Dad Annatina Nay - Forsa ei tiu paradis in cuolm, in vitg, in marcau, in’insla? Lunsch naven, ni datier, in liug freid ni cauld, in siemi. Alla tscherca da miu paradis persunal haiel anflau in’insla, mar ed ina riva plein plastic. Quei era buca il paradis ch’jeu s’imaginavel, lez fuss probabel staus in tec pli schubers. El sablun plastic, ell’aua plastic, pachetadis da plastic e butteglias da plastic. Plastic ei bein in material pratic – in material ch’ei deplorablamein fatgs per l’eternitad.
En in onn vegn produciu circa 240 milliuns tonnas plastic sil mund, varga 50 milliuns tonnas sulettamein pil diever en l’Europa. Ellas mars senodan milliuns tonnas plastic – en tschun turnighels serimnan mantuns, gronds sco inslas. Fact ei ch’il plastic ei in grond problem – quei savein nus tuts gia daditg. Plastic vesibel e nunvesibel – microparechels ell’aua che vegnan pri si en nossa cadeina da nutriment, perquei che pèschs scumbeglian els cun plancton. Jeu vi buca moralisar – leutier hai jeu negin dretg. Jeu mezza possedel (memia) bia plastic. Jeu cumprel quasi mintga di senza vuler plastic per gest puspei fierer naven quel. Jeu beibel ord butteglias da pet senza ponderar che la gronda part da quel vegn gnanc reciclada – igl ei semplamein fetg cumadeivel. Nus pachetein nies rumien en sacs da plastic – per schar barschar quels ellas barscheras. Voilà, naven!
Dapertut plastic
Plastic – il tema che fatschenta gest pir che mai. Plastic en pachetadis, textilias, colas, material da baghegiar. Ei dat strusch enzatgei ch’ei dat buca ord plastic. Calzers, autos, cabels, vischala, pusada, strubas, vestgadira, protesas, madrazzas d’aria, barschuns da dents. Mass ei senza?
Jeu schaiel sin miu schigentamauns el sablun, mirel viadora ella mar ed observel in um che raschla ensemen rumien cun in risti. Silsuenter cava el profundas ruosnas el sablun. El cava ad in cavar e lai svanir il rumien ellas ruosnas. Lu cuviera el quellas cun sablun e petga culla pala sissu. A fin. Il plastic ei naven.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
Silmeins per oz e pils turists che schain sper la mar. Satrau il problem. L’auter di il medem proceder. Jeu schaiel sper la mar e hai schliata cunsciezia. Jeu savess mezza ir a rimnar ensemen plastic. E lu? Nua metter? Tgei far en in sistem senza sistematica da dismetter rumien? Reciclar exista buc. La soluziun ei barschar. E quei fa mintgin privat. Avon casa – ni en curtin – ni alla riva dalla mar. Dalunsch il fried da plastic barschau. Las restonzas vegnan en cuort purtadas ell’aua cul vent...(leger enavant pli giu)
Forsa er insatge per Vus:
-
Che bel anniversari - 100 ons capricorns i'l Parc Naziunal Svizzer Prova da lectüra, Chalender Ladin 2020. Il capricorn – üna bescha superbgia, imposanta, ün simbol, ün mitus cun ün’istorgia fascinanta.Güsta…
27 da november 2019156 giadas -
5 tabaloris Dad Annetta Janka-Zini (DRG) – La lingua rumantscha è ritga, uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens…
13 da november 2019315 giadas -
SEMPERVERD - In’istorgia da fantasy per uffants Chasa Editura Rumantscha - Lio sa grittenta: tut ses amis van en vacanzas durant la stad, mo el sto ir…
30 d'october 2019249 giadas -
Igl Rubicon Da Dominique Dosch - Cilgia stat davant igl Rubicon. Ella tschainta a meisa davant en bloc da screiver. En pêr noms…
23 d'october 2019290 giadas
No waste – low waste
Jeu fetsch retschercas. Ella reit anflel artechels e maletgs. Jeu mirel documentaziuns – senza fin. Balenas mortas allas rivas, pleinas cun plastic. Scamonds da sacs da plastic. Microgranulats en scarun. Ils fatgs ein pesonts. Co sai jeu sco pign pèsch contribuir? Jeu emprovel da sminuir miu consum da plastic persunal cun cumprar en cunscient. Aschia eviteschel butteglias da plastic – cumprel legums sin fiera ni maglias danovamein en ina stizun che porscha negin pachetadi. Il pachetadi prendel cun mezza – glasa ni satgets da teila. Igl ei buc cumadeivel dad ir tras igl entir marcau cun in saccados plein glasa vita. Cumprar en drova uss planisaziun. Spontan munta plastic. No waste ei denton quasi nunpusseivel, mo jeu emprovel da practicar low waste. Semplamein aschi pauc plastic sco pusseivel per tuttina aunc saver semiar d’in ver paradis.
Cumprar senza pachetadi
www.foifi.ch (Turitg)
www.palette-bern.ch (Berna)
www.bareware.ch (Winterthur)
www.baselunverpackt.ch (Basilea)
Films e documentaziuns (ina schelta)
www.srf.ch/sendungen/dok/helden-des-abfalls
https://www.itsafishthing.com/plastic-in-the-ocean/
Text: A. Nay, Turitg
Fotografia: Freeimages.com
Suonda LATABLA!
-
«Oravontut plai lur humor a mi, quel ei fetg sco a Danmarc» Da Flavia Hobi – Anne-Louise Kleberg Joël – tuna buc suenter in num romontsch, ella Rumantschia sesenta ella denton dacasa. Oriundamein dad Odense en…
-
«Plü ch’eu imprendaiva, damain ch’eu savaiva» - 15 minuts cul translatur rumantsch Walter Rosselli Da Corina Gustin – Walter Rosselli, uriund tessinais, ha stübgià lingua e litteratura rumantscha a Friburg ed a Turich e translatescha cudeschs…
-
«Eu sun gnüda cunfruntada cun attachas in fuorma da telefons e chartas anonimas» - 15 minuts cun: Flurinda Raschèr Da Corina Gustin – Duonnas pon suottascriver contracts ed as pon vestir sco ch'ellas lessan – quai tuna evidaint - pero nun…
-
«Noss giat pareva adina dad avair nauscha luna ed era er uschiglio ina creativa pauc attractiva. Uschia è il giat Brutus naschì.» - 15 minuts cun: Yvonne Gienal Da Corina Gustin – Ils Babulins e lur aventüras chi cumparan sco cudesch, cd, videos e dafatta sco app in tuot ils idioms ed in…