Dad Angelica Augustin (GiuRu) - Scu mintg‘onn ò er chest‘onn gia li igl „seminari da Pasca“ dalla YEN (Youth of European Nationalities). La YEN è la uniun tetgala da radond 40 minoritads europeicas. Uscheia è er la GiuRu (Giuventetna Rumantscha) stada anvidada agl seminari tgi ò chest‘onn gia li davent digls 23 anfignen igls 29 da mars. Tals seminaris vignan organisos quatter gedas ad onn dalla YEN e dalla uniun da giuvenils dalla minoritad locala. Chest‘eda vainsa visito igls Tudestgs an Pologna ad Opole, en martgea manevel da Breslau.

Scu gio menziuno, organisescha la YEN mintg‘onn ples seminaris. Chels seminaris èn mintgamai colliias cun en tschert project u cun en tema. Chest‘onn sa nomna igl project „Minority Messengers“ u per rumantsch „curriers da minoritads“. La fegnameira digl project è da far attent igl public europeic digl fatg tgi dat tantas minoritads e dalla impurtanza e valeta tgi minoritads pon aveir. Antschet ò igl project igl favrer passo a Trin, noua tgi la GiuRu ò anvido agl seminari d‘introducziun. Durant lezza emda on igls participants elaboro metodas scu tg‘ins pudess derasar igl messadi da minoritads. Ed ossa tigl seminari da Pasca vagn nous pruo dad applitgier las metodas e da scolar igls giuvenils tgi on betg savia sa participar a Trin. L‘idea tgi è sa sviluppada è da visitar scolas, centers da giuvenils, antupadas e camps da giuvenils. Pi concret duessan neir „rimnos“ 50 voluntaris (participants digls seminaris ed oters commembers dalla YEN) tgi èn pronts da far dus anfignen treis da chellas visetas ainten lour regiun, seia chegl tigls giuvenils da lour minoritad u tar tals dalla „maioritad“. Scu amprova vagn nous visito dus scolas damanevel dad Opole. Ena scola primara bilinga (tudestg-polac) ed ena scola media polaca. Igls unfants e giuvenils on musso interess cura tgi nous igls vagn ampruo da render pi famigliar igl tema da minoritads an moda nun-formala, c.v.d. cun gis ed interacziun.

Scu usito è durant l‘emda ad Opole pero betg angal nia fatg scola. Alla YEN ègl er adegna fitg impurtant da rinforzar la cuminanza tranter igls giuvenils dallas differentas minoritads europeicas. Chegl è nia cuntanschia cun differentas activitads tgi on surtot gia li la seira. Ena seira vagn nous p.ex. pudia gustar different damagler e dabever tradiziunal tgi mintga minoritad ò purto da lour regiun. Er en de d‘excursiun ògl do, cò vagn nous visito igl bel martgea da Breslau ed igl anteriour camp d‘internamaint a Lamsdorf.
Siva igl seminari ò igls 29 da mars anc gia li la radunanza generala annuala dalla YEN. En pêr commembers èn aposta viagias anfignen Opole per chest evenimaint. Tranter oters er Giuanna Beeli da Sagogn, ena Rumantscha da 24 onns tgi è neida eligeida scu nova presidenta dalla YEN. Cordiala gratulaziun a tè Giuanna.

Ed anc ensatge plaschevel è capito curt avant Pasca: igl domber dad en milliun sottascripziuns per la „Minority SafePack Initiative“ è nia cuntanschia! Chesta iniziativa ò igl intent da migliurar las situaziuns dallas minoritads dalla UE. Er schi chegl pertotga betg igls Rumantschs, vagn er nous dalla GiuRu gia grond plascheir per igls noss ameis dalla UE.

Text: Angelica Augustin (GiuRu)
Fotografia: G.Novak


Suonda LATABLA!

 

Da Mila Beerli (GiuRu) - Eu am sdruagl. Driv meis ögls. Il sulai splendura tras la gronda fanestra. Eu stordsch planin il cheu. Sper mai vezza ün pêr marüschlas. Hallöchen popöchen tü bun cumpogn nocturn, pensa. Apropos popöchen: Cun precauziun dozza la plüma. Tuots duos nüds raclüds. Super Mila cha tü stoust ir a la tschercha da tals indizis per savair scha tü hast durmi cun quist tip. Nu füssast forsa planet vegli’abot per schmetter da baiver tant? Almain d’eirast uschè clevra da tscherner la vart la plü facila per trar ün fil discretamaing.

Eu vegn our da let. Sülla pizza dals peis am fetscha in tschercha da mia büschmainta. La stanza es gronda. Il lain dal fuond es vegl. Ils scruoschs m’accumpognan pass per pass. Eu tir aint meis büschmaintin nair. El spüzza da füm ed a mai vegna mal. Zack, montar las chotschas suot. Meis büst e las chatschölas stoppa aint in mia tas-cha brüna. Eu svutr ün pezza. Davo ün mumaintin tegna in man üna carta da meis referat. SCHLUSSFOLGERUNG sta lasura. Quai as fa insè amo. Eu sögl sfrignir. Sün seis pult haja ün culli. Eu notesch meis nomer e poz il fözel sper seis cheu. Eu pigl meis mantel suot bratsch. Hasta la vista, amigo!

Cnarcs, cnarcs, cnarcs, toc. Eu stun i’l suler. Ingio d’eira fingià darcheu quella schmaladida tualetta? Mia vaschia schloppa bod. Quia? Oh na, quai es crai eir üna stanza da durmir, upsi. Forsa quista porta? Nope, la cuschina. Ah, voilà. Quietin serra la porta. Eu pisch, lav meis mans, baiv ün pêr schlucs da la spina, lav mia vista cun aua fraida, tilla süaint e vegn.

Eu guard intuorn. I’d ha dat nüvlas. Ils prüms guots croudan fingià giò da tschêl. Eu n’ha fraid. Il tram arriva. El es bod vöd. Eu aintr. Tschaint giò. El parta. Eu ser ils ögls. Tir il flà, chafuol. Aint ed oura. Eu bad sco chi’s derasa ün sentimaint tuot special. Il sentimaint dad esser dal tuot pro mai. Da’m sentir cumplaina. Preschainta i’l mumaint. Corp ed orma unids.

Quai n’haja d’inrar. Surtuot daspö quella stà avant tschinch ons. Quella jada vaiva 18 ons. Eu sun mütschida precipitadamaing da chasa. Cumbain: dachasa nu’s poja bod na nomnar quai ch’eu vaiv là. Plüchöntsch ün alloschi pac chasan. Cur ch’eu sun ida nu d’eira ingün trist, ne eu, ne els. L’incuntari. Eu d’eir plain persvasiun. Naïvità giuvenila. Rebel. Meis bap e si’amia staivan sün üsch. Els han ris e fat chau. Intant ch’eu prouvaiva da portar mias chaistas e tas-chas in direcziun fermativa dal bus e da nun amo perder meis ultim païn dignità ed onur, staivan els là ed as bütschaivan e sfrignivan. Lura hana serrà la porta.

Pac plü tard am rechattaiva in üna stanza d’üna chasa per students. I spüzziva. Eu sun sezzada giò sül let. La plüma, il plümatsch e’l mataratsch d’eiran plain flachas. Mettain üna pitschna regordanza da mias antecessuras ed antecessurs. Grazcha fich, vus idiots! Eu d’eir sfinida. Eu n’ha branclà meis elefantin da plüsch. Las larmas am sun gnüdas.

Ils guots battaivan cun tuotta forza cunter la fanestra. Eu tils guard. Minchatant a’s stoja dedichar a las forzas cha chosas han. O cha gestas e decisiuns han. Ed i’s sto eir dedichar als mals ch’ellas chaschunan. Ed eu ödiesch uschè versets sco quel. Versets chi’s chatta in chalenders, cudeschins cun cussagls per la vita o pro duonnas veglias süllas fotografias da profil da whatsapp. Perche ch’els nu sun vaira. E perche ch’eu n’ha cret lönch, chi sajan vaira. E davo d’eira narra chi nu funcziunan. E schi’s bada quai, nu tunan quellas lingias gnanca plü uschè bain sco chi fan parair. Lura suna simplamaing x-üna merda sentimentala chi nu porta nöglia. Id es uschè simpel da dir chi’s sto confruntar cun tuot las lezchas cha la vita at dà. Oravant tuot schi’s sezza be aint il tram e’s guarda a guotins chi fan canera. Ma quai nun es nimia na simpel schi va per robas importantas. Per amur. Per separaziuns d’inchün chi’d es i ün grond toc cun tai. E tü cun el. Lura nun es il mumaint per star salda e supportar il mal. Lura as stoja minchatant pakettar il courin in vatta e cuorrer davent. E star a la staziun. Al treffpunct. E verer davo a tips. Far bels öglins ad els. Ed ir a chasa cun els. Ed ir in let cun els. Per invlidar il rest. E per nu stuvair dar pro chi’s patischa. E per stuvair admetter cha tü füssast statta quella, chi vess amo vuglü. Ed el ha dit ch’el nu’t ama plü. Invlidar fa bain. E funcziuna. Almain per ün mumaintin. Fin chi’s sezza i’l tram e’s stübgia listess darcheu vi dad el. E vi da la forza cha sia decisiun ha gnü. Ed il mal ch’ella ha chaschunà.

Eu tir ün sagl cur ch’eu bad, cha’l tram s’ha fingià fermà pro mia fermativa. Eu pigl meis mantel suot bratsch e mia tas-cha in man e cuor our da la porta chi d’eira per furtüna amo averta. Eu ri dadot cur ch’eu stun a la fermativa e tir aint il mantel. La vita ha minchatant ün bun sentimaint per timing. E per umur. Ella sa cur chi’d es temp per interrumper impissamaints chi gnissan kitschigs schi’s tils stübgess inavant. O chi fessan mal.

A chasa vegna bivgnantada cun üna branclada da mia coabitanta. «Nua eras?» ella muossa seis rierin ch’ella ha adüna sch’ella craja d’avair scuviert ün secret. Ella fa cafè e no sezzain sün lobgia. Il sulai schmacha darcheu seis raz tras las nüvlas grossas. L’ora sbatta hoz. D’ün extrem in tschel. Sco mia vita. Ops, quai d’eira uossa fingià darcheu uschè alch simil sco ün pluffer sprüchli our d’ün chalender: Manchmal scheint die Sonne, manchmal regnet es und doch ist das Leben schön. Bäh!

«E lu? Ha el schon scret?», less’la savair. «Na», discha. Pling! Eu n’ha ün messadi d’üna nomra ch’eu nu cugnuosch. I stà scrit: Und? Was isch dini Schlussfolgerig? ;)

Text e fotografia: M. Beerli (GiuRu)


Suonda LATABLA!

 

Da Mila Beerli (GiuRu) - Meis büschmaintin nair es forsa ün pa cuort, pensa dürant ch’eu poz vi d’üna da las quatter püttas dal treffpunkt. Eu tschüt sün meis iPhone, til deblokesch, scroll tras mias conversaziuns da whatsapp. Eu m’allegr dal success ch’eu n’ha gnü hoz cun mia preschantaziun. Eu sun amo adüna plain tensiun. La saira es amo giuvna. Eu am saint stupend. Attractiva, scharmanta....  La bella vart da mia persunalità chi’d es dal sgüra ün pa manica. Uschè mumaints lessa nüzziar uschè bain sco pussibel, avant chi passan.

«Drink?», scriva a duos, trais persunas. Eu impiz il tun e lasch sparir meis telefonin illa gialoffa dal mantel.

Id es cuort avant las ses, la staziun sumaglia ad ün furmier. Eu travers il punct d’inscunter cun pass plans e consciaints. Mi’ögliada svoula sur ils passagers chi van sül o vegnan dal tren. Tranteraint prouva da dar ün’ögliada lasciva. Perche? Simplamaing, eu n’ha buonder sco cha tschels reagischan. Ün per rian, oters tschegnan sü per mai, ün oter am giavüscha üna bella saira. Ingünas reacziuns spectacularas. Rivada da tschella vart am pozza darcheu vi d’ün’otra pütta.

Eu pigl darcheu nanpro meis handy e control vi dal monitur nair meis cotschen dals lefs. Eu surri. I guard’oura bain. Eu schmach ün nuv ed il monitur as sclerischa. Amo ingünas respostas.

Eu doz mi’ögliada. Quel chi sta da tschella vart dal treffpunct am contaimpla. Eu replich l’ögliada. Eu crai, ch’el as sainta traplà. Quai almain lascha seis rier tmüch suppuoner. E listess am guarda’l adüna darcheu cun ögliadas decisas. Quai am irritescha. Eu n’ha insè fich jent situaziuns incuntschaintas e sun buondragiusa ingiò cha quist am maina. Sainza propa avair ün motiv n’haja l’impreschiun cha tuot quist pudess esser il cumanzamaint d’ün’aventüra.

Oh na! Merda! Meis cour sta salda üna secunda, cur ch’el fa il prüm pass invers mai. Para nu vessa listess na fat quint chi pudess propa capitar uschè alch. Schaisse, che fetscha? Cuorrer davent? Far sco sch’eu clappess güsta ün telefon?

«Du bisches, oder?» Eu ri. Dun dal cheu. El para surlevgià ed am dà trais bütschins sülla masella. «Freut mi.» Cumünaivelmaing sortina da la staziun.

«I macha so öppis normalerwis nid.» Aha? E che es quel «so öppis» cha tü nu fast normalmaing? Eu nu vegn landroura. In che situaziun curiusa am n’haja uossa darcheu manouvrada? Super Mila, simplamaing involar dates dad otras duonnas. Prima!

«Söllamar in dia Bar goh, wo du vorgschlaga häsch?» In mia gialoffa dal mantel fetscha uschè ferm puogn, cha mias unglas as fouran illa pel ed i cumainza a far mal. Co dessa be chattar üna bar, ch’ün’incuntschainta til ha para proponü? «Jo, dass wär sicher nett», discha, per cha la posa implida cun üna quietezza penibla nu vegna massa lunga. Merda, merda, merda! In pacas secundas vain meis schvindel scuvert ed eu passanterà la plü penibla situaziun daspö ons.

Man, man Mila! Internamaing tschercha intensivamaing strategias per listess amo laschar ir inavant üna pezzina quist göïn. Insè am plascha tuot bain dad esser in üna situaziun incuntschainta, da nu savair chi cha meis visavi es e da savair ch’el craja ch’eu saja ün’otra. «He, luag dötta isch si schu.» El muossa sün üna tabla cun custabs cotschens. CHINCHILLA BAR, sta scrit. Yes! La saira cumünaivla ha ün avegnir!

Pac plü tard sezzaina cun duos bavrondas vi dad üna pitschna maisa. Üna chandaila arda tanter nus. Seis ögls blaus glüschan. Meis cour batta. D’inrar n’haja discurrü cun inchün chi’m plaschaiva uschè bain sco el, eir sch’eu nu cugnuosch gnanca seis nom.

Ils discuors vegnan svelt fich profuonds. El am quinta da sia sour chi ha üna malatia psicica. Da sia nona chi’d es güsta a l’ospidal. D’uffant haja el gnü immens temma cha sia mamma til banduna e nu tuorna plü. Eu am mouv dürant plüsas uras e diversas bavrondas sün ün grat stret e prouv da ne esser massa distanziada ma da neir quintar alch chi til pudess irritar o chi cuntradiss a la persuna cun la quala el vess insè gnü fat giò.

Povretta, quella sarrà gnüda per nöglia al punct d’inscunter a la staziun, am va tras il cheu. Cuort tschüffa cumplaschiun. El am tocca levamaing vi da la spadla. «Allas ok?», el surria. In quel mumaint sparischan meis impissamains vi da tschella duonna. «Söllamar kli an di frisch Luft goh?» «Jo, i glauba das wür no guat tua», dia.

Nus stain suot la tabla avant la bar. Tuot intuorn nus es bognà in cotschen. Tuot in üna jada ans guardaina chaufuol i’ls ögls. El vegn adüna plü dastrusch. Eu bad seis lefs loms sün meis. Il muond intuorn nus sta salda.

«Nähmamar no as Glas Wii bi mier dihai?» «Gära!»

Text e fotografia: M. Beerli (GiuRu)


Suonda LATABLA!