Da Flavia Hobi – Quest onn porscha RTR in chalender d’advent per uffants spezialmain creativ. Inizià da Flavia Walder, scolasta da chant e musica sco era dirigenta da differents chors d’uffants e giuvenils en Surselva, è naschì in chalender d’advent per uffants audiovisual. Davos 24 portas sa chattan chanzuns e versets concepidas uschia ch’ils uffants pon chantar e sautar ensemen cun lur amis, las famiglias e tut quellas e quels che han gust. Ma i na vegn betg be chantà - sin la pagina rtr.ch/advent sa chattan era differents tips per zambregiar, recepts per far creflis u desserts e natiralmain era ils texts da las differentas chanzuns. Flavia Walder ha pussibilità a latabla.ch da guardar in pau davos las culissas.

Jeu vai bugen Nadal...

Avair Nadal gia la stad e l’atun era nagin problem per Flavia. “Sco musicista sundel disada da gia cantar egl atun canzuns da Nadal, oravontut lu cu ei va per preparar in concert da Nadal. Jeu vai bugen Nadal e contel fetg bugen canzuns da Nadal.” Spezial saja stà da prender or la decoraziun da Nadal, da far si in pignol, da trair en vestgadira d’enviern ed uschia vinavant. E natiralmain datti tar in tal project era ina u l’autra sfida. Quella saja surtut stada “dad integrar tut ils tschun idioms ed encurir aschia canzuns che van a prau cun il calender. Lu eri d’emprender las canzuns cun l’endretga pronunzia.” Per la filmada dal chalender d’advent sa mussavi dentant adina puspè sco pretensius da chantar, da sunar clavazin, da moderar l’emissiun e medemamain da guardar en la camera gista.

Flavia Walder è fitg cuntenta cun la realisaziun dal chalender d’advent e la grondiusa collavuraziun cun la glieud responsabla da RTR. Gist ils dis da la filmada dal chalender d’advent hajan plaschì il meglier ad ella. “Nus havein giu in grondius temps ensemen. Nus eran in pign team ch’essan secapi fetg bein e quei naven digl emprem mument.” Atras questa bun’atmosfera – colliada cun bleras risadas – è ella adina sa sentida bain durant il filmar. E tge ha plaschì il meglier als uffants? “Ils affons han gudiu en general da separticipar, denton ei la porta en cuschina cun far creflis segirafranc stada lur porta preferida.”

Nus spetgain plain mirveglias sin ils resuns dals uffants e da las famiglias

Ideas per proxims projects haja ella dal rest anc bleras, manegia Flavia - uschia che nus ans pudain legrar. Ma per il mument ans legrain nus sin la publicaziun dal chalender d’advent - sco Tamara Deflorin, scheffa communicaziun e marketing tar RTR. E sco l’inizianta spetga er ella “plain mirveglias sin ils resuns dals uffants e da las famiglias.” Cuntrari ad ellas duas na savain nus ed ils uffants dentant anc betg tge che sa chatta davos las portas, ma garantì procura mintga porta ed uschia mintga di per blers surrirs e per gronds plaschairs tar pitschen e grond.

Il chalender è accessibel a partir dals 01-12-2021 sin www.rtr.ch/advent.

-Cuntribuziun pajada-

Text: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

 

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Nicolas Pernet, naschì 1979 a Sent, è dapi il schaner 2021 directur da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR). Per il mument viva el cun sia famiglia en il chantun Turitg, planisescha dentant la midada en il Grischun. Durant mia visita en chasa RTR m’ha Nicolas Pernet raquintà a moda simpatica ed averta davart las finamiras tar RTR, pertge ch’el fa gugent paun u a tgi ch’el ha fatg ses davos cumpliment.


Nicolas Pernet, co ta plascha l’incumbensa sco directur da RTR resp. cun tge aspectativas has ti cumenzà quest post?

I ma plascha fitg bain. RTR ha ina grondezza survesaivla ed i è fitg familiar. Quai pussibiletscha da reagir spert e dad esser flexibels. Las vias èn curtas e las ierarchias èn bassas.

 

Co descrivessas ti tes stil da manar?

I è in stil fitg liber. Jau crai vida l’autoresponsabladad e che la persuna po pir sviluppar ed utilisar ses potenzial sch’ella ha la libertad. I dat gea culturas da tema cun controllar – tar mai è quai il cuntrari. Jau vi dar las libertads a las collavuraturas ed als collavuraturs da decider sez.

Vus essas ina fitg giuvna direcziun – co sa mussa quai en il mintgadi?

Dad ina vart sa mussa quai en la communicaziun – quella è fitg directa. Quai ha forsa era da far che nus essan uschè pitschens. L’autra chaussa è la moda e maniera co nus decidain robas. Nus pudain spert decider e realisar da maniera pragmatica. Questa dinamica ha segir era da far cun il fact che nus vulain muventar projects. In da quests projects actual è « Speech to text ».

 

Project “Speech to text” RTR lavura actualmain vid il project “Speech to text”, ina transcripziun automatica e per part era immediata da la lingua discurrida en furma da text. Quai vul dir il computer duess emprender a scriver e chapir rumantsch per facilitar la chapientscha ed il diever. Fin oz ha il computer gia emprendì rumantsch grischun, sursilvan e vallader. Fin questa stad suonda il puter, l’onn 2022 terminescha RTR il project cun il sutsilvan. “Speech to text” è pia la basa tecnologica per digitalisar il rumantsch. Bernard Bearth, responsabel per datas ed archiv, manegia pia che quai na po betg mo levgiar la lavur redacziunala a las schurnalistas ed als schurnalists cun la transcripziun dad emissiuns, mabain ch’ins pudess pli tard era integrar “Speech to text” p.ex. en la furmaziun. En il futur èsi pia era pussaivel da laschar transcriver radunanzas commualas ubain debattas dal Cussegl grond.

 Nicolas Pernet, tge vuls ti uschiglio anc muventar tar RTR?

Sfidas avain nus las medemas sco las autras chasas da medias. In tema è adina era da chattar novas gruppas en mira – tgi vulain nus cuntanscher ? Quai èn persunas giuvnas ma era da quellas che na dovran anc betg regularmain nossas plattafurmas. In auter punct è dad augmentar la digitalisaziun e la purschida. Ultra da quai vi jau era esser ina sort « ambassadur dal rumantsch » e mussar nossa lingua en autras culturas.

 

Discurris vus rumantsch en famiglia?

Na, cunquai che mia dunna è da Son Gagl è nossa lingua primara il tudestg. Ma jau sun ussa vidlonder dad integrar il rumantsch – p.ex. durant tschaina cun explitgar che quai è il latg, ils ovs, … Ils uffants na discurran anc betg rumantsch, ma nus avain la famiglia Babulin sin il iPad. L’iPad è atgnamain scumandà, ma la famiglia Babulin ha insatge educativ, uschia ch’ils uffants han là la lubientscha.

 

Ti es naschì a Sent. Quant fitg es ti anc collià cun l’Engiadina?

Fitg ferm. Jau sun partì cun 20 onns, ma nus faschain regularmain vacanzas en Engiadina. Mes bab viva là e jau crai che mia colliaziun cun quest lieu spezial na sa mida mai. Cunquai che mes geniturs eran oriundamain da Basilea, devi per mai adina duas linguas – il tudestg a chasa ed il rumantsch en scola. Tschertas chaussas che jau hai emprendì per rumantsch fatsch jau anc adina en questa lingua, p.ex. quintar.

 

Ti has studegià economia a Son Gagl, ma era fatg segiurns a l’ester sco a Michigan ed a Paris. Co eran questas experientschas?

Jau vuleva tschiffar il sentiment, co quai è da viver en in autra cultura e far questa experientscha. I m’ha gidà da betg avair pregiudizis ed dad inscuntrar avertamain a mintgin. Era viver en las citads – gist Paris cun ina energia speziala – m’ha correspundì fitg.

 

...Sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun

Has ti mintgatant lungurus?

Na, quai n’hai jau mai. Ma ussa cun la famiglia guard jau dad avair quellas fanestras cun temp liber per els. Ina fanestra fixa p.ex. è la tschaina cun l’entira famiglia e senza telefonin. Jau crai quellas fanestras privatas e betg digitalas èn fitg impurtantas. Era sch’i na va betg adina uschè consequent sco jau avess gugent. Jau crai sch’ins lavura bler èsi impurtant dad era pudair sa focussar sin tut auter.

 

E quai pos ti far bain?

Gea, jau legel fitg gugent da tuttas sorts gener u fatsch sport sco currer ed ir cun skis. E sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun. Jau sai propi ma deditgar cumplettamain al far paun e recrear durant far quai. Ma cun quai hai jau pir cumenzà durant il lockdown. Nus lavurain gea bler cun laptops, telefonins etc. uschia ch’i ma plascha da far tranteren insatge cun ils mauns.

 

Sas ti durant far nagut far nagut?

Na, en quai na sun jau betg bun. I dat persunas che pon seser sin ina sutga e guardar or uras a la lunga sin la mar senza far insatge. Jau stuess chaminar enturn, leger, … ma jau na pudess betg far nagut.

 

Per tge problem fissas ti ina buna soluziun?

Jau crai per problems cumplitgads cunquai che jau structuresch gugent. Jau part lura il problem en pitschens tocs ed uschia poss jau structurar el. E jau taidl gugent tge ch’ils carstgauns ma raquintan - pir sche ti chapeschas ils context pos ti era schliar problems.

 

T’interessa lura pli fitg la vart dal carstgaun ch’el ta mussa u quella ch’el na mussa betg ??

Quella ch’el na mussa è bler pli fascinanta. Ma là dovras in tschert sentiment. Sche ti lavuras cun insatge ensemen, sentas ti relativamain spert co la persuna funcziuna

 

Cura has ti fatg tes ultim cumpliment ad insatgi?

A mia dunna per las fluras sin maisa. Normalmain n’avain nus naginas fluras, ma quellas eran uschè bellas.

 

Ed anc per finir: Tge era tia ultima enconuschientscha da sasez?

Jau crai che jau hai mintgatant ina memia grond nervusitad ed avess gugent, sche las chaussas giessan in pau pli spert che quai ch’i van. Ma mintgatant vai eba simplamain uschè ditg sco quai ch’i va e quai vali dad acceptar. Dentant pli vegl che jau vegn e meglier ch’i va.

 
Nicolas Pernet, grazia fitg per quest bel discurs!

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Sia amur per il radio e la televisiun ha gia entschiet sco buob pign cun baghegiar studios ord legos. El ha visitau il MAZ a Lucerna ed egl avrel eisi in onn dapi che Livio Chistell moderescha il “Telesguard”. Tgei projects che Livio ha sper sia lavur sco moderator e redactur tier RTR, tgei ch’el cuschina pil mument il pli bugen ni nua ch’el sgulass cun in sgol regalau raquinta el cheu.


Dapi igl avrel modereschas ti il «Telesguard». Tgei era tochen ussa tiu pli bi mument?

Con spert ch’il temps varga! Ils pli bials muments ein ils inscunters cun aspectaturas ed aspectaturs che han plascher vid il “Telesguard” e vid mias moderaziuns. Quei ei schon fetg bi. Insumma - mintga di, mintga emissiun ei bellezia. Astgar luvrar ensemen cun quei team e rapportar da nossas vals fa grond plascher.

 

Sas ti descriver il decuors dad in tipic di da lavur?

Miu di entscheiva cuort suenter las 8 per la sesida da redacziun. El decuors dil di discuorrel jeu cun redacturs e mirel las contribuziuns ch’ein schon finidas. Vinavon studegel jeu lu co scriver ina coola moderaziun. Suenter las treis mondel jeu per regla ella mascra. Mintga moderaziun vegn avon l’emissiun aunc discutada cul producent ni la producenta. Suenter las 5 datti in’emprova e lu essan nus lu live ella televisiun dallas 17:40. Cuort avon l’emissiun mordel jeu adina en in meil, quei ei enzaco daventau in ritual che gida encunter la gnervusadad (e la fom, haha).

Tgei ein las sfidas el schurnalissem resp. tier tia lavur sco moderatur e redactur?

Jeu mettel gronda peisa sin diversitad. En mias serias ni contribuziuns less jeu pia muossar persunas cun ina buna historia ord tuttas regiuns, persunas che discuorran tut ils idioms differents – umens, dunnas, vegls, giuvens, – ni cuort: ina e mintgin. Igl ei buc adina sempel d’anflar quei che jeu enquerel mo sche jeu anflel ils e las protagonistas perfectas hai jeu ton pli grond plascher.

 

Con impurtont ei per tei critica, co vas ti entuorn cun ella?

Senza critica san ins buc vegnir megliers – quei ei aschia, era sch’igl ei buc adina sempel da tedlar. Mo nus essan in bien team e savein discuorrer aviartamein in cun l’auter, tgei che jeu schazegiel fetg.

 

 

En «lunch cun Livio» has ti gia cuschinau entginas gadas bunas caussas. Cuschinas ti savens e tgei cuschinas ti il pli bugen?

Gie, quell’emissiun ei naschida grazia a mia amur per cuschinar. Duront la primavera vein nus studegiau tgei che noss aspectaturs drovan – e cunquei che tut las ustrias eran serradas han els forsa duvrau inspiraziun per la cuschina. Jeu cuschinel ensesez tut fetg bugen ed experimenteschel era cun grond plascher. Pil mument cuschinel jeu il pli bugen prespisas.

 

Tgei fas ti schiglioc aunc bugen en tiu temps liber?

Dapi quei onn hai jeu in niev hobby ch’ei ualti semeglionts a mia lavur. Jeu hai lantschau miu agen podcast che dat ina massa lavur e che fa plascherun da producir. El ha num “Hör mal wer da podcastet” ed ei per midar giu inagada enzatgei che jeu modereschel per tudestg. Jeu entaupel mintga duas jamnas persunas che fan enzatgei cool, naven da sportistAs, Interior Designers tochen persunas che’ein svani ord la Svizra per viver e luvrar ell’India sper la mar.

 

Contas gadas al di miras ti sin tiu telefonin?

Probabel bia memia savens. En media enzatgei sur 3 uras per di, stat ella statistica da miu telefonin. Mo jeu fetgel biars telefons cun protagonistAs ed ils recepts per cuschinar ein naturalmein era sil telefonin - aschia serimnan las minutas ed uras el decuors dil di.

 

...Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs

Sche ti survegnesses regalau in sgol, nua sgulasses ti?

Jeu hai momentan gust sin dschungel, temperaturas sur 25 grads e mar. Jeu sgulass bugen inagada a Costa Rica ni forsa enzanua ell’Asia. Also, nua sai jeu ir per quei sgol regalau? ;-)

 

Tgei era tochen ussa il pli bi cumpliment che ti has survegniu?

Tuts ein bials, encurir ora in ei nunpusseivel!

 

E tgei era tochen ussa tia megliera decisiun?

Mia megliera decisiun hai jeu fatg avon paucs onns: Semplamein prender sco quei ch’ei vegn. Jeu hai adina fatg plans e semiau davart quei che savess capitar. Lu erel jeu trumpaus sch’igl ei buc vegniu exact sco planisau. Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs, jeu vivel bia pli fetg el mument e jeu hai plascher da quei che capeta, perquei che jeu stoi buc cumperegliar quei cun x in siemi ni in plan che jeu havevel avon in pèr onns. E quei rispunda era grad alla proxima damonda ?

 

Nua vesas ti tetez en 10 onns?

Cun quei sgol regalau a Costa Rica, forsa?

Per la fin aunc entgins cavazzins – tgeinin da quels dus prefereschas ti?

- stad ni unviern? stad!
- soccas ni pei blut? pei blut, sch’igl ei buc freid
- vin ni pier? vin?
- tuorta ni cake? oh, omnisdus
- spargnar ni dar or ils daners? Jeu fuss bugen in che spargna.
- dultsch ni salau? salau
- roman ni crimi? roman
- tenda ni hotel? 120% hotel

Engraziel fetg, Livio, per dar quell’envesta simpatica en tia veta e lavur e vinavon tut bien! 

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR, O. Galmarini
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Svetlana Munderich ei naschida e carschida si en Russia. Dapi 17 onns viva ella en Svizra a Turitg, nua ch’ella scriva pil mument vida sia lavur da master. E quei buc en russ ni tudestg, mobein per romontsch sursilvan.

L’emprema confruntaziun cul romontsch ei stau cuort suenter ch’ella ei vegnida en Svizra. Sin ina carta postala culs uoppens cantunals dalla Svizra ha Svetlana legiu il plaid Grischun sper Graubünden.

„Jeu sai aunc oz seregurdar da quella situaziun. Cu jeu hai legiu quei plaid ha miu um giu grond plascher ed ha detg che quei seigi romontsch. Aschia ei Grischun staus miu emprem plaid romontsch.“ Silsuenter ha ella mai pli emblidau il romontsch e semiau dad astgar studegiar quei lungatg. Suenter differents cuors en instituziuns publicas ed uras privatas ha Svetlana entschiet il studi da master en plurilinguitad e romontsch all’Universitad da Friburg.

Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.

La fascinaziun vid’il lungatg romontsch ei per Svetlana grev dad explicar. „Ei constat semplamein tut. Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.“ Ella empren romontsch dapi siat onns, ha denton il sentiment dad enconuscher biaras persunas gia sia entira veta. 

Silla damonda tgei che seigi per ella il pli bi plaid romontsch manegia Svetlana: „Ei dat biars plaids romontschs che plaian a mi. Ei fuss donn da numnar mo in ni l’auter. Igl ei sc’ina canzun nua che mintga plaid ei impurtonts e senza quel vegn ei a rumper la melodia, vegn ei a muncar enzatgei.“

Buc muncar astgan sper il studi e las autras obligaziuns la gasetta La Quotidiana ed RTR. Era ses geniturs en Russia ni la cusrina che stat ell’Ucraina - e che muossi grond interess per il romontsch - san denton bia. Seigi quei davart la historia, la geografia, la veta culturala, scribentas e scribents ni canzuns romontschas. „Jeu sai buca sch’ei dat enzatgei tgei ch‘jeu hai buca raquintau ad els.“ E tuttina: „Ei dat mintgaton muments nua ch’ei maunca enzatgei. Lu teidlel jeu canzuns russas ni era ucraenas. Quei fa bein.“

Tras il romontsch hagi ella empriu d’enconuscher bia glieud interessanta, tgei che seigi per ella inspiraziun e muossavia. Sper igl entir plascher che Svetlana ha cul romontsch seigi quel era igl emprem e sulet lungatg nua ch’ella ei vegnida pliras gadas a ses cunfins. „Igl ei in auter patertgar nua ch’il dialect gioga ina bia pli gronda rolla ch’il lungatg da standard. En miu lungatg-mumma ei quei il cuntrari.“ Dumignar sesez e da saver capir in’autra moda da patertgar arvi denton novs horizonts. „En quels muments sesenta ins bia pli libers e cunquei ventireivels.“

Gleiti siara Svetlana giu il studi all’Universitad a Friburg. „Las finamiras restan las medemas – astgar luvrar cul romontsch e semplamein haver plascher.“

Grond engraziament e vinavon bien success cun tut tes projects :)


Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) Svetlana Muderich

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi - Igl è stgir giuadora, chazzolas e chadainas da glischs traglischan, en in u l’auter lieu flanesch’ins tras ina fiera da Nadal, enramada dad ina savur da chanella e vin chaud, il qual che stgauda ensemen cun ils suns da musica da Nadal ils cors ed ils mauns tar las temperaturas fraidas.

U era ils pignols da Nadal, ils quals ch’èn gea cun lur grondezza per part propi impressiunants. Sco mattatscha ma sun jau dumandada co ch’ins ha gì l’idea da purtar in pignol dal guaud en stiva, dad ornar el cun cullas, chandailas ed autra decoraziun da Nadal sco era da seser lura enturn el per chantar chanzuns. Per quellas u quels ch’han forsa era betg enconuschì l’istorgia dal pignol da Nadal - qua la resposta:

Sco derivanza dal pignol da Nadal numn’ins adina puspè usits pajauns, ils quals ch’han ornà chasa e bain cun daschs. Il pign adina vert valeva tar ils pajauns sco simbol per ina vitalitad eterna. En il 16avel tschientaner ornavan ils carstgauns lura ils pigns en chasas da la mastergnanza cun maila, datlas u nuschs, tge ch’ils uffants pudevan lura mangiar da Nadal. Quest usit è sa derasà adina pli ferm ed ins ha sin quai era cumenzà da pender vi cullas da vaider e chandailas. En il decurs dal 20avel tschientaner chattava il pignol da Nadal lura era acceptanza da la baselgia catolica - ussa pia ina tradiziun fitg ancrada.

La tradiziun da Nadal - jau mezza hai propi fitg gugent quest temp. Temp per giudair ensemen, ma era temp da reflectar. Tge è tut succedì durant l’onn, tge porta l’onn nov? Ins sa regorda vida blers bels muments, ma forsa era muments ch’han fatg mal, muments trists u vida persunas ch’han betg uschè bain. E gea, ins fa era in u l’auter regal. Jau ma regord gugent vid in regal spezial da mia sora pitschna. Ella aveva pachetà en in animalet da stoffa (jau crai in ren) che nus avevan gia. L’intent dad in uffant pitschen dad era pudair regalar insatge senza gronds meds finanzials u senza la pussaivladad da pudair ir sez en ina stizun ma lascha anc oz surrir. Regalar è insatge bel e da far in plaschair als auters fa bain - ma cler ch’ils regals na stattan betg en il center.

Tge munta Nadal per tai?

Passentar temp ensemen cun ses chars, reflectar ed esser engraziaivel èn bain era ils blers resuns sin mia dumonda ad auters tge che Nadal munta per els.

E forsa anc per finir insatge da prender cun per il entir onn:

„Nadal n’è betg be da Nadal, mabain adina lura, sch’ins sa far rir insatge resp. sa dar vinavant quest rir, sch’ins sa far insatge bun per insatgi, sch’ins gida ad insatge e regala temp ed amur.“

En quai senn giavisch jau da cor bellas festas da Nadal e bun di bun onn!

Text: Flavia Hobi
Fotografias ed icons: www.pexels.com

Suonda LATABLA!

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Anne-Louise Kleberg Joël – tuna buc suenter in num romontsch, ella Rumantschia sesenta ella denton dacasa. Oriundamein dad Odense en Danmarca eis ella dapi 21 onns adina puspei en Svizra. Oz stat Anne-Louise a Vella ed ei meinafatschenta dalla Casa d’Angel a Lumbrein. „Damai che jeu hai da far cun bia glieud duront luvrar, gaudel il ruaus ton pli el temps liber; seser sin canapé cun in bien cudisch danès e strihar il gat ni far yoga – aschia sai jeu serevegnir il meglier.“

Cunquei che Anne-Louise ei carschida si cun plirs lungatgs, ha ella sviluppau ina gronda affinitad. 1997 eis ella arrivada a Vella per luvrar in unviern en in’ustria. Leu ha ella lu spert empriu da salidar e da dumbrar per romontsch. Grazia a siu plascher per lungatgs ha la Danesa era giu naven dall’entschatta in grond interess per il romontsch. Da vegnir sin in bien nivel ei per ella denton vinavon ina sfida, ha la perfecziunista bein la pretensiun a sesezza da „variar l’expressiun dil lungatg plidau e dad ir pli fetg en detagl cun la muntada dils singuls plaids.“

Jeu tschontschel aschi bia romontsch sco pusseivel, era cun glieud dils auters idioms romontschs

Oz descriva Anne-Louise il romontsch sco lungatg da famiglia; mintga di lavura, scriva e discuora ella per romontsch. „Jeu tschontschel aschi bia romontsch sco pusseivel, era cun glieud dils auters idioms romontschs – damai che jeu cape-schel buc adina tut.“ Cunquei ch’igl ei per Anne-Louise buc pli logic da tschintschar tudestg che romontsch, mida ella buc aschi tgunsch sche enzatgi sa buc bein romontsch. La guida da cultura ha era la disa da salidar la glieud per romontsch e lura vegn ella spert sisu sche la glieud sa romontsch ni buc. Aschia datti per exempel era ella Casa d’Angel adina in „beinvegni“ per tuts. Ils turists selegran dad udir il lungatg romontsch, ch’ei „purtader dalla cultura ed igl ei impurtont dad intermediar ei.“

Anne-Louise ha studegiau historia e scienzas da religiun ad Aarhus ed a Turitg. Ella era gia adina fascinada da baselgias e dall’art ch’ei sesviluppada en siu contuorn sco era dil concept cardientscha: „Co e daco crei la glieud e co fa quel-la cardientscha secuntener igl individi e funcziunar la societad?“

Era sch’ella sesenta a casa ella Lumnezia - secapescha che la Danmarca maunca mintgaton ad Anne-Louise. Seigi la cultura, la natira, la famiglia ed ils amitgs da pli baul. Mo grazia als mieds electronics eisi pli sempel da mantener il contact. „Ils Danès seigien ils Talians dil nord, ha enzatgi detg a mi; nus essan buc fetg exacts, pli creativs e dein dapli peisa all’estetica ni la componenta sociala sco part dil resultat dad in process.“ In tec sco ils Talians caracterisescha Anne-Louise era ils Lumnezians, star da cumpignia e cantar vegni era leu scret grond. E surtut ha ella che plai il humor che semeglia a quel dalla Danmarca.

 

Ina super gruppa da glieud engaschada 

La Casa d’Angel e la plazza dad Anne-Louise, ch’ei cul temps carschida sin 50%, exista pér dapi 2015. La gronda sfida seigi da buc vuler memia bia, mobein dad era saver dir na. Cunquei ch’il romontsch ed il tudestg ein omisdus buc lungatgs mumma, schabegian plitost sbagls linguistics. „Mo lu tratgel tant pis e sperel che enzatgi anfli il sbagl – quei vul numnadamein dir che enzatgi ha legiu il text e gliez ei il pli impurtont.“

Spezialmein gauda Anne-Louise muments co „cu jeu arvel igl esch dil fuorn dil cristagl e vesel co ils egls dils affons tarlischan cu els vesan il grond cristagl dil péz Regina.“ Ella selegra era adina puspei dils commentaris el cudisch da hosps, che partan lur plascher vida las exposiziuns e las occurrenzas organisadas ella Casa d’Angel. Engrazieivla ei Anna-Louise era per la fundaziun da cultura, „ina super gruppa da glieud engaschada – seigi quei sco survigiladers, sco guids ni el cussegl da fundaziun.“ Quei motivescha ella aunc dapli da far sia lavur sco meinagestiun cun gronda passiun.

Engraziel fetg per il discuors, Anne-Louise!

Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) Marco Hartmann, Somedia

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi - Carschida si a Turitg, discuora ella cun ses affons romontsch – quei ei il cas tier Natalia Knuchel. Sco scolasta da yoga cun experientscha da plirs onns instruescha ella cun success classas e persunas privatas en differents studios a Turitg. En connex cul yoga organisescha la oriunda scolasta da primara adina puspei retreats e workshops. Sche Natalia ei inagada buc occupada cun yoga ed il tenercasa gauda ella la stad in segl ella Limmat ni el lag da Turitg, ina sera el teater ni el kino sco era ina buna tscheina cun ina amitga ni cun siu um en ina ustria preferida.

L’entschatta era ella gnanc perschuadida da dar vinavon il lungatg romontsch ch’ella discurreva culla mumma, cul bab eri numnadamein il tudestg. Cunquei che Natalia era buc carschida si el Grischun ha ella giu il sentiment che siu romontsch seigi buc perfects avunda. „Per cletg hai jeu giu amitgs entuorn mei  - era glieud romontscha - che ha encuraschau mei. In grond sustegn era naturalmein miu um.“ Cun daventar mumma hagi ella lu finalmein sentiu il desideri da communicar cun ils affons il lungatg che vegn dil cor „e quei ei en miu cass semplamein il romontsch.“

La valur dil romontsch ei denton semidada ualti fetg duront sia veta. Natalia ha giu il sentiment ch’els seigien empau specials cun lur lungatg a Turitg, quei eri buc adina mo stau emperneivel. Ella seigi mintgaton forsa perfin seturpegiada sche amitgas eran tier ella a casa e la mumma discurreva romontsch, raquenta Natalia. „Pér el gimnasi hai jeu lu realisau che jeu emprendel pli tgunsch auters lungatgs e che la particularitad da saver romontsch sa esser interessanta per auters.“

Da vegnir ella Lumnezia era per ella l’entira veta in sentiment da turnar a casa. Natalia descriva Lumbrein sco liug nua ch’ella senta sias ragischs e ses antenats sin ina maniera fetg profunda. Ella ha piars sia mumma avon bunamein 5 onns e dapi lura ei il romontsch vegnius aunc pli impurtonts per ella. „Cun praticar il romontsch mintga di stun jeu enzaco en relaziun cun mia mumma era sch’ella ei buc pli denter nus.“

Yoga ei ina senda che sa daventar in viadi da transformaziun atras l’entira veta

Oz ei Natalia Knuchel fetg engrazieivla dad haver dau vinavon siu lungatg ed ei segira che ses affons „survegnan cul lungatg era ina mentalitad ni ina certa identificaziun ch’els havessen schiglioc buc.“ Aunc adina passentan els bia temps ella Lumnezia e gaudan leu la natira, las muntognas ed il ruaus lunsch naven dil marcau.

Silla damonda tgei che fascineschi ella vid lur pissiun, il yoga, menziunescha Natalia las biaras pusseivladads da semover e da saver trenar il tgierp. Yoga cumbinescha il moviment ed il trer flad intenziunau. Vinavon datti la schanza da baghegiar si ina cunscienzia per il mument, la caschun da s’unir cun sesez mo era dad esser en quei mument aviarts per il contuorn.  

„Cun praticar yoga savein nus entscheiver a viver cun attenziun, reflectar nies cumportament, la custeivladad dil misteri da la veta. Yoga schabegia buc mo sin ina matta - yoga ei ina maniera, ina senda che sa daventar in viadi da transformaziun atras l’entira veta.

Aunc suenter biars onns pratica ei Natalia fetg ventireivla dad haver empriu d’enconuscher las differenctas fassettas dil yoga ed ei plein marveglias da suandar vinavon quei viadi fascinont.

 

Biaras canzuns da Pascal Gamboni transporteschen ina profunditad che jeu hai fetg bugen.

Da temps a temps hosp en ils retreats e workshops da Natalia ei il musicist Pascal Gamboni. Certas canzuns ni tocs instrumentals da Pascal gidian per menar la glieud en in stadi da detensiun. „Biaras canzuns da Pascal transporteschen ina profunditad che jeu hai fetg bugen. Auters tocs ein puspei pli levs, mo ses texts illustreschan bunamein adina ina cuorta historia e savens sesanfli enzatgei legher en sia musica.“ Suenter in concert ha Natalia raquintau a Pascal ch’ella drovi sia musica en lur classas aschia che quei fuss prima dad haver el persunalmein el studio.

Far yoga cun musica che vegn sunada live ei secapescha ina biala experientscha, menziuna ella. „Pascal era aviarts per mia idea ed aschia havein nus planisau nossa emprema collaboraziun. Tochen ussa havein nus giu fetg bunas reacziuns – era da participontas e participonts che capeschen buca romontsch. Musica ei in lungatg universal“, puntuescha Natalia. La cumbinaziun yoga e romontsch vul ella era mantener egl avegnir: „Jeu lavurel fetg bugen ord miu cor – el „lungatg“ dil moviment dil tgierp ed el romontsch sesentel jeu dacasa ed aschia sai jeu schon metter avon da luvrar pli savens en omisdus lungatgs.“

Las proximas caschuns da far enconuschientscha cun yoga da Natalia e musica da Pascal ein ina fin d’jamna el settember 2019 el Berghotel Wanna ed in workshop el december 2019 a Turitg.

In grond engraziament Natalia per dar in’investa en tia veta e tia lavur!

Tgi che vul saver dapli davart la purschida da yoga da Natalia anfla las informaziuns sut www.yoga-mit-natalia.com

Text: Flavia Hobi
Fotografia: Tres Camenzind

Suonda LATABLA!

---

Da Flavia Hobi – Carschius si a Luven, eis el suenter la scola secundara sedecidius dad ir a Los Angeles per emprender engles. Strusch anavos hai denton buc cuzzau ditg tochen che Curdin Caviezel ha puspei pachetau las cofras per ir a Berlin e visitar la scola d’acturs. La capitala dalla Tiaratudestga ei era oz, suenter in pèr onns ad in teater el nord da Berlin, puspei siu domicil. Oz gioga il Sursilvan cun success en differentas rollas, quei surtut per producziuns da teater. Denton han ins Curdin era gia viu sin televisiun, el kino ni ch’el ha perfin manau sez reschia.

Sas ti aunc cura e daco che ti has decidiu da daventar actur?
Jeu level atgnamein gia adina far enzatgei en quella direcziun. Cun circa 4 onns era quei aunc plitost zatgei cun circus, sco clown ni artist. Pli vegls ch`jeu sun vegnius, pli bia ch`ei mava viers actur. Jeu sun adina staus bugen sin tribuna. Seigi quei cun in sketch da comedy da nozzas, en tocs da teater da scola ni pli tard era ella gruppa da teater. Facit: Atgnamein gia adina.

Enconusch’ins il romontsch en Tiaratudestga?
Entgins san ch`ei dat il romontsch, han denton aunc mai entupau enzatgi che discuora romontsch. E veramein biars han aunc mai udiu enzatgei da quei lungatg misterius.

Tgei munta il romontsch per tei? Co vivas ti il romontsch egl exteriur?
Romontsch ha da far bia cun mia affonza. Jeu sun ius a scoletta e scola primara per romontsch e tschontschel aunc oz romontsch cun biars collegs e collegas. Denton eisi grev da tschintschar romontsch dapi ch`jeu sun en Tiaratudestga. E lu drovi adina puspei 1-2 dis tochen ch`jeu sun dil tut el romontsch.

La cuschina dalla mumma ei naturalmein la megliera ch`ei dat

Datti muments nua ch’il romontsch maunca a ti?
Gie segir. Jeu tschintschass bugen denteren romontsch e fagess fetg bugen puspei inagada in project da teater ni in film per romontsch. Forsa vegn gleiti enzatgei en quella direcziun...

En tiu CV stat ch’il far striegn s’auda tier tes talents spezials. Co san ins metter avon quei far striegn?
Haha gie quei ei ver. El CV dils acturs stat tut tgei ch`ins ha fatg inagada ni sa aunc adina far e duvrar per exempel en in film. Cura ch`jeu erel aunc in tec pli giuvens haiel jeu fatg pintgas shows da striegn tar nozzas ed autras occasiuns. La davosa stad haiel jeu era aunc inaga fatg in pign program per affons ell’Africa dil sid.

Ti eis fetg varionts e sportivs cun biars hobis. Has ti mintgaton temps da viver quels?
Buc schi bia sco jeu vess bugen. Ei dat temps ch`jeu sun engaschaus ad in teater en in liug nua ch`jeu hai buc la pusseivladad da far enzatgei. Il temps normal per provas ei era 10:00-14:00 e 18:00-22:00 e lu vegn forsa aunc ina show vitier. Cun quels temps da lavur eisi grev da far in hobi constant. Denton lavurel pil mument libers e sun denter auter al teater a Potsdam. Aschia sai jeu adina esser a Berlin ed era prender part al trenament d`unihoc dil club Eisbären Berlin.

Suenter ch’ins ha viu tiu image-film san ins con bugen che ti maglias. Cura has giu la davosa gada capuns?
Magliar ei il meglier e jeu vai veramein fetg bugen capuns! La davosa ga era matei el schaner cura ch`jeu erel a casa en Svizra. La cuschina dalla mumma ei naturalmein la megliera ch`ei dat.

Ils proxims onns less jeu realisar divers agens projects da teater e da film

Ti paras da viver tiu siemi. Tgei ein tias finamiras per ils proxims onns, has el senn da turnar in di?
Ei dat fetg biaras causas ch`jeu less aunc far. Seigi quei el job ni privat.
Da saver viver vinavon mo da quei mistregn ei buc ina causa evidenta e jeu sperel ch`jeu sai far quei per adina. Ils proxims onns less jeu realisar divers agens projects da teater e da film. Mobein era visitar differents liugs sil mund.
Jeu sai metter avon fetg bein da turnar in di fix en Svizra. El mument sundel jeu denton bugen in tec dapertut.

En quei cass giavischein nus che quei mondi en vigur - grond engraziament per tiu temps e tias rispostas!

 

Tgi che vul saver dapli sur da Curdin e ses projects actuals duai dar in cuc sin sia homepage www.curdincaviezel.com.

Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) by Gregory B. Waldis
Dapli: www.curdincaviezel.com

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi - Mei fascineschan persunas che sefascineschan per enzatgei. Buc perquei che jeu savess buc sefascinar per il mund (eba fascinond) – gliez fuss lu tuttina empau trest – mo jeu quetel ei adina enorm bi sch’ins vesa co enzatgi reflurescha en siu fatg, fa quei cun tgierp ed olma e plein engaschi.

En in seminari da pedagogia mavi inagada per interess e che quei ei atgnamein sco la stimulaziun per ch’ins vegni vinavon. Mo danunder deriva interess che munta tenor Duden „geistige Anteilnahme“, „Neigung“, „Belange“? Co il mund ei creaus dependa era da nos interess e nos interess vegnan puspei influenzai dil mund – in’interacziun permanenta, inspiraziun per la naschientscha dad interess. Daco ch’ins s’interessescha ussa per la derivonza da plaids specifics ella linguistica e buc per fuormlas cumplexas ord la matematica ni viceversa, gliez ei probabel buc aschi tgunsch da rispunder. Aschia era la damonda suenter la raschun per interess, pertgei ch’ins ha quel ni eba buc. Clar ch’ins savess cheu ussa cuntinuar cun fatgs ord la scienzia, vegnir cun models e resultats da retschercas. 

Sch’ins va in pass vinavon patratgel jeu vid il plaid fascinaziun. Secapescha ch’igl ei buc il medem – jeu schess davos mintga fascinaziun sezuppa in’interess, denton sto in interess buc exnum esser ina fascinaziun. Jeu sai s’interessar per ina caussa, quei senza gest esser fascinada dad ella. Jeu sai s’interessar per ina persuna e quei sa resultar en ina fascinaziun (fascinaziun tenor Duden „fesselnde Wirkung“, „Anziehungskraft“), perfin en amur. Forsa ch’ins sviluppescha ina fascinaziun, ina pissiun per enzatgei nunspitgau. Da l’autra vart sai jeu era haver il sentiment ch’enzatgei savess interessar mei e lu sefar en che quei ei tuttina buc il cass.

Sch’ins s’interessescha per enzatgei eisi damaneivel ch’ins fa quei bugen e tgunsch pusseivel era bein. Mo tgei ei sch’ins ha in interess, ina fascinaziun per tontas caussas ch’ins sa gnanc nua seprofundar il pli fetg? Nua mett’ins las prioritads per sedecider? Tgei piard’ins sch’ins sedecida encunter enzatgei, renunzia, restrenscha? La finfinala van gie leu era qualitads a piarder. Stuer sedecider denter pliras caussas munta denton era opziuns ed en in cert senn era privilegi, prest luxus. Lu eisi probabel da sedumandar tgei ch’ei impurtont ell’atgna veta, nua che las atgnas prioritads schain. Da saver quei ei senza damonda in gudogn impurtont. Nua schain tes interess, tgei fascinescha tei?

Text: Flavia Hobi
Fotografia: pexels.com

Suonda LATABLA!

 

Da Flavia Hobi - Mintgaton, sch’el hagi in tec mal il venter, lu mondi el sin tualetta e fetschi in pups e suenter seigi puspei bien. Perquei mondi el ussa sin tualetta a far in pups. Segir sun jeu buc la suletta ch’ei adina puspei surstada con aviarts ch’ils affons san esser. Quei buob da l’emprema classa ch’enconuscha mei atgnamein gnanc. Haveva el semplamein il basegn da raquintar quei, il basegn suenter attenziun ni leva el dar a mi in tip (engraziel fetg!), muossar tgei ch’el sa ni veramein restar en memoria cun sia historia? Jeu sai buc, en mintga cass ha el tut auter giu ch’il cac ellas caultschas cun menziunar quei enviers mei.

In cac ei tenor vocabularisursilvan.ch era ina „Umschreibung für etwas Wertloses“, eba „scheisse“, denton ston ins forsa esser precauts cun l’expressiun „wertlos“. Tgigiar, also „die Notdurft verrichten“ (ei viva il lungatg elevaus) funcziuna mo aschi ditg ch’il  carstgaun maglia e beiba ed ha enzatgei el magun – e sch’el cala cun quei cala el in di era da viver. Pia ha quei buob schon sefatg en endretg: nus havein veramein meglier sche nus savein pupsar ni caccar, ed aunc meglier sin tualetta che sch’ei va en las caultschas.

Per tudestg svizzer drov’ins quell’expressiun era en connex cun tema, ina munconza da curascha ni malmadironza: „de het doch eifach de Gag in de Hose“ (per exempel in tip che finescha in techtelmechtel tras WhatsApp enstagl duront in discuors persunal). Tudestg da scartira fussi lu plitost „sich in die Hosen machen“ (per buc dir „scheissen“), eba buc saver tener anavos enzatgei plitost grusig, esser memia fleivels. Il tgierp ha gie enconuschenta- mein mintgaton tuttina aunc dapli pussonza che quei ch’ins ei cunscient – e quei eisi dad emprender, per puspei vegnir anavos sin quei buob.

Pia eisi decisiv da saver cura ch’i ei da schar giu las caultschas e tenor vocabularisursilvan.ch -
„Stuhl haben“ (per schar reviver il lungatg antiquau). Ed entscheiver da buc haver il cac ellas caultschas san ins ensasez schon baul. Jeu crei jeu emblidel mai pli ina scena en il parc da Tivoli a Ljubljana nua che mia collega da viadi ed jeu levan in tec palandrar.

Leu hai jeu per l’emprema gada en mia veta viu sco ch’ina mumma (ni jeu supponel ch’ei era la mumma) ha teniu siu pop pign sur in canaster da miarda public, il pop cun tgil blut. E quei buc mo in cuort mument, na matei ch’ella ha spitgau entginas minutas tochen ch’el ha fatg siu cac, sche insumma. Caccar va doch buc sin camond e sch’ins ei in heimscheisser grad so- wieso buc (probabel ch’ei sa schon esser pli pratic dad esser in public-scheisser!?). Nus ha- vein lu secapescha buc saviu mirar tier memia fetg - mo gie, per esser sincera hai duvrau siu temps tochen che nus essan serevegnidas dil rir.

En mintga cass ei emprender co, nua e cura da far cac segir negin cac. E tgi sa, forsa ha quei pop che ha trenau da sesvidar el canaster da miarda public gia avon che ir a pei pli tard in- agada veramein pli pauc il cac ellas caultschas - tgei che savess segir esser da gronda valeta.

Text: Flavia Hobi
Fotografia: pexels.com

Suonda LATABLA!