Da Mario Pacchioli -
Nadal ei bein quei temps digl onn che dagira da sentimentalitads, da dultschas reminiscenzas e da regurdientschas tec a tec sblihidas. E tuttina selasch jeu onn per onn empalar dallas illuminaziuns nervusas, dallas odurs dultsch-picantas, e dallas melodias chichergnusas viers la destinaziun ton bassegiada...viers Nadal. Sco grond nostalgicher, ei igl Advent secapescha quei mument digl onn nua ch’il maun dil temps sa carmalar mei cun ina sempl’odur da piziulta, da pégn ni da mandarinas e sdrapar mei trent’onns anavos en mi’affonza...
Duront il temps d’Advent curdava savens l’emprema neiv. Ina damaun vegnevel jeu destadaus dad ina smisereivla rueida. Cun egls aunc culai ensemen dalla sien, renconuschevel jeu beinprest la raschun da quella hara... ei fuva il „fluoc“ sco jeu schevel, il criec da neiv! En in fudetg siglievel jeu ord letg, sbrigavel da scala giu, e cun in battacor tochen si enta culiez arvevel jeu igl esch-casa. Sco tons tizuns flammegiavan las glischs melnas dil criec ella stgiraglia dalla damaun e cun in’alteraziun affonila distinguevel jeu la finala ina grossa cozza da neiv nova. Spert currevel jeu anavos en miu letg e speravel cun brama l’alva dil di. Mo dienuardi co las uras parevan dad esser inertas... La fin finala sepagava mia pazienzia ed jeu udevel il scadenar dils barcuns lenn, il bab fuva levaus. Bufatg seschluitavel jeu on zulèr ed el clar dalla damaun scuvrevel jeu uss per dadretg la gronda miracla! L’alvira ch’enzugliava casas e curtins tschocchentava taluisa mes egls che jeu vess buca saviu dir cun perschuasiun schebein quell’appariziun von finiastra fuva verdeivla ni sch’ella s’udeva al mund da mes siemis... Denton restava negin temps per far linlogn ! Si da stiva udevel jeu la mumma che clamava: „Fai vinavon, il bus da scola vegn gleiti...“. Finiu cul semiar, la crudeivla realitad veva suatiu mei ! Ina miersa en in toc paun, in migiel latg sur tgau ora e hutli vi e dad esch ora, il turnister sut bratsch.
Ei neveva igl entir di ed il seser ruasseivlamein el baun da scola fuva da quels dis ordvart stentus. Mirar ord finiastra e veser co las grossas scrottas da neiv s’emplunavan ad in s’emplunar e buca saver siglir giuado ella neiv mobein stuer star endadens e far quen e geometria, en mes egls fuva quei mudergiau affons. Suenter tschien e melli eternitads annunziava il divin bransinar dil stgalin da scola lu finalmein nies salvament! Aunc avon ch’il scolast vegneva da giavischar la buna sera fuva la stanza da scola vitta ed il plaz da scola semidaus en in camp da battaglia. Certins cumbattevan cun bottas da neiv, auters profitavan dalla muniziun alva per reglar in ni l’auter quen cun in brav lavatgau ella neiv, ed auters evitavan dil cumbat e revevan sin scala per lura seschar curdar ella loma e profunda neiv entira! Arrivaus a casa cun vestas cotschnas sco dus farbuns bein madirs, mava ei buca ditg ed ei deva tscheina. Giuado fageva ei plaunsiu brin ed entuorn la cazzola sin via saltavan aunc adina las grossas e biala scrottas.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
-
-
-
La Giuventetgna Rumantscha
-
L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
-
-
-
-
-
Adüna bun - cafè grischun
Mo quei ardent deletg dall’emprema neiv entscheveva plaun plaunet a tschessar, ed in curios malruaus sepropagava en nossa stiva. Duront tscheina raquintavel jeu da nossas lutgas suenter scola, e schegie che mes geniturs fagevan fenta da tedlar sentevel jeu in quitau nunveseivel che pesava sin els. Il bab levava en pei, mava ora sin esch-casa e turnava anen culs plaids: „Ei neiva aunc adina. Uss astgass ei lu plaunsiu calar...“. E sil fiat capevel jeu la raschun da lur panzieri. Nossa casa steva al pei dad ina teissa spunda! E dad in mument sin l’auter fuva quei sentiment ch’jeu vevel resentiu la sera da Sontgaclau puspei s’ignivaus en miu venter. „Vegn la lavina?“ dumandavan mia sora ed jeu sco ord ina bucca. Mo mes geniturs sinceravan ch’ei detti insuma nuot da temer. La mumma veva gia pinau ina cazzola da sac ed envidava entginas candeilas, percass che l’electricitad s’interrumpeva. La glisch dallas candeilas enzugliava cuninaga nossa stiva. Ei regeva in’atgna atmosfera che mischedava il sentiment da penzieri cun in’emperneivel sentiment da segirtad! Enzacu sedurmentavan nus lu sin canapè.
L’auter di vegnevel jeu destadaus dils radis dil sulegl che semudergiavan tras las candeilas da glatsch per entrar en mia combra. Semegliont ad ina perschun vevan quels stalactits barricadau sur notg mia finiastra, e mo cun breigia vegnevel jeu da distinguer il bellezia tschiel blau che protegevan sco in tetg la libertad ordaviert. E sappi Dieus co quella libertad carmalava mei giuado el liber, pertgei cun in sentiment da legherment che bunamein stinscheva miu flad realisavel jeu che las vacanzas da Nadal vevan entschiet. E sco quei che la tradiziun veva fassunau ils onns, savevel jeu ch’in grond di spitgava gia mei alla sava da miu esch-combra: Quei di fagevan nus ligiongias da casa!
Giun cuschina fuv tut semtgau per il grond project. La stadera, la gronda sadiala alva, il mischedader, ils scussals, las cordas, las spezarias ed auterpli. Cuort suenter arrivava il bab culla carn, culla beglia, culs truffels e cullas butteglias da veider verd dallas qualas jeu enconuschevel deplorablamein memia bein il cuntegn. Ei saveva ir liber. Tier il far ligiongias fuvan ils pensums bein reparti e dapi onns saveva mintgin precisamein tgei rolla ch’el giugava en quei dessegn. La mumma veva il departement dallas spezarias ferton ch’il bab semetteva en schanuglias amiez cuschina davon la sadiala alva per mischedar la carn cun bratsch fri. Quella pasta cotschnauna sco la pial da miu bab midava pellischur daferton che la mumma aschuntava ils cungiments. Mo jeu savevel ch’il mument fatal fuva aunc si dies, e cu ella tunscheva lu siu maun viers la butteglia da veider verd sentevel jeu ils pigns daguots da suadetsch che cumparevan sin miu frunt. „Mo derscha viaden...“ scheva il bab, e sco dad anganar in piertg culava il saung mur tgietschen, dalla butteglia viaden ella sadiala. Ina scena sco ord in film d’horrur. Il bab en scussal alv, la bratscha cuvretga da carn e saung tochen si tier la schuiala, e quell’odur schi particulara che sederasava ell’entira cuschina. Cura che quella busecca fuva bein mischedada e che la mumma veva equilibrau il gust tenor il rezept da famiglia, vegneva il tanc dalla maschina da ligiongias emplenius cun in per bravas boffas carn, ferton che la beglia vegneva enzullada silla conna. Finalmein vegnevan mia sora ed jeu en acziun. En alternaziun turniglavan nus baul in e bau l’auter la manviala, e las ligiongias s’emplenevan ina suenter l’autra tochen che la gronda sadiala alva fuva vitta. Lu ligiavan nus las ligiongias vid ina stanga da fier, pendevan ellas sin plantiu epi veva ei num spitgar e ver pazienzia... Aunc oz eis ei onn per onn in deletg da snizzar l’emprema ligiongia da casa. Quei gust unic e savurus ei sco ina perdetga dil temps d’Advent da mi’affonza.
Las portas da miu calender seservevan ad in sesarver ed en in gienà fuva ei Nadal. En stiva paradava il pigniel da Nadal e suentermiezdi vi arrivava lu mia tatta che passentava beinsavens la sera da Nadal cun nus. Senza rumaner sin detagls da quella celebraziun, saiel jeu dir ch’ei era la pli biala digl onn!
Mo ils onns ein vargai ed jeu hai viu l’affonza s’allontanar tec a tec. Allura, ina sera da Nadal hai jeu realisau che jeu cantavel buca pli la „clara notg“ ella tonalitad da mia mumma, mobein en quella da miu bab. Ed il di ei arrivaus nua che jeu hai bandunau mia casa paterna…
Era sch’il temps d’Advent ei adina restaus per mei in temps impurtont, la medema savur sco el veva lu, lezza ha el buca pli. Matei perquei che jeu sun daventaus in carschiu e perquei che mo ils egls d’in affon han la facultad da percepir la vera glisch da Nadal. La tarlischur dallas regurdientschas denton, lezza ei mai sestizzada. Perquei sun jeu oz perschuadius ch’il Nadal dad in affon ei cheu per esser vivius, e ch’il Nadal dad in carschiu ei cheu per seregurdar…
En quei senn giavischel jeu a tuttas ed a tuts in bi Nadal, ed in pigniel tgemblaus cun bialas regurdientschas!
Text: M. Pacchioli, Paris
Fotografia: www.pexels.com
Suonda LATABLA!
Forsa er insatge per Vus: