Dad Annatina Nay - Gl’emprem mument: Ti vesas enzatgi. Chec extern. In scan da tgau entochen pei – da pei entochen tgau. Lais ti s'influenzar dall'emprem'impressiun visuala? Lu il chec intern. El ni ella arvan la bucca. Sia vusch plai buc a ti – ella di forsa enzatgei deplazzau. Ti teidlas, ti miras, ti fredas, ti sentas, ti giudicheschas e staupas immediatamein enzatgi en in truchet. Finius ei il maletg. Punct, proxim! Co giudicheschas ti? Tenor il proverbi engles: You never get a second chance to make a first impression – negina schanza per ina secunda impressiun? Ni eis ti l’objectivitad en persuna?
All’entschatta stat il pregiudezi
Sch’ei fuss aschi sempel! Nus vesin, registrein e giudichein pilpli immediat ed a monda subjectiva. Il camerier el restaurant lai dar in tschadun tschuf giun plaun. Tamazi! El ei buc el stan da far endretg siu job e sia coordinaziun ha el buc sut controlla. Naturalmein ch’el derscha proximamein in migiel aua sur meisa vi. Negina damonda! El duei midar sia lavur. El service san ins buc duvrar quei schani!
La dunna giuvna blonda cun calzers aults vestgida en pink ei ina tussi e perquei segir tuppa. Negina discussiun. Sch’ella di denton a nus ch’ella studegi matematica savein buc sche nus duein crer! Per propi? Quei sa buc esser. Quella di schulas. Ella ei segir vendidra el Tally Weijl – mo dat buca tier quei! Manzasera!
Tiu date menziunescha duront vossa emprema sentupada en ina construcziun laterala ch’el seigi cartents. En tiu tschurvi glischan las glischs d’alarm en tgietschen, ti audas sirenas e vesas tiu date gia sco commember dad ina secta – imagineschas che voss futurs affons vegnessan ad esser unfrendas da quella communitad religiusa, peglias tema e scappas ord l’ustria avon che ti damondas suenter e dattas a tiu date la schanza da s’explicar. Forsa vess el precisau en sia proxima construcziun sia posiziun. Mo el survegn negina secunda schanza. Insumma: Daco buc star lucs? Quei ei bein mo vies emprem date. Neginas obligaziuns. Neginas nozzas, negins affons, probabel era negin secund date, tgei fas pia quitaus?
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Commentar e giudicar
Carstgauns giudiecheschan beinspert sur dad auters carstgauns. Quei schabegia automaticamein. Els giudicheschan tenor lur cumparsa ni lur sedepurtar. Ei drovi savens mo ina secunda per far in maletg dalla persuna visavi. Reveder in tal ch'ei gia francaus ei grev e drova beinvulientscha dad omisdus mauns. Tgei schabegia cun quels che san pér mussar lur potenzial tier la secunda egliada? Mintgaton drovi era in sguard empau pli precis.
Ei tiu maletg è miu maletg?
Meinsvart giudichein nus è tenor meinis dad auters. Il Pauli seigi in lunghurus e la Francisca ina paterliera. E sche nus enconunschin buca sezs quels dus, mein nus da quei anora che quei constetti naturalmein. Nus creein nos maletgs tenor las valetaziuns da tschels – meinsvart senza sedumandar sche quei che tschels raquentan constat propi!
Perquei eisi forsa tuttina necessari da schar passar duas, treis, forsa era tschun secundas avon che giudicar e da mintgaton far siu agen meini e siu agen maletg avon che da reparter buls e metter glieud en scatlas.
Text: A. Nay, Turitg
Fotografia: Pexels.com (CC0)
Suonda LATABLA!
►FA PART, commentescha sutvart!+++ Il spiert da cuminanza è important ed uschia è mintgin bainvegni da sviluppar quist project cun nus; Igl è pussaivel da registrar events e nus publitgain Vossas novitads. Scha vus avais gust da contribuir in artitgel ans pudais trametter in e-mail sin This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. |
5 giadas quatter paraids
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. Nossa lingua è noss da chasa, uschia in bonmot.…
15 da december 2021
1667 giadas
5 giadas sco chaun e giat
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E ch’i dat nundumbraivlas locuziuns e proverbis cun animals, quai…
04 da november 2021
1765 giadas
Ursina – ina vusch che connectescha corp ed olma
Da Benedetto Vigne - La chantautura sursilvana sesenta a Turitg ans surprenda cun ses segund portatun cumplessiv, l’album «When I Let Go».…
5 bels nums dad umens
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E che nums rumantschs èn bels, quai san era…
Dad Annatina Nay - Tgei ei cletg e tgei ei ventira? Ha cuntentientscha la medema muntada? Damondas existenzialas! Sun jeu cuntenta? Sun jeu ventireivla? Per tudestg „Glück ni glücklich“ – per engles „happiness ni happy“. La definiziun per romontsch ei pli cumplexa! Avon entgins dis hai jeu visitau in’exposiziun el Museum für Gestaltung a Turitg cul num: „Die happy Show“. Igl artist e graficher austriac Stefan Sagmeister che viva e lavura a New York, avisescha all’entschatta dall’exposiziun ils visitaders che la viseta da tala fetschi els buca pli cuntents ni ventireivels. Igl ei tuttina in’exposiziun inspironta ed informativa. Quei text sebasa sin cuntegn dall’exposiziun ed ei ina rimnada persunala da fragments e patratgs ch’ein restai e han intimau mei da reflectar.
Raschuns per tiu cletg
Daco eis ti cuntents? In fatg: Motivs per tiu cletg ein per 50% genetics, 40% dependents da tias activitads sco per exempel sport ni meditaziun, per 10% decidan tias cundiziuns dalla veta, ils facturs che selain buca midar sur da tiu cletg. Stefan Sagmeister viva, sco el pretenda sez, ina veta cun certs privilegis – suenter siat onns da lavur fa el mintgamai in onn pausa. El argumentescha sco suonda: „Ils emprems 25 onns da nossa veta emprendin nus, ils proxims 40 onns essan nus occupai cun luvrar. A nus restan aunc biabein 15 onns veta en pensiun. Jeu vi scursanir mia pensiun per 5 onns e far suenter mintga siat onns in onn sabbatical denter mes onns da lavur. Aschia sun jeu pli productivs e mias ideas flessegian puspei anavos ella societad.“
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Con cuntents eis ti?
Sin ina scala da 1 entochen 10? Gest uss en quei mument? Stefan Sagmeister citescha il matematicher e filosof franzos Blaise Pascal che pretenda gia entuorn 1650: „Mintga carstgaun less esser ventireivels, senza excepziun, nus tuts lein contonscher quella finamira..." Igl esser cuntents e ventireivels stat en relaziun cun nos basegns e quels vegnan ordinai en fuorma da piramida, l’aschinumnada hierarchia dil cletg tenor Abraham Maslow. Basegns fundamentals sco aua, aria, nutriment, sien e sex alla basa vegnan suandai da sanadad, lavur ed in dacasa. Relaziuns socialas stattan sin posiziun treis. Success e creativitad alla tschema. Sche ti stuessas uss aunc inagada rispunder alla damonda dall’entschatta? Tgei posiziun dad 1 entochen 10 silla scala dil cletg tschernessas? In’autra, ni forsa puspei la medema?
Mia tscherca
„Anfla il cletg mei?“ Avon circa 15 onns hai jeu survegniu in cudisch cun quei tetel. Il cudischet dil duo artistic Fischli/Weiss cuntegn paginas neras, scartira alva, massa citads e damondas. In di hai jeu schenghegiau vinavon el ed in pèr onns pli tard puspei survegniu in identic da zatgi auter. Il cudisch ei daventaus in dils preferi. Cletg e ventira tuornan adina puspei – en undas e ciclus. Cletg e ventira anflan mei ed jeu anflel els. E per finir in citad da Stefan Sagmeister: „Everything I do always comes back to me.“ In encurir ed anflar perpeten. Igl ei tut mo ina damonda dalla perspectiva.
Funtaunas
Cudisch: Peter Fischli, David Weiss: Findet mich das Glück, 2002
Filosof: Blaise Pascal http://www.zeit.de/1979/42/pensees
Abraham Maslow, Hierarchie des Glücks, Bedürfnispyramide
https://de.wikipedia.org/wiki/Maslowsche_Bed%C3%BCrfnishierarchie
Stefan Sagmeister http://sagmeisterwalsh.com/
Exposiziun: Die happy Show
http://www.museum-gestaltung.ch, http://sagmeisterwalsh.com/work/all/the-happy-show/
Film: The happy film http://www.thehappyfilm.org/
Text e fotografia A. Nay, http://www.annatinanay.ch/
Suonda LATABLA!
5 giadas quatter paraids
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. Nossa lingua è noss da chasa, uschia in bonmot.…
15 da december 2021
1667 giadas
5 giadas sco chaun e giat
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E ch’i dat nundumbraivlas locuziuns e proverbis cun animals, quai…
04 da november 2021
1765 giadas
Ursina – ina vusch che connectescha corp ed olma
Da Benedetto Vigne - La chantautura sursilvana sesenta a Turitg ans surprenda cun ses segund portatun cumplessiv, l’album «When I Let Go».…
5 bels nums dad umens
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E che nums rumantschs èn bels, quai san era…
Dad Annatina Nay - Forsa ei tiu paradis in cuolm, in vitg, in marcau, in’insla? Lunsch naven, ni datier, in liug freid ni cauld, in siemi. Alla tscherca da miu paradis persunal haiel anflau in’insla, mar ed ina riva plein plastic. Quei era buca il paradis ch’jeu s’imaginavel, lez fuss probabel staus in tec pli schubers. El sablun plastic, ell’aua plastic, pachetadis da plastic e butteglias da plastic. Plastic ei bein in material pratic – in material ch’ei deplorablamein fatgs per l’eternitad.
En in onn vegn produciu circa 240 milliuns tonnas plastic sil mund, varga 50 milliuns tonnas sulettamein pil diever en l’Europa. Ellas mars senodan milliuns tonnas plastic – en tschun turnighels serimnan mantuns, gronds sco inslas. Fact ei ch’il plastic ei in grond problem – quei savein nus tuts gia daditg. Plastic vesibel e nunvesibel – microparechels ell’aua che vegnan pri si en nossa cadeina da nutriment, perquei che pèschs scumbeglian els cun plancton. Jeu vi buca moralisar – leutier hai jeu negin dretg. Jeu mezza possedel (memia) bia plastic. Jeu cumprel quasi mintga di senza vuler plastic per gest puspei fierer naven quel. Jeu beibel ord butteglias da pet senza ponderar che la gronda part da quel vegn gnanc reciclada – igl ei semplamein fetg cumadeivel. Nus pachetein nies rumien en sacs da plastic – per schar barschar quels ellas barscheras. Voilà, naven!
Dapertut plastic
Plastic – il tema che fatschenta gest pir che mai. Plastic en pachetadis, textilias, colas, material da baghegiar. Ei dat strusch enzatgei ch’ei dat buca ord plastic. Calzers, autos, cabels, vischala, pusada, strubas, vestgadira, protesas, madrazzas d’aria, barschuns da dents. Mass ei senza?
Jeu schaiel sin miu schigentamauns el sablun, mirel viadora ella mar ed observel in um che raschla ensemen rumien cun in risti. Silsuenter cava el profundas ruosnas el sablun. El cava ad in cavar e lai svanir il rumien ellas ruosnas. Lu cuviera el quellas cun sablun e petga culla pala sissu. A fin. Il plastic ei naven.
5 giadas quatter paraids
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. Nossa lingua è noss da chasa, uschia…
5 giadas sco chaun e giat
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E ch’i dat nundumbraivlas locuziuns e proverbis cun…
5 bels nums dad umens
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E che nums rumantschs èn bels, quai… 
5 giadas sport tranter las lingias
Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. E ritga cun opziuns per sa mover è era la… No waste – low waste
Jeu fetsch retschercas. Ella reit anflel artechels e maletgs. Jeu mirel documentaziuns – senza fin. Balenas mortas allas rivas, pleinas cun plastic. Scamonds da sacs da plastic. Microgranulats en scarun. Ils fatgs ein pesonts. Co sai jeu sco pign pèsch contribuir? Jeu emprovel da sminuir miu consum da plastic persunal cun cumprar en cunscient. Aschia eviteschel butteglias da plastic – cumprel legums sin fiera ni maglias danovamein en ina stizun che porscha negin pachetadi. Il pachetadi prendel cun mezza – glasa ni satgets da teila. Igl ei buc cumadeivel dad ir tras igl entir marcau cun in saccados plein glasa vita. Cumprar en drova uss planisaziun. Spontan munta plastic. No waste ei denton quasi nunpusseivel, mo jeu emprovel da practicar low waste. Semplamein aschi pauc plastic sco pusseivel per tuttina aunc saver semiar d’in ver paradis.
Cumprar senza pachetadi
www.foifi.ch (Turitg)
www.palette-bern.ch (Berna)
www.bareware.ch (Winterthur)
www.baselunverpackt.ch (Basilea)
Films e documentaziuns (ina schelta)
www.srf.ch/sendungen/dok/helden-des-abfalls
https://www.itsafishthing.com/plastic-in-the-ocean/
Text: A. Nay, Turitg
Fotografia: Freeimages.com
Suonda LATABLA!
«Plü ch’eu imprendaiva, damain ch’eu savaiva» - 15 minuts cul translatur rumantsch Walter Rosselli
Da Corina Gustin – Walter Rosselli, uriund tessinais, ha stübgià lingua e litteratura rumantscha a Friburg ed a Turich e translatescha cudeschs… 
«Oravontut plai lur humor a mi, quel ei fetg sco a Danmarc»
Da Flavia Hobi – Anne-Louise Kleberg Joël – tuna buc suenter in num romontsch, ella Rumantschia sesenta ella denton dacasa. Oriundamein dad Odense en… 
«Eu sun gnüda cunfruntada cun attachas in fuorma da telefons e chartas anonimas» - 15 minuts cun: Flurinda Raschèr
Da Corina Gustin – Duonnas pon suottascriver contracts ed as pon vestir sco ch'ellas lessan – quai tuna evidaint - pero nun… 
«Noss giat pareva adina dad avair nauscha luna ed era er uschiglio ina creativa pauc attractiva. Uschia è il giat Brutus naschì.» - 15 minuts cun: Yvonne Gienal
Da Corina Gustin – Ils Babulins e lur aventüras chi cumparan sco cudesch, cd, videos e dafatta sco app in tuot ils idioms ed in… 