Libertat per Catalunya

Dad Uolf Candrian(Giuru) - Catalugna ha votau. Jeu sun staus el settember el Priorat, ina part dalla regiun autonoma Catalugna. Leu vegn tschintschau catalan. Ei dat denton aunc duas autras regiuns che discuoran catalan. Valencia e las inslas balearas. Sch’ins va denton en vacanzas en quellas regiuns eis ei grev da tschintschar catalan. Sch’ins ei jasters midan ils indigens gia da bial’entschatta sin spagnol ni castiglian. Semegliont sco tier nus cul tudestg. Sch’ins vul uss denton emprender catalan e rispunda per catalan san ins esser segirs ch’ins stat avon in Spagnol. Aschi pauc sco ins sa differenziar da tgei part ch’in Svizzer vegn mo cul veser.

Tgei che fa ora tgi ch’ei Catalan e tgi buc ei sco tiel romontsch il lungatg e per gronda part buca l’etnia. Ordeifer silla tiara vegn plitost manteniu il lungatg era sch’il center cultural ei Barcelona. Scret vegn era aschia sco ins tschontscha ella capitala da Catalugna. Nus Romontschs sereferin era a Cuera sco nossa capitala. Fuss ei pusseivel da votar ch’il Cantun Grischun banduna la Svizra ni scammonda quei era nossa constituziun? Ina votaziun fuss legitima en Svizra.

La linguistica daventa tier in politicum – er en Rumenia

Jeu sun quella stad staus en differentas tiaras cun minoritads etnicas e linguisticas. Aschia hai jeu visitau el fenadur Bucarest. Jeu vai saviu durmir tier ina camerata ch’ei Aromuna e viva ella capitala rumena. Ils Aromuns ein buc acceptai sco minoritad, il lungatg aromun vegn vesiu sco dialect rumen. Quei ei semegliont alla situaziun dils Lumbards che tschontschan “dialetto” en Svizra. Il lumbart ei buc in agen lungatg latin mobein ina variaziun dil talian. Ei quei propi aschia? La linguistica daventa tier in politicum.

Biars ein incantai sch’ins gi ch’ins tschontscha romontsch.

Simintgacass datti en Rumenia aunc autras minoritads. Lipowans che discuoran russ egl ost, el sid vegn paterlau bulgar ed a Transilvania el nord vegn tschintschau tudestgs ed ungares. Tradiziunalmein discuora la Valachia rumen. Per rumen ha quella regiun num “Tara Rumanesca” e quei indichescha che la tiara sauda tier quels che discuoran rumen aschia sco la Tumleasca sauda tier Tumegl. Il problem ei denton che l’entira tiara porta il num d’ina gruppaziun. Biars ein incantai sch’ins gi ch’ins tschontscha romontsch. Jeu hai denton era dumandau tgei ch’els tratgan dalla minoritad ungara en Rumenia. Quei ei gest ina minoritad ch’ei sin via da daventar commembra dalla YEN, la cumminonza da giuventetgnas minoritaras dall’Europa che la GiuRu ha confundau. Tuts ch’jeu hai dumandau han rispundiu che quels dein viver en lur tiara ed hagien piars nuot a Rumenia pertgei per part sappien quels gnanc rumen e seigien arrogants viers auters. Che quei ei buc il cass hai jeu anflau ora el tren. El tren viers l’Ungaria sesevel jeu cun duas Ungaresas el tren. Silla duana denton han ellas omisduas priu neunavon lur pass rumens. Lu hai jeu priu la caschun e dumandau ellas sur da lur situaziun, pertgei uss savevel che nus tschintschein silmeins in lungatg cumineivel.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Shop online!
    Shop online!
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81


En Spagna ei la situaziun semeglionta.

Ils Catalans sesentan buca dacasa en Spagna. Els era quels che fan enorm attent sin numnar ils Spagnols Castiglians. En Svizra ei quei auter. Nus havein il cantun Sviz, denton ei quel beinintegraus denter 25 auters cantuns equivalents aschia che buca quels da Sviz vesan sesez sco megliers svizzers e tschels sesentan buca discriminai entras quei num. Era cu nus udin “Frontscha” patertgein nus vid Franzos che discuoran franzos. Ei dat denton Bretons, Occitans e Francoprovenzals. La tema che quellas tiaras savessan dar dapart entras moviments da gruppaziuns minoritaras ei cheu. Ils Catalans vesan sesez denton buca sco minoritad. Els ein cun 12 milliuns denton procentual paucs silla peninsla iberica. Ils Spagnols sesentan attacai entras il referendum encunter lur patria. Sch’ins vul evitar separaziuns fuss ei da reponderar da crear in stadi successur per la tiara Iberica. Pertgei il stadi actual dumogna buca d’unir e risguardar tuts pievels e da surmuntar las differenzas senza malduvrar la pussonza statala. En autras tiaras sco en Tiaratudestga vegnan tschels lungatgs ozilgi pil pli acceptai bunamein aschi bein sco nus Romontschs en Svizra. La polizia stat silla fallida vart cura ch’il pievel sedosta – fuss quei buc era en Svizra aschia?

90% dallas vuschs ein per separar dalla Spagna.

Impurtont ei da menziunar tgei ch’ils Catalans han dumignau malgrad intervenziuns dil stadi. La mesadad dils habitonts ha dau giu lur vusch era sche quei era en biars loghens buca pusseivel. 90% dallas vuschs ein per separar dalla Spagna. Da tschellas tiaras europeicas stuess uss vegnir fatg squetsch silla Spagna, pertgei quei ei buc ina democrazia. Ei dei da votaziuns normalas e lu san ins era respectar quella decissiun – sche la participaziun ei aschi aulta sco ussa – e mirar anavon cun discuors enstagl cunflicts armai. Ils Catalans siemian numnadamein d’in niev stadi senz’armada.

Text e fotografia: U. Candrian, GiuRu


Suonda LATABLA!

Dar ina nota a questa contribuziun
(0 vuschs)
GiuRu

La GiuRu (Giu­ven­te­tgna Ru­man­tscha) em­pro­va da pro­mo­ver con­tacts tran­ter la giu­­ven­­te­tg­na da las tschintg dif­­fe­ren­tas re­giuns ru­­man­­tschas e da la bas­sa. Ella por­scha a giuv­nas Ru­­man­­tschas e giu­vens Ru­­man­tschs raps, com­­mu­n­i­ca­­ziun ed agid per la re­a­li­­sa­­ziun d’in pro­ject cul­tu­ral ru­mantsch. La GiuRu è uniun af­­fi­li­ada a la Lia Ru­­man­­tscha e po tra­­met­­ter qua­ter de­le­gads a las ra­­du­­nan­­zas ge­ne­ra­las. En­tant che la GiuRu fi­­gu­­re­­scha sco uniun te­­tga­la per las uniuns da giu­­ven­­te­tgna lo­ca­las, è la YEN la uniun te­tga­la da las mi­­no­­ri­­tads lin­­gui­s­ti­­cas da l’Eu­ro­pa.

Reclama:

Newsletter:

Adressa d'email:

Prenum:

Num:


POPULAR IN QUESTA CATEGORIA:

Il Project

30 da fanadur 2018

pinc e provocativ: Cura che ins entra in territori rumantsch na badan ins betg che ins è uss en il territori rumantsch: Ils nums dals lieus ed ils toponims èn...

5 giadas fitg fraid

14 da favrer 2018

Da Silvana Derungs (DRG) –  La lingua rumantscha è ritga, uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas – e da tut sias...

5 bellas chauras

10 da schaner 2018

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Oz datti tschintg bellas...

Jeu spetgel ...

05 da december 2017

Dad Annatina Nay - Duas figuras en in toc da teater da Samuel Beckett. Estragon e Wladimir sesanflan en in liug buc definau, sin in stradun, sper ina plonta. Els...

5 bellas dunnas

16 da matg 2018

Da Silvana Derungs (DRG) –  La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Per exempel datti bels prenums, nizzaivels betg mo...

La columna - Chi chi nu tschercha chatta

28 da november 2017

Da Fadrina Hofmann - L’uman es ün chatschader e ramassader. La cumprouva n’haja a chasa in fuorma da duos uffants chi chattan roba da tour e mütschir. Ün insaj? Voilà...

5 feghers Franzos

18 da fanadur 2018

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Per exempel quellas influenzadas...

La columna - Banadida telefomania

27 da matg 2020

Da Fadrina Hofmann - Chi nu cugnuoscha il mumaint da schoc scha’l telefonin es dandettamaing davent? Ed il sentimaint surleivgià cur ch’el cumpara darcheu? Il telefonin es dvanta nos cumpogn...

Go to top