

 

Ti has studegià economia a Son Gagl, ma era fatg segiurns a l’ester sco a Michigan ed a Paris. Co eran questas experientschas?

Jau vuleva tschiffar il sentiment, co quai è da viver en in autra cultura e far questa experientscha. I m’ha gidà da betg avair pregiudizis ed dad inscuntrar avertamain a mintgin. Era viver en las citads – gist Paris cun ina energia speziala – m’ha correspundì fitg.

 

...Sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun

Has ti mintgatant lungurus?

Na, quai n’hai jau mai. Ma ussa cun la famiglia guard jau dad avair quellas fanestras cun temp liber per els. Ina fanestra fixa p.ex. è la tschaina cun l’entira famiglia e senza telefonin. Jau crai quellas fanestras privatas e betg digitalas èn fitg impurtantas. Era sch’i na va betg adina uschè consequent sco jau avess gugent. Jau crai sch’ins lavura bler èsi impurtant dad era pudair sa focussar sin tut auter.

 

E quai pos ti far bain?

Gea, jau legel fitg gugent da tuttas sorts gener u fatsch sport sco currer ed ir cun skis. E sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun. Jau sai propi ma deditgar cumplettamain al far paun e recrear durant far quai. Ma cun quai hai jau pir cumenzà durant il lockdown. Nus lavurain gea bler cun laptops, telefonins etc. uschia ch’i ma plascha da far tranteren insatge cun ils mauns.

 

Sas ti durant far nagut far nagut?

Na, en quai na sun jau betg bun. I dat persunas che pon seser sin ina sutga e guardar or uras a la lunga sin la mar senza far insatge. Jau stuess chaminar enturn, leger, … ma jau na pudess betg far nagut.

 

Per tge problem fissas ti ina buna soluziun?

Jau crai per problems cumplitgads cunquai che jau structuresch gugent. Jau part lura il problem en pitschens tocs ed uschia poss jau structurar el. E jau taidl gugent tge ch’ils carstgauns ma raquintan - pir sche ti chapeschas ils context pos ti era schliar problems.

 

T’interessa lura pli fitg la vart dal carstgaun ch’el ta mussa u quella ch’el na mussa betg ??

Quella ch’el na mussa è bler pli fascinanta. Ma là dovras in tschert sentiment. Sche ti lavuras cun insatge ensemen, sentas ti relativamain spert co la persuna funcziuna

 

Cura has ti fatg tes ultim cumpliment ad insatgi?

A mia dunna per las fluras sin maisa. Normalmain n’avain nus naginas fluras, ma quellas eran uschè bellas.

 

Ed anc per finir: Tge era tia ultima enconuschientscha da sasez?

Jau crai che jau hai mintgatant ina memia grond nervusitad ed avess gugent, sche las chaussas giessan in pau pli spert che quai ch’i van. Ma mintgatant vai eba simplamain uschè ditg sco quai ch’i va e quai vali dad acceptar. Dentant pli vegl che jau vegn e meglier ch’i va.

 
Nicolas Pernet, grazia fitg per quest bel discurs!

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Sia amur per il radio e la televisiun ha gia entschiet sco buob pign cun baghegiar studios ord legos. El ha visitau il MAZ a Lucerna ed egl avrel eisi in onn dapi che Livio Chistell moderescha il “Telesguard”. Tgei projects che Livio ha sper sia lavur sco moderator e redactur tier RTR, tgei ch’el cuschina pil mument il pli bugen ni nua ch’el sgulass cun in sgol regalau raquinta el cheu.


Dapi igl avrel modereschas ti il «Telesguard». Tgei era tochen ussa tiu pli bi mument?

Con spert ch’il temps varga! Ils pli bials muments ein ils inscunters cun aspectaturas ed aspectaturs che han plascher vid il “Telesguard” e vid mias moderaziuns. Quei ei schon fetg bi. Insumma - mintga di, mintga emissiun ei bellezia. Astgar luvrar ensemen cun quei team e rapportar da nossas vals fa grond plascher.

 

Sas ti descriver il decuors dad in tipic di da lavur?

Miu di entscheiva cuort suenter las 8 per la sesida da redacziun. El decuors dil di discuorrel jeu cun redacturs e mirel las contribuziuns ch’ein schon finidas. Vinavon studegel jeu lu co scriver ina coola moderaziun. Suenter las treis mondel jeu per regla ella mascra. Mintga moderaziun vegn avon l’emissiun aunc discutada cul producent ni la producenta. Suenter las 5 datti in’emprova e lu essan nus lu live ella televisiun dallas 17:40. Cuort avon l’emissiun mordel jeu adina en in meil, quei ei enzaco daventau in ritual che gida encunter la gnervusadad (e la fom, haha).

Tgei ein las sfidas el schurnalissem resp. tier tia lavur sco moderatur e redactur?

Jeu mettel gronda peisa sin diversitad. En mias serias ni contribuziuns less jeu pia muossar persunas cun ina buna historia ord tuttas regiuns, persunas che discuorran tut ils idioms differents – umens, dunnas, vegls, giuvens, – ni cuort: ina e mintgin. Igl ei buc adina sempel d’anflar quei che jeu enquerel mo sche jeu anflel ils e las protagonistas perfectas hai jeu ton pli grond plascher.

 

Con impurtont ei per tei critica, co vas ti entuorn cun ella?

Senza critica san ins buc vegnir megliers – quei ei aschia, era sch’igl ei buc adina sempel da tedlar. Mo nus essan in bien team e savein discuorrer aviartamein in cun l’auter, tgei che jeu schazegiel fetg.

 

 

En «lunch cun Livio» has ti gia cuschinau entginas gadas bunas caussas. Cuschinas ti savens e tgei cuschinas ti il pli bugen?

Gie, quell’emissiun ei naschida grazia a mia amur per cuschinar. Duront la primavera vein nus studegiau tgei che noss aspectaturs drovan – e cunquei che tut las ustrias eran serradas han els forsa duvrau inspiraziun per la cuschina. Jeu cuschinel ensesez tut fetg bugen ed experimenteschel era cun grond plascher. Pil mument cuschinel jeu il pli bugen prespisas.

 

Tgei fas ti schiglioc aunc bugen en tiu temps liber?

Dapi quei onn hai jeu in niev hobby ch’ei ualti semeglionts a mia lavur. Jeu hai lantschau miu agen podcast che dat ina massa lavur e che fa plascherun da producir. El ha num “Hör mal wer da podcastet” ed ei per midar giu inagada enzatgei che jeu modereschel per tudestg. Jeu entaupel mintga duas jamnas persunas che fan enzatgei cool, naven da sportistAs, Interior Designers tochen persunas che’ein svani ord la Svizra per viver e luvrar ell’India sper la mar.

 

Contas gadas al di miras ti sin tiu telefonin?

Probabel bia memia savens. En media enzatgei sur 3 uras per di, stat ella statistica da miu telefonin. Mo jeu fetgel biars telefons cun protagonistAs ed ils recepts per cuschinar ein naturalmein era sil telefonin - aschia serimnan las minutas ed uras el decuors dil di.

 

...Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs

Sche ti survegnesses regalau in sgol, nua sgulasses ti?

Jeu hai momentan gust sin dschungel, temperaturas sur 25 grads e mar. Jeu sgulass bugen inagada a Costa Rica ni forsa enzanua ell’Asia. Also, nua sai jeu ir per quei sgol regalau? ;-)

 

Tgei era tochen ussa il pli bi cumpliment che ti has survegniu?

Tuts ein bials, encurir ora in ei nunpusseivel!

 

E tgei era tochen ussa tia megliera decisiun?

Mia megliera decisiun hai jeu fatg avon paucs onns: Semplamein prender sco quei ch’ei vegn. Jeu hai adina fatg plans e semiau davart quei che savess capitar. Lu erel jeu trumpaus sch’igl ei buc vegniu exact sco planisau. Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs, jeu vivel bia pli fetg el mument e jeu hai plascher da quei che capeta, perquei che jeu stoi buc cumperegliar quei cun x in siemi ni in plan che jeu havevel avon in pèr onns. E quei rispunda era grad alla proxima damonda ?

 

Nua vesas ti tetez en 10 onns?

Cun quei sgol regalau a Costa Rica, forsa?

Per la fin aunc entgins cavazzins – tgeinin da quels dus prefereschas ti?

- stad ni unviern? stad!
- soccas ni pei blut? pei blut, sch’igl ei buc freid
- vin ni pier? vin?
- tuorta ni cake? oh, omnisdus
- spargnar ni dar or ils daners? Jeu fuss bugen in che spargna.
- dultsch ni salau? salau
- roman ni crimi? roman
- tenda ni hotel? 120% hotel

Engraziel fetg, Livio, per dar quell’envesta simpatica en tia veta e lavur e vinavon tut bien! 

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR, O. Galmarini
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Chasa Editura Rumantscha - Giachen Mihel Nay è stà in dals emprims auturs da prosa sursilvans ed era fitg popular en Surselva. Il pur, medi, politicher ed autur era in bun observatur e tschiffava cun ses raquints en la vita dals carstgauns sco els èn, las figuras cumenzan a viver. Il romanist Renzo Caduff ha rimnà divers da ses raquints e metta passaschas da quels en connex dal temp. Cumpletada vegn la publicaziun cun ina biografia da l’autur, scritta a moda fitg persunala da ses biadi Giusep Nay, d’illustraziuns or dal relasch e da fotografias istoricas, d’ina collecziun d’anecdotas sur da G. M. Nay e d’ina cronologia da la vita e da sias ovras.

In extract:

---

 

Quei ei la vera razza grischuna, ma …

Giachen Mihel Nay

Sch’ins resda cun certa gleut leu giu els cantuns bass sur de nies Grischun, sche manegia quella, che nossas valladas seigen aunc populadas cun uors, la schenta seigi miez selvadia et avdeschi en taunas ne silmeins en tegias e baitas construidas ord scorsas pegn e daischa. In dètg um grischun sa far tremblar in entir battagliun de quels tgiagiastretg. Tgei lein metter pag? Mo va cheu giuado enzanua ina dumengia en ina ustria. Quei bein, per quei intent stoss ti haver ina hazra cavazza grischuna, rodunda, buca memia leva, e quella sto esser tschinclad’en d’ina barbuna nera, che tonscha silmeins tochen giu sigl umblitg. Tiu pugn sto suvrar empau dil tratsch, haver enqual dètga cudera, e tia detta, sco stueras, astga pesar enzacontas crenas. Til’en vistgadira carpun e buc emblida de fultscher en tia barlacca ina detga puolpa carn criua. Ussa semetta tut persuls en in encarden a meisa, splunta cun tia maltschecca dartuglia bravamein sin quella e fai purtar mo per tei in liter dil bien. Buca targlina de prender neunavon tia puolpa et entscheiva a dular giu de quella detgas stialas e maglia tut, che ti revolvas ils egls. Tgei schani ei quei, tratga gl’ustier, gnabatsch, quei ei buc in legher giuven. «Bien appetit, quei para ina stupenta carn! Astg’ins emparar de tgei sort e qualitat quella ei?» «Persesez», dias ti lu buca memia de bass, che tut audi, «quei ei carn uors». Ussa ei tut, che gezza las ureglias; quel e tschel entscheiva a sevischinar de tei, uarda baul sin tia barbuna, baul sil liter e baul silla carn. «Schia, schia, miglieis carn uors, vus stueis haver in detg stumi.» «Ge, ge, jeu havess nuota tema de tucchiar guotas culadas.» (...)

---

Il cudesch cuosta CHF 28.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch

Giachen Mihel Nay: Tgil e tgau en treglia
Raquints, Rumantsch sursilvan, tudestg
Commentaris: Renzo Caduff
Purtret persunal: Giusep Nay
272 p. CHF 28.00
ISBN 978-3-03845-071-9
Chasa Editura Rumantscha 2020

Vernissascha da cudesch: 
Spostada. Termins suondan

 
Giachen Mihel Nay (1860-1920)
L’autur Giachen Mihel Nay valeva sco persuna originala ed era
gia a ses temp in autur fitg popular.
Suenter il gimnasi ha el studegià medischina a Basilea.
Nay è stà medi a Trun ed a Tusaun. Durant plirs onns è el er
stà deputà en il Cussegl grond. Ina passiun da Nay era il
puresser. A Trun/ Lumneins ha el pudì cumbinar idealmain
l’activitad da medi cun quella da pur.
Ses text il pli enconuschent è La vacca pugniera, e lura sias
raquintaziuns Clau Miedi ed Il barun de Muntatsch.

 

Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha

Suonda LATABLA!

---

Chasa Editura Rumantscha - Per il 100avel anniversari dal autur engiadinais Cla Biert vegn publitgà qua ina schelta da ses raquints. Biert è in dals auturs fitg impurtants per la cultura e litteratura rumantscha.
Quest cudesch nov cuntegna ina tscherna da raquints pli u main enconuschents e singuls texts inedids u emblidads. Plinavant vegnan integradas fotografias ed illustraziuns sco er commentaris dals dus romanists Annetta Ganzoni e Rico Valär

In extract:

---

Cuosps

Da Nadal, ils uffants da famiglias povras survgnivan cuosps, tschertas s-charpunas inflodradas, cun soulas da lain. Davo chi vaiva naivü e cha la giassa d’eira battüda, schi quels cun cuosps sglischivan cun ir amunt, giaivan in schgniffas e vaivan fadia da rivar sün plazza da scoula ant chi vess battü las ot. Mo nusoters chi nu vaivan cuosps, nus nu faivan nimia schnöss, anzi, nus vaivan invilgia, perche cha culs cuosps as pudaiva schlisolar aval, davo scoula, da Bagnera giò in d’üna tratta fin giò’n Plaz.
Eu sun i ün di pro’l signur ravarenda e n’ha dit:
«Eir eu sun ün pover, sco Schimun!»
«Dimena ün pover, mo bain», ha dit il signur ravarenda, «e lura?»
«E lura, signur ravarenda, e lura, ö char signur ravarenda, dat eir a mai cuosps!»
Mo el nun ha pudü dar ils cuosps; el ha dit:
«Teis bap es ün hom da bain, di ch’el dess el cumprar cuosps per tai!»
Eu n’ha puplà lönch, mo meis bap nun ha cumprà cuosps, cha quai nu fetscha dabsögn, cha ün pêr s-charpas l’on saja plü co avuonda e cha mamma dess metter dvart tuottas per meis fradgliuns.
Ün bel di n’haja dat man la zangua e n’ha strat oura tuot las guottas da mias s-charpas. Lura tillas n’haja missas aint il last e n’ha cloccà cul martè sülla soula fin chi d’eira tuot glisch.
Uei, co chi sglischivan!
Eu gniva al vent giò da Craista, üna straglia fich stipa tanter Scuol suot e Scuol sura, davo la schlerna chi’s vaiva fuormada, cun ün pè davo tschel. I d’eira da verer da tgnair la balantscha, mo cul tach as pudaiva regular ün pa la früda, frenar pro las stortas e masinar per nun ir aint pels mürs.
Quai giaiva sco ir cun alas; ün toc aval, davo traversà la stradella dal Parc, gnanca nu’s sentiva plü il glatsch suot ils peis; intuorn las uraglias soflaiva ün sibelin dschet, las chasas giaivan be sulettas dasper mai via, ils tets gnivan gronds e tschiraivan dalunga e sfuondraivan, las portas d’chasa faivan boccas schlinchas, lura spalancadas riaintas e lura darcheu tortas da tschella vart, e las fanestras guardaivan guersch davo mai, cun invilgia. Las uraglias pizchaivan dal fraid, eu clomaiva dadotezzas: «Buna saira!» als vaschins, mo eu nu dudiva meis salüd perche ch’eu d’eira uossa ün eroplan, mia bratscha schladada d’eiran las alas, ed eu svolaiva sainza pais surour tuot il muond.

Prüma publicaziun dal 1973; tenor la versiun corretta da l’autur aint il relasch.

---

Il cudesch cuosta CHF 30.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch

Cla Biert: L’odur dal füm
Raquints, Rumantsch vallader
Commentaris: Annetta Ganzoni, Rico Valär
288 p. CHF 30.00
ISBN 978-3-03845-068-9
Chasa Editura Rumantscha 2020

Vernissascha da cudesch: 
Dumengia, ils 26 lügl 2020,
a las 11.00 uras, i’l rom da la Festa centenaria per Cla Biert illa sala cumünala da Scuol

Ulteriuras preschentaziuns:

Gövgia, ils 27 avuost 2020,
a las 18.00 uras,
illa Biblioteca Chantunala, Cuoira 

Sonda, ils 7 november 2020,
a las 17.30 uras,
als Dis da litteratura a Domat 

 
Cla Biert (1920-1981)
Cla Biert è naschì a Scuol. El ha absolvì il seminari da scolasts a Cuira e serrà giu sco magister secundar a l'universitad da Turitg. Biert ha instruì en l'Engiadina ed a Cuira. Sper sia lavur sco scrivent è el s'engaschà per la cultura e lingua rumantscha. 1955 ha Cla Biert retschavì il premi svizzer da la fundaziun Schiller, pli tard lura era il premi da la Cuminanza Radio Rumantsch ed il premi da renconuschientscha dal chantun Grischun.

 

Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha

Suonda LATABLA!

---

Chasa Editura Rumantscha - Rut Plouda ans maina cun questa prosa curta tras in univers profund e poetic ed ans accumpagnà cun quella musica dals pleds ch’è be sia: l’inchant per la magia en la vita. En passa 50 texts vegn reflectà, descrit, evocà e quintà. Caracteristic è il stil concis reducì a l’essenzial che mussa ina gronda segirezza en la tscherna dals meds expressivs ed in senn per il pled gest.

In extract:

---

Gös
L’uffant metta desch homenins da lain in pè in üna lingia immez stanza; duos cotschens, duos jelgs, duos blaus, duos verds, duos violets. El va cun seis auto via pro l’üsch e til masina vers ils homenins – e brumm brumm, tras la lingia. Ün pêr homenins sun its culs peis amunt. L’auto tuorna amo üna jada inavo e bruummmm sur tschels homenins oura. L’uffant metta darcheu in pè ils homenins, quista jada in coluonna da duos. El va via pro l’üsch e brumm brumm vain l’auto vers la coluonna. Tuot ils homenins fan la cupicha. La coluonna crouda e crouda. L’uffant piglia la mità dals homenins, tils metta sül auto e bruummm – ün paiver aint per la paraid ch’els svoulan a dretta ed a schnestra e’s plachan per quai via. El piglia tschella mità e tils metta sül auto. L’auto fa ün gir intuorn stanza, be planet e cun precauziun. El dà üna ramanada dindetta e tuot ils homenins sun per terra.

Davo üna pezza parca l’uffant seis auto sper la paraid. El ramassa ils homenins da lain e tils metta in pè dasper l’auto. Duos cotschens, duos jelgs, duos blaus, duos verds, duos violets.

---

Il cudesch cuosta CHF 26.–; da retrar illas librarias o suot www.chasaeditura.ch

Rut Plouda
Verd s-chür (Dunkelgrün)
Prosa curta, Rum.vallader
105 pg./Seiten; CHF 26.00
ISBN 978-3-03845-073-3
Chasa Editura Rumantscha 2020

Vernissascha da cudesch: 
Il cudesch vegn preschentà venderdi, ils 26-6-2020 en la Chasa communala Ardez, a las 17h15.
Ina prelecziun da Rut Plouda, moderà da Flurina Badel cun musica e maisa da cudeschs
Entrada libra, cun aperitiv

 
Rut Plouda Rut Plouda, naschida 1948 a Tarasp, scriva poesias e prosa cuorta. Ses emprim cudesch Föglias aint il vent (poesias) è cumparì 1986. L’onn 2000 è Sco scha nüglia nu füss vegnì publitgà. I suondan translaziuns da quell’ovra en tudestg, franzos, rumen e ladin. Actualmain è ina translaziun per talian sin via. Rut Plouda publitgescha regularmain en divers magazins e periodicas e scriva contribuziuns per l’emissiun Impuls da RadioTelevisiun Rumantscha. L’autura viva a Ftan. Rut Plouda ha retschet il Premi da promoziun dal Chantun Grischun, il Premi da l’UBS, il Premi da la Fundaziun Milly Enderlin ed il Premi Schiller svizzer.

 

 

 

Text e fotografia: Chasa Editura Rumantscha

Suonda LATABLA!

---

Da Benedetto Vigne – La chantautura Chiara preschenta ses emprim album cumplet «da mesanotg»

Chiara Jacomet ha ina bella vusch chauda e simpatica che sgarguglia sensual en ils bass e sautiglia tentalus en ils auts. Quai ha la chantautura da Rabius demussà gia sin ses mini-album «mascras» dal 2017. Ma lezza lavur giuvenila aveva, sper ina tscherta monotonia musicala, ina tendenza vers in liricissem pubertar che oszillava tranter il «ti» ed il «jeu» predicatur, e che discurriva savens mo da sentimentalitads e tut las flosclas liadas a quellas.

Sin ses emprim vair album «da mesanotg», producì da Manfred Zazzi, emprova Chiara uss cleramain dad evader da questa stretga artistica. E per quest intent sa lascha ella gidar da la poetessa ed autura Asa S. Hendry, coetana sia. Gia ils titels reflecteschan la frestgezza da quella collavuraziun: «glatsch da citrona», «libellas selvadias», «calzers vegls». Ma er texts che Chiara ha scrit suletta portan gia quella nova colur en sai: «glischs blauas», «emblidabucamei» – l’emprest germanic per noss chalamandrin che la chantautura dovra qua per far in bel gieu da pleds, «emblida buc mei biala stad.» Nundir da la garmaschia da far rima tranter citrona e Verona!

Be mintgatant pizza anc siador in da quels stoda pleds abstracts che ruinan magari spert la poesia: absurditad, confruntaziun, atgnadad … Tge che plascha perencunter zunt fitg, è quant avert e nunpatetic che Chiara tematisescha amur e passiun – in topos che chantauturs e chantauturas rumantschas dal passà evitavan mo memia gugent: «lein carezar in l’auter sempitern», di ina lingia en la chanzun principala, «sche nossas levzas sentaupan» udinsa en in auter lieu.

Dasperas datti muments in zic contradictorics: va quai, sche ti «tiu tgierp cul ritmus muentas», va quai en medem mument da «tiu cor per in mument ruassar»? Problematica para er la chanzun «agen assassin», ils chavazzins enumerads là han in tif da flosclas: «fantoms fatals dil vargau, la glisch dil futur tralaschau» – bain ina bella alliteraziun, ma insaco croda Chiara qua enavos en confusiuns adolescenticas. Meglier exprima ella quellas bregias en las «glischs blauas»: «mias rodas ein adina en moviment – sco mes dubis che roteschan traso».

Sin ina buna via pia. E quai er cun la musica: Las chanzuns dal primalbum da Chiara èn baintemperadas e variantas, diesch atgnas cumposiziuns che fladan la feminitad da l’entira gruppa che sa numna er «Chiara»; ellas bandunan zvar strusch la sveltezza mesauna ed il modus dal moll, ma ellas strivlan bufatg zinslas da reggae, da funk e ska, ristgan ritems pesants, stops imprevis e midadas da tempra, tact e tempo. E mintgatant schizunt ina pitschna assonanza.

L’entira rimnada vegn manada francamain da batteria (Momo Kawazoe) e bass (Lea Huber), purtada da las tastas da la maistra, ornada da grondius agens chors e dad inquala figurina da ghitarra (Larissa Cathomen). Ina da las duas unicas chanzuns englaisas mussa chants ospitants da duas amias da la giuvna chantautura sursilvana. Ma en il center flurescha la vusch da Chiara, che collia mintgatant pliras lingias senza perder il flad, purtond bellischems melismas sur pliras notas, manond quellas famusas scurlattadas ensi ed engiu, figuras che genereschan qua e là frasaziuns inusitadas, zaclinas che paran dad ir cunter la lingua – sco gist per exempel tar il «glatsch da citrona». Ma nagin dubi, «da mesanotg» è in album che gudogna bellezza al tadlond datier e sapientivamain.

Chiara: «da mesanotg» (R-Tunes) 
Dapli: https://www.musicchiara.ch/

Text: Benedetto Vigne, cumparì ils 29 da schaner 2020 en La Quotidiana
Fotografias: (c) Oceana Galmarini, Chiara. Cover art work: Annatina Nay, Oceana Galmarini

 

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Corina Gustin -  Sco ina calamita attiran las famusas termas da Val, concepidas da l’architect Peter Zumthor, il giuven student parisian Pierre si en las muntognas grischunas. Pierre lascha perder studis e marusa e sa metta sin viadi vers Val nua ch’el inscuntra aventuras bizzaras e scuvra bainspert ils fastizs d’in misteri somber che lajegia davos las miraglias raffinadas dal bogn.

La calamita – quest vegl pled per il magnet, cun l’intunaziun sin l’i, stat sco titel dal davos project da cooperaziun tranter l’editur Gion Fry e Benedetto Vigne.  La versiun rumantscha dal crimi da comic (graphic novel) «L'aimant/Der Magnet» da Lucas Harari è vegnì publitgà per rumantsch en l'on 2019 e vegnì vendì passa 21'000 giadas en la versiun originala. 

L'Ediziun Apart metta a disposiziun il cudisch en furma da comic online.

 

Part 23 - Fin

---

 

...la cuntinuaziun suonda damaun

 

Dretgs La Calamita: (c) Ediziun Apart
Dapli: https://www.ediziun-apart.ch

Benedetto Vigne è naschì en Italia (1951), creschì en Surses e viva dapi quarant’onns a Turitg. Blers onns ha el scrit recensiuns per la gasetta Tages-Anzeiger ed ha tgirà differentas emissiuns per RTR. Oz scriva el istorgias e chanzuns. Ses ultim roman «Ils ventganov da settember» è cumparì il 2018 tar l’Ediziun Apart.

Gion Fry, cun ragischs a Mustér, viva e lavura sco designer da grafica a Turitg. Dapi ils onns novanta maina el l'Ediziun Apart. Quella è spezialisada sin la finanziaziun, realisaziun, producziun e distribuziun da litteratura rumantscha.

---

Registrar e gudagnar il comic en furma da cudesch:

Prenum / Num*

  

Adressa*

NP, Lieu*

Adressa d’e-mail*

Registraziun newsletter*

Jau vuless registrar

Jau survegn gia la newsletter

PREV NEXT RESET Trametter

Joomla forms builder by JoomlaShine

---

 *Cundiziuns: Registraziun per la newsletter da LATABLA. Mintga persuna registrada a partir da 16 onns è legitimada da's participar. La concurrenza vegn administrada unicamain da www.latabla.ch. Participaziun finala fin ils 12.05.2020 a las 22:00. Il num dal victur u da la victura vegn publitgà sin facebook e/u sin www.latabla.ch. In barat u il pajament dal premi n'è betg pussaivel. Tut ils dretgs èn resalvats.

---

Da Flavia Hobi – Svetlana Munderich ei naschida e carschida si en Russia. Dapi 17 onns viva ella en Svizra a Turitg, nua ch’ella scriva pil mument vida sia lavur da master. E quei buc en russ ni tudestg, mobein per romontsch sursilvan.

L’emprema confruntaziun cul romontsch ei stau cuort suenter ch’ella ei vegnida en Svizra. Sin ina carta postala culs uoppens cantunals dalla Svizra ha Svetlana legiu il plaid Grischun sper Graubünden.

„Jeu sai aunc oz seregurdar da quella situaziun. Cu jeu hai legiu quei plaid ha miu um giu grond plascher ed ha detg che quei seigi romontsch. Aschia ei Grischun staus miu emprem plaid romontsch.“ Silsuenter ha ella mai pli emblidau il romontsch e semiau dad astgar studegiar quei lungatg. Suenter differents cuors en instituziuns publicas ed uras privatas ha Svetlana entschiet il studi da master en plurilinguitad e romontsch all’Universitad da Friburg.

Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.

La fascinaziun vid’il lungatg romontsch ei per Svetlana grev dad explicar. „Ei constat semplamein tut. Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.“ Ella empren romontsch dapi siat onns, ha denton il sentiment dad enconuscher biaras persunas gia sia entira veta. 

Silla damonda tgei che seigi per ella il pli bi plaid romontsch manegia Svetlana: „Ei dat biars plaids romontschs che plaian a mi. Ei fuss donn da numnar mo in ni l’auter. Igl ei sc’ina canzun nua che mintga plaid ei impurtonts e senza quel vegn ei a rumper la melodia, vegn ei a muncar enzatgei.“

Buc muncar astgan sper il studi e las autras obligaziuns la gasetta La Quotidiana ed RTR. Era ses geniturs en Russia ni la cusrina che stat ell’Ucraina - e che muossi grond interess per il romontsch - san denton bia. Seigi quei davart la historia, la geografia, la veta culturala, scribentas e scribents ni canzuns romontschas. „Jeu sai buca sch’ei dat enzatgei tgei ch‘jeu hai buca raquintau ad els.“ E tuttina: „Ei dat mintgaton muments nua ch’ei maunca enzatgei. Lu teidlel jeu canzuns russas ni era ucraenas. Quei fa bein.“

Tras il romontsch hagi ella empriu d’enconuscher bia glieud interessanta, tgei che seigi per ella inspiraziun e muossavia. Sper igl entir plascher che Svetlana ha cul romontsch seigi quel era igl emprem e sulet lungatg nua ch’ella ei vegnida pliras gadas a ses cunfins. „Igl ei in auter patertgar nua ch’il dialect gioga ina bia pli gronda rolla ch’il lungatg da standard. En miu lungatg-mumma ei quei il cuntrari.“ Dumignar sesez e da saver capir in’autra moda da patertgar arvi denton novs horizonts. „En quels muments sesenta ins bia pli libers e cunquei ventireivels.“

Gleiti siara Svetlana giu il studi all’Universitad a Friburg. „Las finamiras restan las medemas – astgar luvrar cul romontsch e semplamein haver plascher.“

Grond engraziament e vinavon bien success cun tut tes projects :)


Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) Svetlana Muderich

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Corina Gustin – D'utuon cumpara la seria-web «Metta Da Fein» dad RTR: In ün cumün grischun sainza nom vegnan adüna darcheu chattadas bes-chas mortas sainza chommas. Intant cha'ls abitants han gronda temma prouva il pulizist da cumün da resolver il cas, quai plüchöntsch sainza success; la seria da mazzamaints finischa cun üna catastrofa. Daplü ans quinta il mainaproject Flavio Deflorin dürant l'intervista da 15 minuts. 

Che es la differenza tanter üna seria-web ed üna seria cha no cugnuoschain da la televisiun?

Ina seria-web vegn producida surtut per il mund digital, per consumar online vi dal laptop, tablet u telefonin. Ord quei motiv eis ella era pli cuorta ch’ina seria alla televisiun. Ella cuoza normalmein mo denter 5 e 20 minutas. Ella lunghezia d’episodas sa ella denton variar. In grond avantatg dalla seria-web ei ch’ins sa mirar ella nua e cu ch’ins vul.

 

Da che as tratta la seria?

La seria sa basa sin il mitus dalla metta da fein. En Surselva dian ins als affons, che la metta da fein vegni per els e tagli giu ad els las combas, sch’els mondien els praus ch’ein aunc buca segai.

En in vitget ella Surselva anflan ins tuttenina adina puspei animals senza combas. Ellas ein vegnidas tagliadas giu. La pintga cuminonza ha gronda tema. Ferton che plirs habitonts crein vid il mitus, emprova il polizist da sclarir il cass. Quei denton senza success. Ils mazzaments s'augmentan, sco era la disfidonza dils habitonts dil vitg. La seria da mazzaments finescha, duront la fiasta dil vitg, cun ina catastrofa.

Filmau vegn l’entira seria-web ella Val Lumnezia, oravontut a Vrin.

 

Quantas sequenzas vegnan prodottas?

Planisau havein nus 4 episodas da mintgamai 20 minutas. La lunghezia dallas singulas episodas san denton aunc variar.

 

Es la METTA DA FEIN la prüma seria da televisiun rumantscha? Chi ha gnü l'idea e co es ella gnüda realisada?

La METTA DA FEIN ei buca diltut l’emprema seria da RTR, denton segir la pli gronda entochen oz. Ei ha gia dau entginas pintgas serias-web, sco per exempel “telefon-invista” il 2014. Quei ch’ei denton segir ina premiera per RTR ei che la METTA DA FEIN ei ina seria ficziunala. Nus havein scret ora la concurrenza d’inoltrar historias per ina seria-web igl onn vargau. Sinquei ein 12 dossiers vegni inoltrai, 3 per romontschs e 9 per tudestg. La finfinala ha Carlo Beer ed Urs Berlinger pudiu perschuader la giuria al pitching.

 

Chi sun ils acturs/las acturas? Sun els acturs laics o professiunals?

Nus havein ina buna mischeida d’acturs laics e d’acturs professiunals. Tgei acturs che giogan en la seria tradeschel jeu aunc buc(a) :)

 

Tenor che criteris sun els gnüts selecziunats?

In impurtont criteri ei segir il lungatg. Ils acturs e las acturas duessen saver romontsch. Plinavon han nos dus auturs e reschissurs, Carlo Beer ed Urs Berlinger encuretg persunas che van bein a prau cun las rollas ch’els dus han scaffiu. Els fan ils castings, sco era la selecziun dils acturs e dallas acturas.

 

Quantas persunas sun involvadas in quist project e co funcziuna la collavuraziun tanter tuot ils involvats?

Tut en tut ein circa 15 persunas involvadas. Nus collaborein cun la firma da producziun «Filmgerberei» da Turitg. Els coordineschan e preparan la producziun, filmeschan e taglian la seria, ensemen cun ils dus auturs e regissurs dalla seria-web, Carlo Beer ed Urs Berlinger. Medemamein s’auda tier il team da producziun in um da camera, in um da tagl, ina responsabla da culissas e costums, ina artista da make-up, ina cumponista, in dramaturg, in talent-scout, ina assistenta da producziun sco era la manadra da l’entira producziun.

Jeu sun il meinaproject dalla vart da RTR. Miu pensum ei d’haver la survesta sur igl entir project, naven dalla tscherca dalla historia sur la preproducziun e la filmada, la post-producziun entochen la publicaziun dalla seria. Jeu stun en stretg contact cun la firma da producziun, sco era cun ils dus auturs e regissurs, Carlo Beer ed Urs Berlinger.

 

...sch’ei dat scenas da sex ni bu lessel jeu buca tradir.

Chi giova la rolla principala?

Era gliez tradeschel jeu aunc buc(a) ;) 

 

Pudain nus ans allegrar sün alch cha no nu vain amo mai vis aint in ün film rumantsch?

Jeu creiel che la seria ei unica en questa fuorma e vegn a provocar. Era sch’ei ha aunc buca dau biars films ficziunals per romontsch, vegn la seria buca ad esser ina seria 0815. Las aspectaturas ed ils aspectaturs astgan en mintga cass esser spanegiai.

 

Co guarda oura cun scenas da sex?

Sex ei buca in element principal ella seria METTA DA FEIN. Sch’ei dat scenas da sex ni bu lessel jeu buca tradir :) 

 

Quant important crajast cha la seria saja per la rumantschia?

La seria ei ina pusseivladad da mussar che era nus Romontschs vegnin da producir ina seria pli gronda e quei cun acturas ed acturs romontschs. Medemamein vegnin nus a saver mussar cun la seria nossas differentas fassettas, pia tener encunter als clischés.

 

Perche tschüffa la rumantschia pür dal 2020 üna seria-web? Sun ils rumantschs cumadaivels?

Sco gia detg ha RTR gia produciu atgnas serias-web, quei denton en fuormas pli pintgas e sco producziuns nun-ficziunalas.
Na, jeu creiel buca ch’ils Romontschs ein cumadeivels. Els fan fetg bia cun las pusseivladads ch’els han. Entochen ussa ha RTR semplamein buca giu las resursas da producir ina atgna seria ficziunala da quella dimensiun.

 

Nus havein stuiu spustar l’entira producziun, sco era il termin da publicaziun pervia dal coronavirus.

Co as finanziescha ün tal proget e quant grond es stat il budget?

La SRG investescha da niev mintg’onn 15 milliuns dapli en agens films ed atgnas serias, aschia che era RTR profitescha da quellas investiziuns.

Cura ed ingio pudain nus verer la seria?

La seria vegn segir plazzada sin rtr.ch, pia sin (nies player)- RTR play. Medemamein vegn ella publicada sin nossas reits socialas sco facebook, Instagram ed Youtube.

Plinavon sviluppescha la SRG actualmein ina plattafuorma da stream per l’entira SRG, nua ch’ei vegn ad esser pusseivel da consumar cuntegns cun suttetels era da las autras unitads sco RSI, RTS, SWI, SRF e secapescha era dad RTR. Era la METTA DA FEIN vegn publicada sin questa plattafourma ed ei aschia accessibla cun suttetels per l’entira Svizra.

 

Che t’occupa uschigliö amo pel mumaint?

Pil mument ei deplorablamein il coronavirus omnipresents ed influenzescha nies mintgadi. Aschia era questa producziun. Nus havein stuiu spustar l’entira producziun, sco era il termin da publicaziun. Ina producziun savein nus pil mument buca responsar.

 

In tschinch ons…

Naturalmein vegnan serias e films era aunc ad esser actuals en 5 onns, tgei che vegn denton ad esser empau auter ei il mied da distribuziun. Ei vegn buca pli ad esser relevant, sch’ins producescha ina seria per online ni per la televisiun. Il cuntegn vegn aschia ni aschia consumaus cura ch’ins vul e nua ch’ins vul. Jeu creiel ch’en tschun onns vegnan serias-web e forsa schizun films ficziunals da RTR consumai cun suttetels ellas differentas parts dalla Svizra. Quei grazia alla plattafourma da stream dalla SRG.

 

Che es il rumantsch per tai?

Per mei ei il romontsch ina part da mia identitad. Jeu sun carschius si en in contuorn romontsch e vegn da s’exprimer il meglier per romontsch. Jeu sun fetg cuntents da saver duvrar il romontsch en mia veta professiunala e realisar cuntegns per la Romontschia.

 

Grazia fitg per teis temp!

Intervista: Corina Gustin
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

Bio:

Jeu sun carschius si a Mustér. Suenter la scola obligatorica hai jeu frequentau la scola media mercantila a Glion. Silsuenter hai jeu fatg la maturitad professiunala tier la Banca Cantunala Grischuna ed in practicum tier RTR. Beinspert ei stau clar, ch'jeu vi ir a studegiar producziun da medias alla HTW a Cuera. La fotografia ed il filmar ha schon adina fascinau mei. Suenter il studi hai jeu luvrau cuort tier in'interpresa da producziun da video e sun lu puspei turnaus tier RTR. Ussa lavurel jeu gia dapi 4 onns tier RTR e sun fetg cuntents.

En general fascinescha mei il mund digital e creativ. Pil mument sun jeu vid explorar la fotografia analoga sco era il sviluppar analog. La stad mon jeu savens cun velo ed igl unviern anflan ins mei sin la loipa da cuorsa liunga.

 

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---