Da Corina Gustin - Romana Ganzoni es autura ed uriunta da Scuol, hoz lavura e viva ella a Schlarigna. Davo raquints, poesias, essais e columnas es seis prüm cudesch cun nom “Granada Grischun” cumparü in marz 2017 pro Rotpunkt. Ün nouv es fingià in vista.
Ella quinta da seis cudesch, da persunas importantas in sia vita, da parablas engiadinaisas, perche chi’d es dad acceptar ils dubis e perche ch’ella ria fich jent e fich dadot.
Che cudeschs legiaivast sco uffant e han quels gnü influenza sün teis stil da scriver?
Eu legiaiva sco uffant da scoula primara sper ün lexicon sbarüffà cun blers purtrets – eu admiraiva adüna ils listess - mincha saira parablas. Da la scoula primara fin pro la matura. Quellas da Grimm in tudais-ch, „Nossas tarablas“ e „Parablas engiadinaisas“ per rumantsch. Eu nu savess da dir, che influenza cha quai ha gnü sün meis stil da scriver. Forsa scriva adonta da la temma dal dragun chi’m voul dar fö e ruinar, adonta dal savair cha, schi’s taglia giò üna testa, creschan per quella set nouvas – minchatant. Ma forsa as imprenda da parablas eir, cha la fantasia, l’imaginaziun e’l fabular sun parts integralas da la realità. Chi chi schnea o ignorescha lur forza e pussanza nun es realistic.
T'algordast da teis cudesch predilet d'uffanzia?
Grimms Märchen sco prüm da tuot (segui da las parblas rumantschas). Schneewittchen! Plü tard eir Andersens Märchen (la relaziun cun quellas es restada fich ambivalenta, per furtüna), Tausendundeine Nacht e Bündner Sagen. L’ediziun da Tausendundeine Nacht ch’eu vaiva d’eira illustrada cun purtrets erotics ch’eu nun inclegiaiva. Bündner Sagen vaivan üna forza sco il raquint a bocca da meis bap chi d’eira ün grond raquintader ed implü muossaivna las tradiziuns narrativas fantasticas dal chantun.
Chenün es hoz teis cudesch predilet?
I dà blers cudeschs chi’m plaschan, al mumaint legia fich jent e regularmaing las poesias da Dumenic Andry.
Perche e til hast let daplü co üna jada?
Las poesias da Dumenic Andry, quai es essenza poetica, i’s po leger milla voutas, i nu perdan mai lur intensità e lur bellezza.
Quant veglia d'eirast cur cha tü hast cumanzà a scriver novellas (da libra voluntà)?
Eu n’ha cumanzà a scriver in prüma classa. Meis magister d’eira Chasper Sarott, üna figüra centrala per mia vita. El ha dat in man a mai la clav d’or per quel muond chi viagia adüna cun mai e chi’d es eir ün zop, ün tresor. Il prüm da tuot n’haja scrit portraits da meis cumpogns e mias cumpognas da classa: co chi discuorran, co chi mangian, co chi savuran.
Scriver es per mai adüna far vacanzas da l’eu e cun quai da tuot quai chi’d es banal
Vessast quella jada cret cha ün di scrivast cudeschs e vivast dal scriver?
Meis interess d’eiran in ün oter lö. Eu laiva chürar e guarir a bes-chas sco futura veterinaria (« Tierlidokter »). Ma eu savaiva adüna cha cun scriver possa ir a spass sün ün continent infinit da fantasia, concentraziun e libertà, perche ch’eu d’eira deliberada da mai svess, davent. Scriver es per mai adüna far vacanzas da l’eu e cun quai da tuot quai chi’d es banal. Quai es il plü flot chi da. Chi voul adüna esser pro sai? Tuot quist « connect » cun sai svess chi’d es moda pel mumaint, che horror ! As perder aint in alch plü grond, alch magic e misterius sco pitschen eu miserabel e limità, quai es « connect », ma sgüra na cun sai, cun tschai.
Vaivast dubis da publichar teis texts in ün cudesch? Scha schi: Perche e chi at ha dat il curaschi da müdar idea?
Eu n’ha amo adüna blers dubis e tschertas temmas. Scha meis uffant disch: Eu n’ha temma, disch eu, cha quai saja normal, ch’el nu dessa cumbatter cunter, ma ch’el dessa far tuot quai ch’el voul far adonta da la temma. Minchün e minchüna ha temma. Che chi resguarda ils dubis n’haja l’impreschiun ch’eu n’ha daplüs sco oters. Ma eu nu discuor bler da quai, i nu güda. Eu accept ils dubis, ma i nu sun fich attractivs o interessants, neir productivs, neir na per las istorgias. I sun simplamaing ün impedimaint sainza sen. E perquai: Far e quintar quai chi’s voul adonta dals dubis!
Eu n’ha ris-chà da scriver e da publichar. Quai ha vuglü curaschi, eu til n’ha sgrattà insembel l’on 2013 – cun agüd da mia famiglia, pustüt meis hom ha güdà, ma eir ün ami cun blera experienza, ün grond stilist chi ha promoss e sustgnü a mai fich ferm. Implü üna cuntschainta scriptura. Eir cun duos oters amis n’haja discurrü fich suvent da mia paschiun, ed els han fat curaschi. Tristamaing sun intant morts tuots duos da cancar, ün l’on 2015 e l’oter l’on passà. I nun han plü vis meis prüm cudesch.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Teis cudesch Granada Grischun as tratta dad ün' infanzia in Engiadina. Baseschan ils caracters sün persunas realas? A l'ün o l'oter vegnan avant cuntschaintas l'üna o l'otra persuna…
Il cudesch cumpiglia 20 raquints (mia editura ha tschernü els, eu n’ha scrit e scriv fich blers raquints inventats o chi nun han dachefar il minim cun mi’infanzia), e be desch, dimena la mità da quels sun situats in Engiadina, l’otra mità giova a Londra, Firenze, Turich, sül Alvra, a Tavo, in ün lö fictiv. Id es dimena ün cas chi sun rivats aint. Interessant, cha las istorgias engiadinaisas han la forza da definar tuot il cudesch sco cudesch d’ün’infanzia in Engiadina Eu vez quai oter. Ma quai es listess.
I dà trais persunas realas aint il cudesch : Michel, Xristina e Herr Baumann. Tuottas trais persunas han o han gnü (Herr Baumann es eir mort sco ils duos amis manzunats survart) cugnuschentscha da l’hommage – e grond plaschair. Otras persunas chi füssan tuottafat cleras nu daja. Ma scha la lectura o’l lectur ha l’impreschiun chi chi pudess esser stat l’inspiraziun es quai in uorden, eir scha quai nu d’eira meis böt.
L’uman es grondius e sgrischaivel listess mumaint
Teis texts sun captivants, divertaivels, ironics e fan rier. Teis umur es unic. D'ingionder vegn quel?
Per mai d’eira l’umur adüna üna metoda chi güda a (sur-)viver, da pitschen sü. Eu n’ha plü probabel sviluppà umur perche cha’l muond es tanter oter ün lö trist e da gronda disperaziun (ma eir per intrategner a mai svess), l’uman es grondius e sgrischaivel listess mumaint, ün esser plain tensiun ed ambivalenza. I dà il bel, il fin, il bun, ma quel as saja be giodair schi’s invlida ün’otra realtà chi exista parallel e superindividual. Invlidand l’otra realtà, l’ingüstia, la sufrentscha, tortura, guerra, malatia e tuot il trid as esa in fuond part dal nosch. Quai es greiv da tegner oura. A mai güda da quintar istorgias e da rier. Eu ri fich jent e fich dadot. A scoula media n’haja provà da rier plü da bass, ma uossa n’haja dat sü quel proget da discreziun. I nu funcziuna.
Tü est üna gronda observatura e parast dad esser fich attenta. Ün avantag per scriver ma forsa eir ün dischavantag illa vita da minchadi?
Pel solit nu duna bada o nu’m rend quint ch’eu observ adüna (che chi para dad esser mia natüra), ma, cler, minchatant poja esser ün schoc per inchün, sch’eu sà amo che stinvs ch’el vaiva aint avant 30 ons. E’l schoc da l’oter es lura eir meis schoc. I nu’s voul esser oter sco’ls oters, i’s voul esser plü simil pussibel, uschigliö as crouda our da la cumünanza, quai nun es bel.
Daja üna dumonda cha ingün mai nu't ha dumandà in connex cul cudesch? Üna cha tü be spettast da respuonder?
Na. Quella nu daja fin uossa. Ma chi sa? Forsa riv’la pro mai daman. Lura fessa a savair a „La tabla“ be subit.
Lavurast fingià vi dal prossem cudesch?
Schi, eu lavur al mumaint vi dad ün cudesch.
Chi o che t'inspirescha e perche? Chi o che es stat la plü gronda inspiraziun in tia vita?
Tuot e tuots/tuottas pon esser inspiraziun. Eu n’ha dudi frasas importantas da blera glieud tuottafat differenta, frasas chi han impreschiunà a mai – ed eir istorgias. Natüralmaing inspirescha eir glieud chi funcziuna ün zich oter sco chi’s aspettess. Glieud a l’ur da la società o glieud sainza pussanza es interessanta, lur vista, uffants suot set ons (adüna!). Gronda inspiraziun vain our dad ovras artisticas, purtrets, sculpturas, installaziuns, acziuns, cudeschs, musica, films e citads, pustüt bars. Eir il minchadi, la repetiziun dà bler, la gazetta, far uorden, cuschinar.
Che t'occupa pel mumaint?
La mort.
Che nu sa la glieud da tai?
La culur da mias chotschas suot es secreta, uschigliö es cuntschaint mincha detagl da mia vita.
In tschinch ons…
...fetscha sgüra darcheu alch totlaria. Ma eu nu sà amo chenüna.
Il rumantsch es per mai…
ün misteri, mi’amanta secreta chi fa blers strepids e plü probabel la lingua da meis cour. Ma eu nu sun mai sgüra sch’eu sun degna da la lingua chi nun es mia lingua materna e neir mia lingua paterna. Eu stögl adüna cumbatter per ella sco zvic linguistic, plain dubis. Eu tscherch üna patria immez ils pleds dad ün’unica lingua, ma siand ch’eu nu sun monolingua nu tilla chattaraja mai. Oramai saraja ün uman sainza pos. Eu sun adüna fich melancolica, forsa dafatta trista, ma eir furtünada sch’eu pens vi da la lingua da Chasper Sarott e da Dorli Biert, mia magistra da scoulina, la duonna da Balser Biert chi d’eira il frar da Cla Biert, autoritats, creschüts da quella jada chi d’eiran per mai sco gigants e gigantas – dret(ta)s Rumantsch(a)s. E che d’eir e sun eu? Nu sa.
Text: Corina Gustin / Romana Ganzoni
Fotografia: (c) Romana Ganzoni
Dapli: https://www.romanaganzoni.ch/
Prelecziuns ed occurrenzas:
13.04.2018 - San Murezzan
Massenlesung «Terror in Engiadina» & «Il segreto del palazzo», Reine Victoria, Via Rosatsch 18, 7500 San Murezzan (20.30)
15.04.2018 - Winterthur
Sofalesung, Atelier Sidi, St. Gallerstrasse 42 F, 8400 Winterthur (19.00)
27.04.2018 – Bad Ragaz
Prelecziun dubla cun Chris Hassler. Buchladen, 19.30 uras
19.05.2018 - Lumbrein
Referats e workshop da scriver dürant il lavuratori da scriver « ditgas – ier, oz e damaun» en Chasa d'Angel, Lumbrein
22.05.2018, Turich
Salonpalaver, Helferei, Zürich
29.05.2018 – San Murezzan
Moderaziun da la prelecziun dad Adam Schwarz chi legia our da seis roman „Das Fleisch der Welt“. Reine Victoria
31.05.2018 - Turich
Benefiz-Lesung: Prelecziun i’l Tanzhaus Turich per fügitivs da la Siria. Detagls seguan
16.06.2018 - Surselva
Not da Cultura/Kulturnacht (Surselva) a partir da 19.00. Detagls seguan
04.08.2018 - Tschlin
Poesias e chanzuns, battaisem dal nouv disc compact dad Angelo Andina, tanter oter cun CHIARA
09.09.2018 – San Murezzan
Moderaziun da "Litteratura rumantscha im Quadrat“ cun Flurina Badel, Jacques Guidon, Fadrina Hofmann, Attilio Bivetti i’l Reine Victoria, 17.00
14.09.2018 - Tavo
Frauengespräch, Tavo, 18.00
29-30.09.2018 – Nairs
LitteraturA Nairs, contribuziun e monolog
26-28.10.2018 - München
Festival der Dichterinnen, Lyrik-Biennale, München – preschantaziun da poesias
09-10.11.2018 - Brig
BergBuchBrig, Festival
Medias sozialas:
facebook
Suonda LATABLA!
-
Amur, che es que?
Da Michela Sutter (GiuRu) - Varamaing nu sun eau uschè üna persuna romantica. Da me oura as paun duos persunnas avair gugent, ma eau… -
5 scortuns
Dad Annetta Janka-Zini (DRG) – La lingua rumantscha è ritga, uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias… 11 da december 2019347 giadas -
Che bel anniversari - 100 ons capricorns i'l Parc Naziunal Svizzer
Prova da lectüra, Chalender Ladin 2020. Il capricorn – üna bescha superbgia, imposanta, ün simbol, ün mitus cun ün’istorgia fascinanta.Güsta no Grischuns… -
5 tabaloris
Dad Annetta Janka-Zini (DRG) – La lingua rumantscha è ritga, uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias… 13 da november 2019563 giadas
