Da Flavia Hobi – Nicolas Pernet, naschì 1979 a Sent, è dapi il schaner 2021 directur da Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR). Per il mument viva el cun sia famiglia en il chantun Turitg, planisescha dentant la midada en il Grischun. Durant mia visita en chasa RTR m’ha Nicolas Pernet raquintà a moda simpatica ed averta davart las finamiras tar RTR, pertge ch’el fa gugent paun u a tgi ch’el ha fatg ses davos cumpliment.


Nicolas Pernet, co ta plascha l’incumbensa sco directur da RTR resp. cun tge aspectativas has ti cumenzà quest post?

I ma plascha fitg bain. RTR ha ina grondezza survesaivla ed i è fitg familiar. Quai pussibiletscha da reagir spert e dad esser flexibels. Las vias èn curtas e las ierarchias èn bassas.

 

Co descrivessas ti tes stil da manar?

I è in stil fitg liber. Jau crai vida l’autoresponsabladad e che la persuna po pir sviluppar ed utilisar ses potenzial sch’ella ha la libertad. I dat gea culturas da tema cun controllar – tar mai è quai il cuntrari. Jau vi dar las libertads a las collavuraturas ed als collavuraturs da decider sez.

Vus essas ina fitg giuvna direcziun – co sa mussa quai en il mintgadi?

Dad ina vart sa mussa quai en la communicaziun – quella è fitg directa. Quai ha forsa era da far che nus essan uschè pitschens. L’autra chaussa è la moda e maniera co nus decidain robas. Nus pudain spert decider e realisar da maniera pragmatica. Questa dinamica ha segir era da far cun il fact che nus vulain muventar projects. In da quests projects actual è « Speech to text ».

 

Project “Speech to text” RTR lavura actualmain vid il project “Speech to text”, ina transcripziun automatica e per part era immediata da la lingua discurrida en furma da text. Quai vul dir il computer duess emprender a scriver e chapir rumantsch per facilitar la chapientscha ed il diever. Fin oz ha il computer gia emprendì rumantsch grischun, sursilvan e vallader. Fin questa stad suonda il puter, l’onn 2022 terminescha RTR il project cun il sutsilvan. “Speech to text” è pia la basa tecnologica per digitalisar il rumantsch. Bernard Bearth, responsabel per datas ed archiv, manegia pia che quai na po betg mo levgiar la lavur redacziunala a las schurnalistas ed als schurnalists cun la transcripziun dad emissiuns, mabain ch’ins pudess pli tard era integrar “Speech to text” p.ex. en la furmaziun. En il futur èsi pia era pussaivel da laschar transcriver radunanzas commualas ubain debattas dal Cussegl grond.

 Nicolas Pernet, tge vuls ti uschiglio anc muventar tar RTR?

Sfidas avain nus las medemas sco las autras chasas da medias. In tema è adina era da chattar novas gruppas en mira – tgi vulain nus cuntanscher ? Quai èn persunas giuvnas ma era da quellas che na dovran anc betg regularmain nossas plattafurmas. In auter punct è dad augmentar la digitalisaziun e la purschida. Ultra da quai vi jau era esser ina sort « ambassadur dal rumantsch » e mussar nossa lingua en autras culturas.

 

Discurris vus rumantsch en famiglia?

Na, cunquai che mia dunna è da Son Gagl è nossa lingua primara il tudestg. Ma jau sun ussa vidlonder dad integrar il rumantsch – p.ex. durant tschaina cun explitgar che quai è il latg, ils ovs, … Ils uffants na discurran anc betg rumantsch, ma nus avain la famiglia Babulin sin il iPad. L’iPad è atgnamain scumandà, ma la famiglia Babulin ha insatge educativ, uschia ch’ils uffants han là la lubientscha.

 

Ti es naschì a Sent. Quant fitg es ti anc collià cun l’Engiadina?

Fitg ferm. Jau sun partì cun 20 onns, ma nus faschain regularmain vacanzas en Engiadina. Mes bab viva là e jau crai che mia colliaziun cun quest lieu spezial na sa mida mai. Cunquai che mes geniturs eran oriundamain da Basilea, devi per mai adina duas linguas – il tudestg a chasa ed il rumantsch en scola. Tschertas chaussas che jau hai emprendì per rumantsch fatsch jau anc adina en questa lingua, p.ex. quintar.

 

Ti has studegià economia a Son Gagl, ma era fatg segiurns a l’ester sco a Michigan ed a Paris. Co eran questas experientschas?

Jau vuleva tschiffar il sentiment, co quai è da viver en in autra cultura e far questa experientscha. I m’ha gidà da betg avair pregiudizis ed dad inscuntrar avertamain a mintgin. Era viver en las citads – gist Paris cun ina energia speziala – m’ha correspundì fitg.

 

...Sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun

Has ti mintgatant lungurus?

Na, quai n’hai jau mai. Ma ussa cun la famiglia guard jau dad avair quellas fanestras cun temp liber per els. Ina fanestra fixa p.ex. è la tschaina cun l’entira famiglia e senza telefonin. Jau crai quellas fanestras privatas e betg digitalas èn fitg impurtantas. Era sch’i na va betg adina uschè consequent sco jau avess gugent. Jau crai sch’ins lavura bler èsi impurtant dad era pudair sa focussar sin tut auter.

 

E quai pos ti far bain?

Gea, jau legel fitg gugent da tuttas sorts gener u fatsch sport sco currer ed ir cun skis. E sco auters fan joga, fatsch jau gugent paun. Jau sai propi ma deditgar cumplettamain al far paun e recrear durant far quai. Ma cun quai hai jau pir cumenzà durant il lockdown. Nus lavurain gea bler cun laptops, telefonins etc. uschia ch’i ma plascha da far tranteren insatge cun ils mauns.

 

Sas ti durant far nagut far nagut?

Na, en quai na sun jau betg bun. I dat persunas che pon seser sin ina sutga e guardar or uras a la lunga sin la mar senza far insatge. Jau stuess chaminar enturn, leger, … ma jau na pudess betg far nagut.

 

Per tge problem fissas ti ina buna soluziun?

Jau crai per problems cumplitgads cunquai che jau structuresch gugent. Jau part lura il problem en pitschens tocs ed uschia poss jau structurar el. E jau taidl gugent tge ch’ils carstgauns ma raquintan - pir sche ti chapeschas ils context pos ti era schliar problems.

 

T’interessa lura pli fitg la vart dal carstgaun ch’el ta mussa u quella ch’el na mussa betg ??

Quella ch’el na mussa è bler pli fascinanta. Ma là dovras in tschert sentiment. Sche ti lavuras cun insatge ensemen, sentas ti relativamain spert co la persuna funcziuna

 

Cura has ti fatg tes ultim cumpliment ad insatgi?

A mia dunna per las fluras sin maisa. Normalmain n’avain nus naginas fluras, ma quellas eran uschè bellas.

 

Ed anc per finir: Tge era tia ultima enconuschientscha da sasez?

Jau crai che jau hai mintgatant ina memia grond nervusitad ed avess gugent, sche las chaussas giessan in pau pli spert che quai ch’i van. Ma mintgatant vai eba simplamain uschè ditg sco quai ch’i va e quai vali dad acceptar. Dentant pli vegl che jau vegn e meglier ch’i va.

 
Nicolas Pernet, grazia fitg per quest bel discurs!

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Sia amur per il radio e la televisiun ha gia entschiet sco buob pign cun baghegiar studios ord legos. El ha visitau il MAZ a Lucerna ed egl avrel eisi in onn dapi che Livio Chistell moderescha il “Telesguard”. Tgei projects che Livio ha sper sia lavur sco moderator e redactur tier RTR, tgei ch’el cuschina pil mument il pli bugen ni nua ch’el sgulass cun in sgol regalau raquinta el cheu.


Dapi igl avrel modereschas ti il «Telesguard». Tgei era tochen ussa tiu pli bi mument?

Con spert ch’il temps varga! Ils pli bials muments ein ils inscunters cun aspectaturas ed aspectaturs che han plascher vid il “Telesguard” e vid mias moderaziuns. Quei ei schon fetg bi. Insumma - mintga di, mintga emissiun ei bellezia. Astgar luvrar ensemen cun quei team e rapportar da nossas vals fa grond plascher.

 

Sas ti descriver il decuors dad in tipic di da lavur?

Miu di entscheiva cuort suenter las 8 per la sesida da redacziun. El decuors dil di discuorrel jeu cun redacturs e mirel las contribuziuns ch’ein schon finidas. Vinavon studegel jeu lu co scriver ina coola moderaziun. Suenter las treis mondel jeu per regla ella mascra. Mintga moderaziun vegn avon l’emissiun aunc discutada cul producent ni la producenta. Suenter las 5 datti in’emprova e lu essan nus lu live ella televisiun dallas 17:40. Cuort avon l’emissiun mordel jeu adina en in meil, quei ei enzaco daventau in ritual che gida encunter la gnervusadad (e la fom, haha).

Tgei ein las sfidas el schurnalissem resp. tier tia lavur sco moderatur e redactur?

Jeu mettel gronda peisa sin diversitad. En mias serias ni contribuziuns less jeu pia muossar persunas cun ina buna historia ord tuttas regiuns, persunas che discuorran tut ils idioms differents – umens, dunnas, vegls, giuvens, – ni cuort: ina e mintgin. Igl ei buc adina sempel d’anflar quei che jeu enquerel mo sche jeu anflel ils e las protagonistas perfectas hai jeu ton pli grond plascher.

 

Con impurtont ei per tei critica, co vas ti entuorn cun ella?

Senza critica san ins buc vegnir megliers – quei ei aschia, era sch’igl ei buc adina sempel da tedlar. Mo nus essan in bien team e savein discuorrer aviartamein in cun l’auter, tgei che jeu schazegiel fetg.

 

 

En «lunch cun Livio» has ti gia cuschinau entginas gadas bunas caussas. Cuschinas ti savens e tgei cuschinas ti il pli bugen?

Gie, quell’emissiun ei naschida grazia a mia amur per cuschinar. Duront la primavera vein nus studegiau tgei che noss aspectaturs drovan – e cunquei che tut las ustrias eran serradas han els forsa duvrau inspiraziun per la cuschina. Jeu cuschinel ensesez tut fetg bugen ed experimenteschel era cun grond plascher. Pil mument cuschinel jeu il pli bugen prespisas.

 

Tgei fas ti schiglioc aunc bugen en tiu temps liber?

Dapi quei onn hai jeu in niev hobby ch’ei ualti semeglionts a mia lavur. Jeu hai lantschau miu agen podcast che dat ina massa lavur e che fa plascherun da producir. El ha num “Hör mal wer da podcastet” ed ei per midar giu inagada enzatgei che jeu modereschel per tudestg. Jeu entaupel mintga duas jamnas persunas che fan enzatgei cool, naven da sportistAs, Interior Designers tochen persunas che’ein svani ord la Svizra per viver e luvrar ell’India sper la mar.

 

Contas gadas al di miras ti sin tiu telefonin?

Probabel bia memia savens. En media enzatgei sur 3 uras per di, stat ella statistica da miu telefonin. Mo jeu fetgel biars telefons cun protagonistAs ed ils recepts per cuschinar ein naturalmein era sil telefonin - aschia serimnan las minutas ed uras el decuors dil di.

 

...Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs

Sche ti survegnesses regalau in sgol, nua sgulasses ti?

Jeu hai momentan gust sin dschungel, temperaturas sur 25 grads e mar. Jeu sgulass bugen inagada a Costa Rica ni forsa enzanua ell’Asia. Also, nua sai jeu ir per quei sgol regalau? ;-)

 

Tgei era tochen ussa il pli bi cumpliment che ti has survegniu?

Tuts ein bials, encurir ora in ei nunpusseivel!

 

E tgei era tochen ussa tia megliera decisiun?

Mia megliera decisiun hai jeu fatg avon paucs onns: Semplamein prender sco quei ch’ei vegn. Jeu hai adina fatg plans e semiau davart quei che savess capitar. Lu erel jeu trumpaus sch’igl ei buc vegniu exact sco planisau. Dapi che jeu prendel sco ei vegn sundel jeu bia pli lucs, jeu vivel bia pli fetg el mument e jeu hai plascher da quei che capeta, perquei che jeu stoi buc cumperegliar quei cun x in siemi ni in plan che jeu havevel avon in pèr onns. E quei rispunda era grad alla proxima damonda ?

 

Nua vesas ti tetez en 10 onns?

Cun quei sgol regalau a Costa Rica, forsa?

Per la fin aunc entgins cavazzins – tgeinin da quels dus prefereschas ti?

- stad ni unviern? stad!
- soccas ni pei blut? pei blut, sch’igl ei buc freid
- vin ni pier? vin?
- tuorta ni cake? oh, omnisdus
- spargnar ni dar or ils daners? Jeu fuss bugen in che spargna.
- dultsch ni salau? salau
- roman ni crimi? roman
- tenda ni hotel? 120% hotel

Engraziel fetg, Livio, per dar quell’envesta simpatica en tia veta e lavur e vinavon tut bien! 

Intervista: Flavia Hobi
Fotografias: (c) RTR, O. Galmarini
Dapli: https://www.rtr.ch

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Benedetto Vigne – La chantautura Chiara preschenta ses emprim album cumplet «da mesanotg»

Chiara Jacomet ha ina bella vusch chauda e simpatica che sgarguglia sensual en ils bass e sautiglia tentalus en ils auts. Quai ha la chantautura da Rabius demussà gia sin ses mini-album «mascras» dal 2017. Ma lezza lavur giuvenila aveva, sper ina tscherta monotonia musicala, ina tendenza vers in liricissem pubertar che oszillava tranter il «ti» ed il «jeu» predicatur, e che discurriva savens mo da sentimentalitads e tut las flosclas liadas a quellas.

Sin ses emprim vair album «da mesanotg», producì da Manfred Zazzi, emprova Chiara uss cleramain dad evader da questa stretga artistica. E per quest intent sa lascha ella gidar da la poetessa ed autura Asa S. Hendry, coetana sia. Gia ils titels reflecteschan la frestgezza da quella collavuraziun: «glatsch da citrona», «libellas selvadias», «calzers vegls». Ma er texts che Chiara ha scrit suletta portan gia quella nova colur en sai: «glischs blauas», «emblidabucamei» – l’emprest germanic per noss chalamandrin che la chantautura dovra qua per far in bel gieu da pleds, «emblida buc mei biala stad.» Nundir da la garmaschia da far rima tranter citrona e Verona!

Be mintgatant pizza anc siador in da quels stoda pleds abstracts che ruinan magari spert la poesia: absurditad, confruntaziun, atgnadad … Tge che plascha perencunter zunt fitg, è quant avert e nunpatetic che Chiara tematisescha amur e passiun – in topos che chantauturs e chantauturas rumantschas dal passà evitavan mo memia gugent: «lein carezar in l’auter sempitern», di ina lingia en la chanzun principala, «sche nossas levzas sentaupan» udinsa en in auter lieu.

Dasperas datti muments in zic contradictorics: va quai, sche ti «tiu tgierp cul ritmus muentas», va quai en medem mument da «tiu cor per in mument ruassar»? Problematica para er la chanzun «agen assassin», ils chavazzins enumerads là han in tif da flosclas: «fantoms fatals dil vargau, la glisch dil futur tralaschau» – bain ina bella alliteraziun, ma insaco croda Chiara qua enavos en confusiuns adolescenticas. Meglier exprima ella quellas bregias en las «glischs blauas»: «mias rodas ein adina en moviment – sco mes dubis che roteschan traso».

Sin ina buna via pia. E quai er cun la musica: Las chanzuns dal primalbum da Chiara èn baintemperadas e variantas, diesch atgnas cumposiziuns che fladan la feminitad da l’entira gruppa che sa numna er «Chiara»; ellas bandunan zvar strusch la sveltezza mesauna ed il modus dal moll, ma ellas strivlan bufatg zinslas da reggae, da funk e ska, ristgan ritems pesants, stops imprevis e midadas da tempra, tact e tempo. E mintgatant schizunt ina pitschna assonanza.

L’entira rimnada vegn manada francamain da batteria (Momo Kawazoe) e bass (Lea Huber), purtada da las tastas da la maistra, ornada da grondius agens chors e dad inquala figurina da ghitarra (Larissa Cathomen). Ina da las duas unicas chanzuns englaisas mussa chants ospitants da duas amias da la giuvna chantautura sursilvana. Ma en il center flurescha la vusch da Chiara, che collia mintgatant pliras lingias senza perder il flad, purtond bellischems melismas sur pliras notas, manond quellas famusas scurlattadas ensi ed engiu, figuras che genereschan qua e là frasaziuns inusitadas, zaclinas che paran dad ir cunter la lingua – sco gist per exempel tar il «glatsch da citrona». Ma nagin dubi, «da mesanotg» è in album che gudogna bellezza al tadlond datier e sapientivamain.

Chiara: «da mesanotg» (R-Tunes) 
Dapli: https://www.musicchiara.ch/

Text: Benedetto Vigne, cumparì ils 29 da schaner 2020 en La Quotidiana
Fotografias: (c) Oceana Galmarini, Chiara. Cover art work: Annatina Nay, Oceana Galmarini

 

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Svetlana Munderich ei naschida e carschida si en Russia. Dapi 17 onns viva ella en Svizra a Turitg, nua ch’ella scriva pil mument vida sia lavur da master. E quei buc en russ ni tudestg, mobein per romontsch sursilvan.

L’emprema confruntaziun cul romontsch ei stau cuort suenter ch’ella ei vegnida en Svizra. Sin ina carta postala culs uoppens cantunals dalla Svizra ha Svetlana legiu il plaid Grischun sper Graubünden.

„Jeu sai aunc oz seregurdar da quella situaziun. Cu jeu hai legiu quei plaid ha miu um giu grond plascher ed ha detg che quei seigi romontsch. Aschia ei Grischun staus miu emprem plaid romontsch.“ Silsuenter ha ella mai pli emblidau il romontsch e semiau dad astgar studegiar quei lungatg. Suenter differents cuors en instituziuns publicas ed uras privatas ha Svetlana entschiet il studi da master en plurilinguitad e romontsch all’Universitad da Friburg.

Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.

La fascinaziun vid’il lungatg romontsch ei per Svetlana grev dad explicar. „Ei constat semplamein tut. Romontsch tuna enzaco sc’in dacasa per mei.“ Ella empren romontsch dapi siat onns, ha denton il sentiment dad enconuscher biaras persunas gia sia entira veta. 

Silla damonda tgei che seigi per ella il pli bi plaid romontsch manegia Svetlana: „Ei dat biars plaids romontschs che plaian a mi. Ei fuss donn da numnar mo in ni l’auter. Igl ei sc’ina canzun nua che mintga plaid ei impurtonts e senza quel vegn ei a rumper la melodia, vegn ei a muncar enzatgei.“

Buc muncar astgan sper il studi e las autras obligaziuns la gasetta La Quotidiana ed RTR. Era ses geniturs en Russia ni la cusrina che stat ell’Ucraina - e che muossi grond interess per il romontsch - san denton bia. Seigi quei davart la historia, la geografia, la veta culturala, scribentas e scribents ni canzuns romontschas. „Jeu sai buca sch’ei dat enzatgei tgei ch‘jeu hai buca raquintau ad els.“ E tuttina: „Ei dat mintgaton muments nua ch’ei maunca enzatgei. Lu teidlel jeu canzuns russas ni era ucraenas. Quei fa bein.“

Tras il romontsch hagi ella empriu d’enconuscher bia glieud interessanta, tgei che seigi per ella inspiraziun e muossavia. Sper igl entir plascher che Svetlana ha cul romontsch seigi quel era igl emprem e sulet lungatg nua ch’ella ei vegnida pliras gadas a ses cunfins. „Igl ei in auter patertgar nua ch’il dialect gioga ina bia pli gronda rolla ch’il lungatg da standard. En miu lungatg-mumma ei quei il cuntrari.“ Dumignar sesez e da saver capir in’autra moda da patertgar arvi denton novs horizonts. „En quels muments sesenta ins bia pli libers e cunquei ventireivels.“

Gleiti siara Svetlana giu il studi all’Universitad a Friburg. „Las finamiras restan las medemas – astgar luvrar cul romontsch e semplamein haver plascher.“

Grond engraziament e vinavon bien success cun tut tes projects :)


Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) Svetlana Muderich

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Corina Gustin – D'utuon cumpara la seria-web «Metta Da Fein» dad RTR: In ün cumün grischun sainza nom vegnan adüna darcheu chattadas bes-chas mortas sainza chommas. Intant cha'ls abitants han gronda temma prouva il pulizist da cumün da resolver il cas, quai plüchöntsch sainza success; la seria da mazzamaints finischa cun üna catastrofa. Daplü ans quinta il mainaproject Flavio Deflorin dürant l'intervista da 15 minuts. 

Che es la differenza tanter üna seria-web ed üna seria cha no cugnuoschain da la televisiun?

Ina seria-web vegn producida surtut per il mund digital, per consumar online vi dal laptop, tablet u telefonin. Ord quei motiv eis ella era pli cuorta ch’ina seria alla televisiun. Ella cuoza normalmein mo denter 5 e 20 minutas. Ella lunghezia d’episodas sa ella denton variar. In grond avantatg dalla seria-web ei ch’ins sa mirar ella nua e cu ch’ins vul.

 

Da che as tratta la seria?

La seria sa basa sin il mitus dalla metta da fein. En Surselva dian ins als affons, che la metta da fein vegni per els e tagli giu ad els las combas, sch’els mondien els praus ch’ein aunc buca segai.

En in vitget ella Surselva anflan ins tuttenina adina puspei animals senza combas. Ellas ein vegnidas tagliadas giu. La pintga cuminonza ha gronda tema. Ferton che plirs habitonts crein vid il mitus, emprova il polizist da sclarir il cass. Quei denton senza success. Ils mazzaments s'augmentan, sco era la disfidonza dils habitonts dil vitg. La seria da mazzaments finescha, duront la fiasta dil vitg, cun ina catastrofa.

Filmau vegn l’entira seria-web ella Val Lumnezia, oravontut a Vrin.

 

Quantas sequenzas vegnan prodottas?

Planisau havein nus 4 episodas da mintgamai 20 minutas. La lunghezia dallas singulas episodas san denton aunc variar.

 

Es la METTA DA FEIN la prüma seria da televisiun rumantscha? Chi ha gnü l'idea e co es ella gnüda realisada?

La METTA DA FEIN ei buca diltut l’emprema seria da RTR, denton segir la pli gronda entochen oz. Ei ha gia dau entginas pintgas serias-web, sco per exempel “telefon-invista” il 2014. Quei ch’ei denton segir ina premiera per RTR ei che la METTA DA FEIN ei ina seria ficziunala. Nus havein scret ora la concurrenza d’inoltrar historias per ina seria-web igl onn vargau. Sinquei ein 12 dossiers vegni inoltrai, 3 per romontschs e 9 per tudestg. La finfinala ha Carlo Beer ed Urs Berlinger pudiu perschuader la giuria al pitching.

 

Chi sun ils acturs/las acturas? Sun els acturs laics o professiunals?

Nus havein ina buna mischeida d’acturs laics e d’acturs professiunals. Tgei acturs che giogan en la seria tradeschel jeu aunc buc(a) :)

 

Tenor che criteris sun els gnüts selecziunats?

In impurtont criteri ei segir il lungatg. Ils acturs e las acturas duessen saver romontsch. Plinavon han nos dus auturs e reschissurs, Carlo Beer ed Urs Berlinger encuretg persunas che van bein a prau cun las rollas ch’els dus han scaffiu. Els fan ils castings, sco era la selecziun dils acturs e dallas acturas.

 

Quantas persunas sun involvadas in quist project e co funcziuna la collavuraziun tanter tuot ils involvats?

Tut en tut ein circa 15 persunas involvadas. Nus collaborein cun la firma da producziun «Filmgerberei» da Turitg. Els coordineschan e preparan la producziun, filmeschan e taglian la seria, ensemen cun ils dus auturs e regissurs dalla seria-web, Carlo Beer ed Urs Berlinger. Medemamein s’auda tier il team da producziun in um da camera, in um da tagl, ina responsabla da culissas e costums, ina artista da make-up, ina cumponista, in dramaturg, in talent-scout, ina assistenta da producziun sco era la manadra da l’entira producziun.

Jeu sun il meinaproject dalla vart da RTR. Miu pensum ei d’haver la survesta sur igl entir project, naven dalla tscherca dalla historia sur la preproducziun e la filmada, la post-producziun entochen la publicaziun dalla seria. Jeu stun en stretg contact cun la firma da producziun, sco era cun ils dus auturs e regissurs, Carlo Beer ed Urs Berlinger.

 

...sch’ei dat scenas da sex ni bu lessel jeu buca tradir.

Chi giova la rolla principala?

Era gliez tradeschel jeu aunc buc(a) ;) 

 

Pudain nus ans allegrar sün alch cha no nu vain amo mai vis aint in ün film rumantsch?

Jeu creiel che la seria ei unica en questa fuorma e vegn a provocar. Era sch’ei ha aunc buca dau biars films ficziunals per romontsch, vegn la seria buca ad esser ina seria 0815. Las aspectaturas ed ils aspectaturs astgan en mintga cass esser spanegiai.

 

Co guarda oura cun scenas da sex?

Sex ei buca in element principal ella seria METTA DA FEIN. Sch’ei dat scenas da sex ni bu lessel jeu buca tradir :) 

 

Quant important crajast cha la seria saja per la rumantschia?

La seria ei ina pusseivladad da mussar che era nus Romontschs vegnin da producir ina seria pli gronda e quei cun acturas ed acturs romontschs. Medemamein vegnin nus a saver mussar cun la seria nossas differentas fassettas, pia tener encunter als clischés.

 

Perche tschüffa la rumantschia pür dal 2020 üna seria-web? Sun ils rumantschs cumadaivels?

Sco gia detg ha RTR gia produciu atgnas serias-web, quei denton en fuormas pli pintgas e sco producziuns nun-ficziunalas.
Na, jeu creiel buca ch’ils Romontschs ein cumadeivels. Els fan fetg bia cun las pusseivladads ch’els han. Entochen ussa ha RTR semplamein buca giu las resursas da producir ina atgna seria ficziunala da quella dimensiun.

 

Nus havein stuiu spustar l’entira producziun, sco era il termin da publicaziun pervia dal coronavirus.

Co as finanziescha ün tal proget e quant grond es stat il budget?

La SRG investescha da niev mintg’onn 15 milliuns dapli en agens films ed atgnas serias, aschia che era RTR profitescha da quellas investiziuns.

Cura ed ingio pudain nus verer la seria?

La seria vegn segir plazzada sin rtr.ch, pia sin (nies player)- RTR play. Medemamein vegn ella publicada sin nossas reits socialas sco facebook, Instagram ed Youtube.

Plinavon sviluppescha la SRG actualmein ina plattafuorma da stream per l’entira SRG, nua ch’ei vegn ad esser pusseivel da consumar cuntegns cun suttetels era da las autras unitads sco RSI, RTS, SWI, SRF e secapescha era dad RTR. Era la METTA DA FEIN vegn publicada sin questa plattafourma ed ei aschia accessibla cun suttetels per l’entira Svizra.

 

Che t’occupa uschigliö amo pel mumaint?

Pil mument ei deplorablamein il coronavirus omnipresents ed influenzescha nies mintgadi. Aschia era questa producziun. Nus havein stuiu spustar l’entira producziun, sco era il termin da publicaziun. Ina producziun savein nus pil mument buca responsar.

 

In tschinch ons…

Naturalmein vegnan serias e films era aunc ad esser actuals en 5 onns, tgei che vegn denton ad esser empau auter ei il mied da distribuziun. Ei vegn buca pli ad esser relevant, sch’ins producescha ina seria per online ni per la televisiun. Il cuntegn vegn aschia ni aschia consumaus cura ch’ins vul e nua ch’ins vul. Jeu creiel ch’en tschun onns vegnan serias-web e forsa schizun films ficziunals da RTR consumai cun suttetels ellas differentas parts dalla Svizra. Quei grazia alla plattafourma da stream dalla SRG.

 

Che es il rumantsch per tai?

Per mei ei il romontsch ina part da mia identitad. Jeu sun carschius si en in contuorn romontsch e vegn da s’exprimer il meglier per romontsch. Jeu sun fetg cuntents da saver duvrar il romontsch en mia veta professiunala e realisar cuntegns per la Romontschia.

 

Grazia fitg per teis temp!

Intervista: Corina Gustin
Fotografias: (c) RTR
Dapli: https://www.rtr.ch

Bio:

Jeu sun carschius si a Mustér. Suenter la scola obligatorica hai jeu frequentau la scola media mercantila a Glion. Silsuenter hai jeu fatg la maturitad professiunala tier la Banca Cantunala Grischuna ed in practicum tier RTR. Beinspert ei stau clar, ch'jeu vi ir a studegiar producziun da medias alla HTW a Cuera. La fotografia ed il filmar ha schon adina fascinau mei. Suenter il studi hai jeu luvrau cuort tier in'interpresa da producziun da video e sun lu puspei turnaus tier RTR. Ussa lavurel jeu gia dapi 4 onns tier RTR e sun fetg cuntents.

En general fascinescha mei il mund digital e creativ. Pil mument sun jeu vid explorar la fotografia analoga sco era il sviluppar analog. La stad mon jeu savens cun velo ed igl unviern anflan ins mei sin la loipa da cuorsa liunga.

 

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Dad Alina Müller – Nus sezzain üna sonda davomezdi in duos vi d’üna lunga maisa da lain. In ün’ura saran eir tschellas sopchas occupadas ed inchün prelegiarà ün toc d’ün crimi o cha la gruppa discutarà animadamaing davart ün pled o davart üna passascha chi nun es dal tuot clera. Leyla Ciragan ha nempe sco mincha seguonda fin d’eivna invidà pro sai a Dietikon a raduond üna dunzaina persunas chi fuorman daspö november üna gruppa da lectüra valladra. Ma fin cha’ls prüms sclingian vi da la porta ans resta amo ün pa temp per gnir a cugnuoscher a Leyla Ciragan e sia paschiun pel rumantsch.

Chi est tü?
Eu sun Leyla ed eu n’ha 43 ons [per rumantsch]. Und jetzt wechsl’ich scho uf Dütsch, suscht goht’s vil z’lang. [Ed ella cuntinuescha per tudais-ch:]. Eu stun a Dietikon cun mia duonna. Oriundamaing suna germanista. Uossa stübgia però informatica. In meis temp liber imprenda schnuaivel jent linguas e fetsch in general schnuaivel jent differentas robas parallel.

Che linguas sast lura tuot?
Hmm... I sun bain ün pêr. I dependa co chi’s dombra. Eu discuor las solitas linguas sco tudais-ch, inglais, frances, spagnöl, latin. Finlandais saja eir. Ed ün pa türch. Chinais saja eir dret bain. Svedais, russ, ün pa talian. Ah e rumantsch, rumantsch n’haja amo invlidà. Meis rumantsch es uossa sün ün livel ch’eu riv da leger ter bain, ma discuorrer es amo difficil. Pelplü imprenda adüna üna lingua sch’eu sa, ch’eu fetsch in ün lö ün pa plü lönch vacanzas o sch’eu n’ha ün interess special. Uschè possa güsta applichar quella lingua sch’eu sun lura là.

Chenüna es tia lingua materna?
Mia lingua materna es tudais-ch, eir scha mia mamma d’eira da la Finlandia e meis bap da la Türchia. Lur lingua cumünaivla d’eira tudais-ch. E probabel hana gnü l’impreschiun cha nus sajans surdumandats sch’els discuorran amo ün’otra lingua cun nus. O forsa d’eiran eir meis genituors surdumandats cun tantas linguas, chi sa.

Co imprendast tü linguas?
Cuors classics nu fetscha suvent. Ils cuors intensivs da rumantsch a Scuol ed a Sta. Maria d’eiran ils prüms daspö ons. Per l’üna esa greiv da chattar cuors cun ün urari adattà e per l’otera esa eir üna dumonda finanziala, specialmaing scha tü est studenta. Sch’eu cumainz d’imprender üna lingua vegna in bibliotecas ed impraist mezs d’instrucziun. Cumplementar imprenda lura eir cun apps o online, per exaimpel sün youtube. Subit ch’eu ragiundsch ün tschert livel prouva uschè svelt sco pussibel da leger cudeschs, eir sch’eu n’ha duos uras per üna pagina fin ch’eu tilla incleg. Davo vegna lura pelplü duos, trais, quatter eivnas in üna regiun ingio chi’s discuorra quella lingua e prouv da discuorrer almain ün pêr frasas. Minchatant funcziuna quai e minchatant neir brich. Ma quai m’es listess. Fin uossa han ils avantags predominà.

Uossa nu suna plü simplamaing be il Oberturist, uossa suna il Oberturist chi sezza tanteraint amo in ün cuors da rumantsch.»

At regordast da teis prüm inscunter cul rumantsch?
Hmm... Eu nu sa... Ah. Quai d’eira aint il tren. Hai, 100% d’eira quai aint in ün tren. Was sait si immer? « ... sin damonda»?

 

Fermada ...?
Precis. Lura d’eira quai probabel in Surselva. Quella jada, avant circa 20 ons d’eira per part in Surselva e per part eir a Scuol. Eu savaiva bain che lingua chi’d es, ma plü bod nu vaiva uschè üna gronda savüda da la Svizra. Eu sun pür plü tard gnüda a cugnuoscher la Svizra geograficamaing e culturalmaing, per exaimpel cur ch’eu sun ida in muntogna cul SAC. Ma eir là nu savaiva amo chi dà differents idioms e che chi’s discuorra ingio. Meis prüm inscunter es dimena fingià lönch innan.

---

---

 

E cura hast decis d’imprender rumantsch?
Avant desch, quindesch ons n’haja in fuond fingià üna vouta decis d’imprender rumantsch. Quai nu’s poja hozindi bod plü metter avant, ma quella vouta d’eira l’internet amo tuot in ün oter punct sco hoz. Smartphones ed apps nu daiva quella jada amo uschè sco hoz. Quella vouta nu n’haja lura simplamaing brich chattà ün cuors o ün mez d’instrucziun adattà. Forsa vessa dat alch, quai nu saja propa da dir. Eu sa però ch’eu vaiva quella vouta ün cudesch, ma eu nu vaiva ingün’idea co schi’s pronunzcha la roba per rumantsch, uschè ch’eu n’ha lura darcheu laschà star.

 

Co hast lura la fin finala imprais rumantsch?
Quai n’haja decis dürant ün’eivna da Build and Bike illa Val Müstair. Là ha il silvicultur adüna discurri rumantsch cun seis collega. Eu chattaiva quella lingua fingià quella vouta uschè bella ed eu nu sa gnaca precis dir perche. Eu sun simplamaing adüna mega happy sch’eu dod rumantsch. Là n’haja lura decis, da verer amo üna vouta schi nu dess ün cuors da rumantsch. Eu sun lura rivada sülla pagina www.curs.ch e nu pudaiva bod na crajer, cha la spüerta da cuors da rumantsch es uossa uschè gronda. Eu n’ha lura vis chi ha da stà ün cuors intensiv a Scuol e’m n’ha güsta annunzchada. D’utuon suna lura eir amo ida i’l cuors intensiv illa Val Müstair.
Eu bad eir, chi’d es uossa oter sch’eu sun in üna regiun rumantscha. Sch’eu vegn i’l Volg, am sforza uossa adüna da discuorrer ün pêr frasas rumantschas. Uossa nu suna plü simplamaing be il Oberturist, uossa suna il Oberturist chi sezza tanteraint amo in ün cuors da rumantsch. Ed insè han tuots adüna plaschair.

 

Co es il rumantsch actualmaing preschaint in tia vita?
Minchatant discuorra cun mai svessa rumantsch sch’eu vegn cul velo, lura am quinta, che chi gira güsta uschè. In quist möd exercitescha la lingua. Daspera lavura eir inavant i’l mez d’instrucziun e leg istorgias e romans. Cun üna collega da la Surselva scriva per rumantsch sün whatsapp.

Eu d’eir uschè trista cur cha quell’eivna d’eira passada e füss il plü jent güsta restada là per adüna.

E teis club da leger hast eir amo. O co til nomnast tü?
Hai precis. Läse-Grüppli, til n’haja nomnà fin uossa. Quel n’haja eir amo. Eu til n’ha fundà davo il cuors intensiv illa Val Müstair. Eu d’eir uschè trista cur cha quell’eivna d’eira passada e füss il plü jent güsta restada là per adüna. Eu d’eir trista, ch’eu vess stuvü spettar fin prosma stà per darcheu avair contact culla lingua. Lura n’haja simplamaing scrit a la glieud chi d’eira cun mai als cuors e n’ha pensà ch’eu guard üna vouta che chi capita. Eu nu spettaiva bler. Ma pel mumaint esa uschè cha plü o main desch persunas vegnan adüna darcheu als inscunters.

 

Hast plans pel futur dal Läse-Grüppli?
Per mai esa plainamaing avert co cha quai as sviluppa. Probabel as müdaran bain tschertas robas. A reguard la cumposiziun da la glieud suna da l’avis, cha minchün chi ha vöglia da’s partecipar po gnir üna part da nos Läse-Grüppli. In prüma lingia lessa, cha quels inscunters continueschan. Chi sa, forsa va nos Grüppli amo tuot lustigas vias, eu stun in mincha cas cul buonder.

Pel mumaint n’haja però l’impreschiun chi’d es güsta dret uschè sco chi’d es. La glieud fa per part ün lung viadi per as pudair pertecipar. E quai muossa bain ün pa, chi tils plascha.

Ingün nun es il Oberhirsch. Quel aspet am plascha fich.

Co valüteschast tü la situaziun per imprender rumantsch, specialmaing giò la Bassa?
Quai nu possa propa valütar, pervi ch’eu nu sun mai statta in ün cuors chi ha lö per exaimpel üna vouta l’eivna. Intant daja però divers da quels cuors: alla Migros Klubschule o quel a l’Uni. Ma per mai nun esa mai stat pussibel da far ün tal cuors, saja pervi dals uraris o pervi da l’aspet finanzial o eir pervi ch’eu nu sun forsa il tip per ün tal cuors. Ils cuors intensivs sun oters, là es eir il tempo tuot oter. Che chi’d ha implü per spüertas nu saja: tandems, gruppas da conversaziun o conversaziun accumpagnada füssan eir amo coolas, ch’inchün at corregeegess scha tü fast sbagls cun discuorrer. Pro nos Läse-Grüppli ingiavinaina simplamaing ün pa, co chi’s disch la roba ed ün pêr san lura darcheu alch e güdan a tschels. Id es üna roba fich democratica pro nus, che chi’d es in fuond propa cool. Ingün nun es il Oberhirsch. Quel aspet am plascha fich.

 

At manca alch per imprender e dovrar il rumantsch?
Quai ch’eu n’ha uossa organisà svessa, voul dir üna runda chi s’inscuntra e legia cumünaivelmaing. E tschai füss apunta uschè üna gruppa da conversaziun accumpagnada. Pervi cha schi’s fa sbagls i’l discuorrer s’adüsa cul temp vi da quels.

 

Grazcha fich pel discuors! Hast pudü dir tuot quai cha tü laivast dir?
Eu laiv amo dir, ch’eu n’ha gnü uschè ün bel on l’on passà cul rumantsch. Eu sun uschè happy. E mincha vouta sch’eu vegn darcheu sü là pensa: «Buah, isch das schön gsi». Eu less propa imprender bain rumantsch. Precis, quai es meis pled final.

 

Intervista: Alina Müller
Fotografias: (c) Alina Müller. Il Läse-Grüppli a Dietikon da dretta a schnestra: Ann, Maarten, Leyla, Christian ed Emanuela.

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Corina Gustin – Per la golista Seraina Friedli cumainza in favrer darcheu il temp il plü intensiv da l'onn; l'Engiadinaisa, uriunta da La Punt, giova pro l'equipa feminina dals Young Boys a Berna e cun la squadra naziunala svizra da ballapè cumainzan darcheu ils gös da qualificaziun per il campiunadi europeic 2021. In l'intervista quinta ella, tanter oter, che cha las duonnas pudessan imprender dals homens - ma eir viceversa!

Daspö il 2013 survagliast tü il gol da l'equipa feminina dals Young Boys a Berna. Co est rivada usche inavant?

Daspö il 2018 suni tar YB. 2012-2018 d’eir eau tal FCZ. Eau d’he cumanzo in Engiadina e stuvaiv lavurer e trainer fich fich bger per river sün quist niveau. Que drouva fich bgera disziplina. Sur Tusaun Cazas suni alura gnida tar l’FCZ. Lo d’eir eau lönch il Goali Nr 3 e Nr 2. Que druvaiva darcho 2,3 ans lavur dürischma da pudair gnir il Goali Nr 1.

Giovaivast dad uffant in üna squadra da mats o daiva fingià üna da mattas?

Eau d’he cumanzo 2005 tar ils Lusitanos de Samedan tar las Junioras B. Cun mats nu d’he eau me giuvo.

Per il ballapè hast tü bandunà tia patria, l'Engiadina. Es quai stat ün grond pass per tai?

Que d’eira ün fich grand pass. Eau d’he cumanzo ün stüdi, sun ida davaunt da mia famiglia e d’he cumanzo tal FCZ in üna Liga bger pü ota. Que d’eiran 3 müdamaints fundels e que druvaiva vaira lönch fin ch’eau’m pudaiv adüser e chatter mia plazza a Turich. Que nu d’eira adüna simpel per me, eir cun que ch’eau d’he üna famiglia fich amaivla. Eau vaiv lönch e vaira ferm increschantüma da l’Engiadina e da mia patria.

Co guarda oura in tai avant gös importants? Est plüchöntsch nervusa o t'allegrast sül gö? Che es teis ritual da preparaziun? Daja ün ritual in vos club?

Eau sun adüna ün po nervusa. Ma hozindi es que in ün möd positiv. Pü bod d’eira il squitsch per me pütost negativ, hoz drouv eau que per der mia megldra prestaziun. Eau am prepar adüna culla l’istessa musica, mang adüna pü u main identic e fatsch ün per rituals cun trer il fled.

Vaivat vus pro la NLA da duonnas contracts da profi, voul dir post tü viver dal ballapè o hast amo ün oter Job?

Na, nus nun essans profis ed eau nu poss viver dal ballape. Üngüna in Svizzra. Eau lavur scu trenadra in ün fitness a Berna e scu Liveloggerin al SRF a Turich. Eau sun eir auncha vi da mia stüdi da Master a Magglingen. Il ballape es uschè dit pel mumaint be “hobby”, eir sch’el piglia in mia cho la plazza pü granda.

Quant suvent trenaivat vus in ün'eivna? Resta amo temp per hobbies, amis e famiglia?

5-7 voutas. Oters hobbies nu d’heja grands. Eau cuschin fich gugent, leg ün cudesch o vegn a fer jogging o simplamaing üna passeda. Il temp cun mia famiglia es fich important per me. Mieus genituors vegnan a mincha gö, alura vains zieva adüna ün po temp inselmbel e giains insembel a manger tschaina etc. Il temp cun famiglia ed amis es fich knapp, ma eau giod pervi da que alura il temp cha vains bger dapü.

L'uniun sindicala da giovaders SAFP (Spielergewerkschaft) ha avant cuort mis insembel ün paket da dumondas a l'adressa dal SFV. Üna da las ideas d'eira da pajar las megldras giovadras cun 1'000 francs per mais. Nu tuna quai sco ün stincel schi's metta avant quant cha'ls hommens gudognan?

Per la giuvedras in Svizzra füss que ün bel cumainzamaint. Alura pudessans forsa ir gio ün per % tal job ed investir ün po dapü in nossa regeneraziun. Que füss ün pass illa direcziun güsta, ma me avuonda per gnir sün ün niveau pü ot cul ballape da las duonnas in Svizzra.

Il ballape da dunnas as amo adüna bler main preschaint e popular sco il ballapè dals homens, almain pro no inEuropa. Hast tü ün'idea perche?

Eau pens cha ho eir ün po dafer cun l’historia. Duonnas nu giouvan auncha uschè lönch scu’ls hommens. Cun que es forsa il purtret ed il niveau per singuls auncha inadüsos. A la fin finela es tuot üna dumanda finanziela. Ils hommens vivan dapü da sponsurs, da la media, da la popularitet. Tar els es que bger pü attractiv per sponsur da metter aint raps, perche cha’l “return of investment” es bger pü grand.

 

Schwalbas nu vegnan aczeptedas!

Co as pudessa sustegner il ballapè da duonnas?

Que druvess ün u püs investurs, chi nu pensan be vi da lur investment in ün temp cuort, ma pü dalönch. Per gnir sün ün nivaeu pü ot as stu investir, müder las structuras. Scha’l nivaeu vegn meglder, es que pü interessant per nouvs sponsurs, per las medias etc. Que es ün circul vizius.

Che sun tenor tai las differenzas tanter il ballapè dals homens e quel da las duonnas?

Nus vains oter corps. L’intensitet nun es taunt ota, cun que cha nossa forza dad explosivitet nun es taunt ota, chi fo cha essans pü plaunas. Eau pens illas spartas tecnica, tactica e mentalitet essans nus sün ün bun viedi da river pü dastrusch. Que es üna dumanda da l’educaziun. Ils mats chi rivan sül s-chelin pü ot in Svizzra paun fer ün’educaziun aint il ballape daspö ch’els sun pitschens mats. Plaunet cumainza que eir, cha mattas haun variantas similas, que as bada gia hozindi.


Che pudessan ils homens imprender da las duonnas (in reguard al ballapè)

Eau pens cha nus essans pü sinceras. “Schwalbas” nu vegnan aczeptedas. E nossa mentalitet chi’ns lascha fer quist grand effort insembel cul job vains nus sgür eir dapü cu els. Que saro aint il futur qualchosa cha zieva la carriera essans nus pü fermas in quel aspect.

E che pudessan las duonnas imprender dals homens?

L’egoismus ed il focus. Minchataunt füss que meglder da penser be vi da se svess per fer ün pass inavaunt o per fer ün goal. Els sun bger pü focusos sülla preschtaziun sün plazza, nus duonnas stüdgians auncha bger oter chi capita sper la plazza.

Per che squadra giovessast tü il plü gugent?

Mieu sömmi es da pudair ir a giuver a l’êster. Eau sun fich avierta tar che squedra u in che pajais. Ma que stu esser ün club chi’m po giüder dad improuver auncha üna vouta dapü.

Chi es teis idol e perche?

Eau guard fich gugent a differents Goalis cun que ch’eau pens cha’s po imprender extrem bger. Pel mumaint es Ter Stegen pensi il meglder dal muond. Eir Yann Sommer u David De Gea chat eau fich ferms e guard tiers ad els enorm gugent.

Che sun tias qualitads sco giovadra ed ingio sun tias deblezzas? Scha tü hast deblezzas; co prouvast da tillas amegldrar?

Eau sun tar YB dvanteda ün Leader sün e dasper la plazza. Tecnicamaing sun las flancas e la reaciziun sülla linia sgür fermezzas. Eir il gö culs pes dvaintan adüna meglder, que es fich important per ün goali hozindi e lo posse au auncha gnir megldra. Eir fisicamaing pensi cha mincha duonna po adüna auncha lavurer vi da se, eir eau.

Que am fo sgür enorm superbgia dad esser üna part da quista squedra. 

Co hast passantà la posa d'inviern e las festas da Nadal?

Eau vegn tar mia famiglia a La Punt, vegn a fer passlung, giod il temp cun famiglia ed amis, etc. Eau m’allegr fich.

Illa ierarchia da la squadra naziunala da las duonnas est tü il nummer 2 davo Gaëlle Thalmann. At fa quai superbgia?

Que am fo sgür enorm superbgia dad esser üna part da quista squedra. Ma zieva 3,4 ans vegn plaunet eir il “Anspruch” da pudair giuver pü suvenz. Be esser part nun es pü avuonda per me, eir scha giod mincha di ch’eau poss trainer culla crusch alva sün mia corp.

Ils nouvs tricots dals homes sun stats ün tema preschaint illas medias avaint ün per eivnas. Co guarda oura vossa?

Que saron ils listess.

Bainbod vaja inavant culs gös da qualificaziun per il campiunadi europeic 2021. Il prossem gö da la squadra svizra es ils 14 avrigl cunter la Belgia. Co as preparaivat vus per quist giö?

Nus ans preparains adüna identicamaing. In prüma lingia guardains sün noss gö. Nus analisains las fermezzas e deblezzas dal cuntrari e fains zieva ün plan scu cha nus pudessans guadagner cunter ellas. Ils trainaders faun quelo adüna fich profound e minchüna so sia rolla.

Che es il böt da la squadra svizra per il campiunadi europeic 2021 e che resultat es realistic?
Pel mumaint es il böt grandischem da river la qualificaziun. Que es tuot nos focus. Sur da böts al campiunadi cumanzains nus alura a discuorrer cur cha essans eir qualificedas.

 

Biografia:
Crescheda sü a La Punt
Bachelor of Science (scienzas da sport e psicologia), 2015 fin 2018
Master sport d'elita ("Spitzensport") cun profundaziun "Trainingslehre", 2018 fin ca. 2020
Hobbies: cuschiner, leger, taidler musica, familglia/amis, guarder e fer mincha sport pussibel ;-)

 

---

Sieh dir diesen Beitrag auf Instagram an

?

Ein Beitrag geteilt von Seraina Friedli (@serainafriedli) am Nov 9, 2019 um 12:17 PST

Intervista: Corina Gustin
Fotografias: (c) (1) Daniela Joerdeli, (2) Sportsmoment

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Chasa Editura Rumantscha - Lio sa grittenta: tut ses amis van en vacanzas durant la stad, mo el sto ir ad alp! Cura che sia mamma prenda davent ad el perfin anc ses telefonin, al tanschi definitivamain! Lio less mo pli ir davent. Ses chaun Cookie ha però in’autra idea e va a chatscha da muntanellas. Questa chatscha als maina en il pajais magic da Semperverd nua ch’els ston ademplir intginas incumbensas. 

Las duas auturas Simona Demarmels ed Anna Negrini han scrit ensemen durant ils onns 2015 e 2016 il roman da fantasy «Semperverd». Ina istorgia nova da fantasy per uffants da la 3. fin 6avla classa ed in bel regal da Nadal. In extract:

Il tschivel da la muntanella

«Pamfateee.» Il telefonin da Lio sa chatta amez il terren sitg da l’Alp Pandela. Cookie sa dasda e dat in sigl. Per esser segir che quai n’è nagin privel, s’avischina el cun ses gnif al telefonin da ses patrun e savura. El guarda sin Lio e na chapescha betg propi tge che quel fa. Lio na fa gnanc stim che ses chaun è agità. El na vegn betg liber dal patratg ch’el è lià vi da questa alp. Ses amis qua giu en la val fan perfin beffas dad el. Els s’inscuntran, van a far cumissiuns, vesan la mar u perfin ils stars da lur squadra preferida ed el na vesa nagut auter che cornas, stgellas e tgils da vatgas.

Ma sch’i fiss mo quai … El n’è betg mo sulet si d’alp, mabain sto er anc supportar ses geniturs dis a la lunga. Dis ch’èn en sasez gia stentus avunda pervia da las lavurs. Tgi s’imaginescha uschia sias vacanzas da stad? Lio giess bler pli gugent a scola. Là fiss el almain ensemen cun ses amis e pudess far l’ina u l’autra lumparia.

Cookie posa ses chau sin la chomma da ses meglier ami. Lio di: «Ti na chapeschas betg mai, navair, Cookie? Ti vivas sco en il paradis qua tar nus.» El stat si e prenda en maun ses telefonin. La sfessa en il monitur è vegnida pli gronda. Oz è puspè in da quels dis, nua che tut va en las chautschas.

«Lio, quai na dastga betg esser vair! Tes bab ed jau ta tschertgain dapertut e duvrassan tes agid e ti sesas simplamain qua e fas termagls cun tes telefonin. E guarda co ch’el vesa ora! Auters uffants fissan cuntents, sch’els avessan in telefonin uschè modern e ti rumpas il tieu di per di pli fitg! A mai pari che ti stuessas ina giada vesair quantas uras ch’ins sto lavurar per pudair sa prestar in tal apparat», di la mamma.

Quai è puspè tipic per sia mamma. Ella recloma adina gia avant ch’ella sa insumma tge che mudregia el. Lio ha il sentiment che sia mamma vivia en in auter mund. Ella ha l’impressiun ch’el stuess avair plaschair da star si qua. Il mender è che las visitas – magari amis dals geniturs – èn lura er anc da la medema idea. «Vus avais uschè bel si qua ad alp. L’entir di en la natira, nagin stress ed aria frestga. Lio ha propi fortuna da pudair passentar sia uffanza si qua. El emprenda da viver cun la natira. Tge uffant dad oz sa anc fender laina e far paun?» Lio ha avunda da quests baterlims.

Nagin uffant auter che jau na sa pli fender laina e far paun! Ins po gea cumprar tut en las butias. E las chasas stgaud’ins cun electricitad, pensa Lio tut grittentà. Cunquai ch’el sa concentrescha sin ses patratgs, auda el mo pli dalunsch il crititgim da sia mamma, ed el serra ils egls. Ussa simplamain avrir ils egls, l’alp è stgargiada e nus essan a chasa. Quai fiss uss il pli bel!, pensa Lio e strocla ensemen ses egls uschè fitg ch’i fa bunamain in pau mal.

Cura ch’el als avra puspè, è el prest in pau dischillus ch’i n’è betg gartegià. Plaunet al vegnan puspè endament ils pleds da la mamma.

Cura ch’el vesa co che la mamma guarda ussa sin el, smina Lio ch’ella haja dumandà el insatge durant ses cupid. Per ch’ella na vegnia betg anc pli vilada, emprova el sia fortuna cun: «Gea, mamma, va bain.» Quai funcziuna per il solit en discussiuns cun sia mamma.

El ha emblidà ch’el ha ses telefonin sin las chommas e stat si per s’allontanar da la situaziun malempernaivla. E lura capiti. L’apparat croda la segunda giada per terra.

«Gnanc ina minuta n’es stà bun da tegnair quai che ti has empermess! Ussa basti!» La mamma prenda il telefonin si da plaun. «Quel survegns ti pir puspè, cura che ti has emprendì d’avair quità da las chaussas. Ti vas uss a fender laina davos tegia. Igl è uras che ti ans sustegnias cun las lavurs dal mintgadi.»


«Quai n’è betg endretg. Jau hai emblidà il telefonin ed hai mo vulì …», emprova Lio da sa defender. 

«Jau na less udir nagut pli. Va ussa!», cumonda la mamma e va en direcziun da l’isch da la tegia.

Cun il venter plain ravgia, perquai che nagin na taidla quai ch’el di, va el davos tegia, nua che la laina vegn deponida. Sco expressiun da protesta zappa el cun tutta forza sin il terren.

Cookie al suonda.

El ha tratg en sia cua ed er il chau tegna el plitost a bass. Cookie n’ha betg gugent, sche ses patruns sbragian uschè dad aut. Per sias ureglias sensiblas è quai terribel.

Lio na po simplamain betg sa calmar. El è vilà. El na sto betg mo star si d’alp l’entira stad, mabain n’ha uss era nagin telefonin! Sco quai ch’el enconuscha sia mamma, pudess quai anc durar in detg mument fin che quai sa mida.

Sia situaziun, la ravgia sin sia mamma ed ils patratgs vi da ses amis che passentan ina bellezza stad giu en la val fan che sias chommas chalan da zappar uschè fitg sin il terren e cumenzan a far bunamain il cuntrari. Senza ch’el vul, vegn el adina pli spert. Sias chommas paran da sa mover tut da sezzas ed el ha il sentiment ch’el sgolia. La ravgia porta el. Cookie al curra suenter e s’accorscha ch’els dus na curran questa giada betg per far in gieu. Perquai surpiglia el il tempo da Lio e dat adina puspè in’egliada vers el.

Lio na fa gnanc stim da ses chaun. El curra simplamain. Sias chommas sgolan sur il terren vi ed ils maletgs en ses chau svaneschan.

Cura ch’i cumenza a vegnir pli taiss, senta el co che ses pass vegnan adina pli plauns. Pli plauns ch’ils pass vegnan e pli clers che ses patratgs daventan. La ravgia sa mida plaunsieu en tristezza. Sisum la spunda na pon las chommas ed er il chau betg pli. El sa lascha crudar per terra e las larmas al curran sur sias vistas.

 

Illustraziuns e prevista: (c) Chasa Editura
Il cudesch custa 24 CHF; da retrair en las librarias, en l'internet u sin www.chasaeditura.ch

 

SEMPERVERD
In’istorgia da fantasy per uffants da la 3. fin 6avla classa da Simona Demarmels ed Anna Negrini
Cun illustraziuns da Jon Bischoff

Cudesch illustrà, lià 15.6 x 21 cm (format aut)
88 paginas
CHF 24.00 rumantsch grischun e surmiran
ISBN 978-3-03845-063-4
Chasa Editura Rumantscha, 2019

 

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Flavia Hobi – Anne-Louise Kleberg Joël – tuna buc suenter in num romontsch, ella Rumantschia sesenta ella denton dacasa. Oriundamein dad Odense en Danmarca eis ella dapi 21 onns adina puspei en Svizra. Oz stat Anne-Louise a Vella ed ei meinafatschenta dalla Casa d’Angel a Lumbrein. „Damai che jeu hai da far cun bia glieud duront luvrar, gaudel il ruaus ton pli el temps liber; seser sin canapé cun in bien cudisch danès e strihar il gat ni far yoga – aschia sai jeu serevegnir il meglier.“

Cunquei che Anne-Louise ei carschida si cun plirs lungatgs, ha ella sviluppau ina gronda affinitad. 1997 eis ella arrivada a Vella per luvrar in unviern en in’ustria. Leu ha ella lu spert empriu da salidar e da dumbrar per romontsch. Grazia a siu plascher per lungatgs ha la Danesa era giu naven dall’entschatta in grond interess per il romontsch. Da vegnir sin in bien nivel ei per ella denton vinavon ina sfida, ha la perfecziunista bein la pretensiun a sesezza da „variar l’expressiun dil lungatg plidau e dad ir pli fetg en detagl cun la muntada dils singuls plaids.“

Jeu tschontschel aschi bia romontsch sco pusseivel, era cun glieud dils auters idioms romontschs

Oz descriva Anne-Louise il romontsch sco lungatg da famiglia; mintga di lavura, scriva e discuora ella per romontsch. „Jeu tschontschel aschi bia romontsch sco pusseivel, era cun glieud dils auters idioms romontschs – damai che jeu cape-schel buc adina tut.“ Cunquei ch’igl ei per Anne-Louise buc pli logic da tschintschar tudestg che romontsch, mida ella buc aschi tgunsch sche enzatgi sa buc bein romontsch. La guida da cultura ha era la disa da salidar la glieud per romontsch e lura vegn ella spert sisu sche la glieud sa romontsch ni buc. Aschia datti per exempel era ella Casa d’Angel adina in „beinvegni“ per tuts. Ils turists selegran dad udir il lungatg romontsch, ch’ei „purtader dalla cultura ed igl ei impurtont dad intermediar ei.“

Anne-Louise ha studegiau historia e scienzas da religiun ad Aarhus ed a Turitg. Ella era gia adina fascinada da baselgias e dall’art ch’ei sesviluppada en siu contuorn sco era dil concept cardientscha: „Co e daco crei la glieud e co fa quel-la cardientscha secuntener igl individi e funcziunar la societad?“

Era sch’ella sesenta a casa ella Lumnezia - secapescha che la Danmarca maunca mintgaton ad Anne-Louise. Seigi la cultura, la natira, la famiglia ed ils amitgs da pli baul. Mo grazia als mieds electronics eisi pli sempel da mantener il contact. „Ils Danès seigien ils Talians dil nord, ha enzatgi detg a mi; nus essan buc fetg exacts, pli creativs e dein dapli peisa all’estetica ni la componenta sociala sco part dil resultat dad in process.“ In tec sco ils Talians caracterisescha Anne-Louise era ils Lumnezians, star da cumpignia e cantar vegni era leu scret grond. E surtut ha ella che plai il humor che semeglia a quel dalla Danmarca.

 

Ina super gruppa da glieud engaschada 

La Casa d’Angel e la plazza dad Anne-Louise, ch’ei cul temps carschida sin 50%, exista pér dapi 2015. La gronda sfida seigi da buc vuler memia bia, mobein dad era saver dir na. Cunquei ch’il romontsch ed il tudestg ein omisdus buc lungatgs mumma, schabegian plitost sbagls linguistics. „Mo lu tratgel tant pis e sperel che enzatgi anfli il sbagl – quei vul numnadamein dir che enzatgi ha legiu il text e gliez ei il pli impurtont.“

Spezialmein gauda Anne-Louise muments co „cu jeu arvel igl esch dil fuorn dil cristagl e vesel co ils egls dils affons tarlischan cu els vesan il grond cristagl dil péz Regina.“ Ella selegra era adina puspei dils commentaris el cudisch da hosps, che partan lur plascher vida las exposiziuns e las occurrenzas organisadas ella Casa d’Angel. Engrazieivla ei Anna-Louise era per la fundaziun da cultura, „ina super gruppa da glieud engaschada – seigi quei sco survigiladers, sco guids ni el cussegl da fundaziun.“ Quei motivescha ella aunc dapli da far sia lavur sco meinagestiun cun gronda passiun.

Engraziel fetg per il discuors, Anne-Louise!

Intervista: Flavia Hobi
Fotografia: (c) Marco Hartmann, Somedia

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---

Da Corina Gustin – Walter Rosselli, uriund tessinais, ha stübgià lingua e litteratura rumantscha a Friburg ed a Turich e translatescha cudeschs da gronds auturs rumantschs sco per exaimpel Dumenic Andry, Göri Klainguti, Oscar Peer e Leo Tuor. Dal 2014 ha el retschevü il Premi Terra Nova da la Fundaziun Schiller Svizra per sia translaziun francesa dal roman «La Chasa veglia» dad Oscar Peer. D'incuort ha el publichà seis prüm agen cudesch rumantsch cul titel «Cuntradas Imaginarias». In noss' intervista quinta el sur dal cudesch, sur da viadis reals e surreals e che ch'el pensa dal rumantsch.

T'algordast da teis cudesch predilet d'uffanzia?

Eu legiaiva enorm jent ils cudeschs da lectüra cha no surgnivan in scoula obligatorica, pitschnas antologias chi gnivan sü da l’Italia e chi d’eiran per mai vairas minas d’or, cun poesias, istorgias cuortas, tocs da romans, ingiavineras, proverbis. Vaiv’eu ün predilet? Eu nu craj. Eu legiaiva lura eir jent fablas e cudeschs d’aventüras. Il preferì da quels d’eira forsa l’Isla dal tresor, da R. L. Stevenson.

 

Chenün es hoz teis cudesch predilet e perche?

Uossa sco avant nu riv eu d’avair be ün cudesch predilet. Eu leg jent da tuot, tanter l’antica, il medieval ed il contemporan, svizzer ed ester. La seguonda part dal Quijote am fascinescha tant sco las fablas dad Esop ed ils raquints arctics da Jørn Riel.

 

Cura hast cumanzà a scriver novellas (da libra voluntà)?

Fich tard, pür davo ils quarant’ons e plütost darar. Eu scriv daplü cronicas (cun quellas n’haja cumenzà avant) o poesia co novellas da ficziun.

 

Tü discuorrast diversas linguas. Che es unic vi dal rumantsch e perche es el usche prezius?

Sco mincha lingua es il rumantsch unic e prezius sco tal, pel simpel fat dad esser üna lingua.

 

Perche hast tü imprais rumantsch?

Il prüm be pel buonder, lura per approfundir. E plü ch’eu imprendaiva, damain ch’eu savaiva, plü ch’eu scuvriva robas nouvas ed interessantas per imprender.

 

Che fan ils Rumantschs güst cun lur lingua? E che fan els fos?

Güst fana da tilla mantgnair e da scriver e leger litteratura per rumantsch. La creatività litterara mantegna la lingua viva, armonica e dinamica.

Fos, per part forsa d’as dar fadia cun ün purissem excessiv chi nu reflectescha adüna la realtà da la lingua. E forsa da dar oura dicziunaris richissims ma cun pleds chi nu vegnan dovrats e chi fan cha no oters esters vain lura ün linguach chi savura da dicziunari.

 

Che text o passascha dad ün cudesch rumantsch at ha fat la plü gronda impreschiun ?

Bleras passaschas our da La müdada, da Cla Biert, ed eu dschess eir il cudesch inter (chi m’ha occupà dürant blers ons), m’impreschiunan adüna darcheu per blers aspects.

 

T‘algordast da teis sentimaints cur cha tü hast let quellas la prüma giada?

Sentimaints variabels, in evoluziun constanta. N’ha sgüra stuvü tillas leger plüssas jadas per tillas cleger, incleger e savurar inandret.

Tuot es i fich svelt e dandet d’eira il cudesch qua. La versiun rumantscha es perfin cumparüda avant l’original.

 

Tü hast d’incuort publichà teis prüm agen cudesch rumantsch - davo avair translattà numerusas ouvras dad auturs rumantschs in diversas otras linguas. Hast gnü dubis da publichar quel?

Dubis n’haja lönch gnü pustüt scha publichar u na l’original talian. Cur ch’eu n’ha lura decis da til publichar, ed eir da publichar üna versun rumantscha, temp dad avair dubis nun haja plü gnü – tuot es i fich svelt e dandet d’eira il cudesch qua. La versiun rumantscha es perfin cumparüda avant l’original, chi vain oura pür quist utuon.

 

Perche e chi at ha dat il curaschi da müdar idea?

Clà Riatsch m’ha lönch fat curaschi per publichar quels texts sco cudesch (oriundamaing tils vaiv’eu scrits sco texts independents per üna revista). „Fa ün cudeschet“, am dschaiva’l adüna darcheu, ed eu: „Tü sbattast!“

 

Tü vast jent a spass cul tren?

Fich jent. Eu viag adüna cul tren, na plü mincha di per la lavur (eu lavur a chasa), ma regularmaing per ir a spass o per visitar la famiglia. Eu nun ha auto e nu vögl avair.

 

Tü citeschast suvent auturs rumantschs aint il cudesch - che autur rumantsch es teis predilet e perche?

Eir culla litteratura rumantscha es quai difficil per mai da chattar oura ün’autura o ün autur predilet. Quels chi vegnan menziunats direct o indirectamaing aint il cudesch sun aint il ravuogl da meis predilets, ma blers mancan in quell’ouvra, sco Rut Plouda, Leta Semadeni, Dominique Dosch, Dumenic Andry e Göri Klainguti, per exaimpel.

 

Cun che persuna cuntschainta gessast tü il plü jent sün viadi e cun chenüna pigliessast cun tai sün ün‘isla solitaria ed isolada?

Eu vegn uossa sün viadi be plü cun la persuna chi cumparta meis minchadi – id es lura tuot bler plü simpel. Ma per cha l’insla resta solitaria ed isolada füss quai ideal dad ir sulet…

 

Tocca viagiar pro tia hygiena psichica?

In ün tschert sen forsa bain. Cur ch’eu d’eira plü giuven d’eira il viagiar sco realisar sömmis da plü bod. Uossa viag eu damain e lasch eir al sömmi si’aigna vita.

 

Quant suvent vast sün viadis imaginars?

Forsa mincha di ün païn…

 

Che viadi imaginar es teis predilet e perche?

Las chaminadas tras la champogna e la muntogna da meis cumün, ingio ch’eu giaiva a chaminar sco uffant e giuvnot, e lura l’Islanda dals novanta o dal cumanzamaint da quist tschientiner. I d’eira tuot bler plü insolit co hoz, sco our da raquints. Ed ils algords sun uossa vegls avuonda per as masdar culla fantasia.

Eu sun ün observatur contemplativ, na analitic

Che viadi real o che destinaziun at ha plaschü il meglder e perche?

Meis prüm viadi in Islanda, dal 95. I d’eira apunta tuot bler plü simpel ed insolit co hoz, magic. Bleras bellas cuntradas, citads e cumüns pitschens e modests, glieud na cumplichada e minchatant perfin predschs radschunaivels. Vias da terra e crappa ruotta, catram be illas citads. Be pacs autos, pustüt ladas e volvos, fich vegls. Pacs turists – adüna agreabel cur chi’s es svess turist… Uossa s’ha il pajais standardisà, banalisà per blers aspects.

 

Tü est ün grond observatur. Es quai üna schmaladicziun o üna benedicziun?

Üna benedicziun. Eu sun ün observatur contemplativ, na analitic. Ed eu nu sforz mia memoria plaina fouras da retgnair tuot quai ch’eu vez.

 

Che es tia filosofia da vita?

Viver. E laschar viver e scriver. E minchatant scriver.

 

Che t'occupa pel mumaint?

Tscherchar l’equiliber tanter tradüer e scriver e profitar dal temp liber.

 

Chi o che t'inspirescha e perche? Chi o che es stat la plü gronda inspiraziun in tia vita?

Spassegiar, chaminar

 

Che nu sa la glieud da tai?

Quai chi nu’s sto dar inavant.

 

In tschinch ons…

Chi sa ?

 

Il rumantsch es per mai…

Üna bella lingua

 

Cudesch:
Cuntradas imaginarias
Rumantsch vallader, 102 paginas
CHF 18.00
ISBN: 978-3-03845-062-7

Biografia:

Nat dal 1965 a Preonzo (Ti) e viva a Montreux. Stüdi da lingua e litteratura rumantscha, iberica e scandinava a Fribourg e Turich. El es translatur liber per catalan, frances, rumantsch, spagnöl e talian.

Intervista: Corina Gustin
Fotografia: (c) Claudia Cadruvi
Prüma publicaziun: Lügl 2019

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---