Da Mario Pacchioli -
Mintga vitg raquenta sias historias, tgira sias tradiziuns, zuppenta ses misteris e porta ses habitonts. Aschia era il vitg da San Verdi, in vitg cun pressapauc tschien casadas che sesplenghegian silla teissa spunda dil Monte San Verdi enzanua el nord dall’Italia. Il viandont che viseta San Verdi remarca cuninaga ils mirs verdauns dallas casadas. Ina legenda raquenta che San Verdi senumnavi avon biars tschentaners aunc San Rossato. Che las casas da San Rossato fuvien cotschnas sco igl ocher e che la glieud leu fuvi garmadia ed engurgnida. In di seigi la bova sederschida sur il vitg ed hagi satrau casas, baselgia ed habitonts. Sulet ina casa sissum il vitg seigi mitschada dalla bova. In sabi vevi viu la malasort ed hagi silsuc construiu in niev vitg silla fossa da San Rossato. Sco segn da speronza e prosperitad hagi el dau colur mintga casa verd e numnau il vitg San Verdi. El sez hagi eregiu sia casa sissum il vitg, visavi la casa cotschna.
Ins ha mai anflau scartiras che vessen verificau l’existenza da San Rossato. Ed aschia ei la legenda restada legenda. Mo aunc oz paradeschan sur il vitg da San Verdi duas pompusas casas. Ina, la casa dil Dottor Benino, ei verda. L’autra, bandunada e decadenta, ei cotschna.
Da haheias enneu vivan ils habitonts da San Verdi en accordanza e harmonia. Mintgin viva e lai viver siu vischin tenor ses agens basegns, tenor sias atgnas ideas e filosofias. Cert, sco en mintg’auter vitg anflan ins era a San Verdi ina ni l’autra scartira che raschuna da veglias carplinas. Sco per exempel da quella ga che la Signorina Dorina eri vegnida els cavels culla Signorina Francesca per posta digl Antonio. Ni da lezza ga ch’il Signor Marcello vevi giu da pagar otgonta liras perquei ch’el vevi dau ina zünftiga zipplada ossum la cua dil giat dalla Signora Maria. E schegie ch’el eri sedustaus cunter quella renfatscha e vevi raquintau che quei smela giat hagi ina stria moda dad ir a fuffergnond pils tschalers dils vischins entuorn, vevi el survegniu buc ina buna dalla Signora Maria e vevi bugen ni nuidis giu da pagar.
La pli gronda burasca denton, lezza veva il vitg viviu ina dumengia da Pastgas anno Maria Chistogna. Quella dumengia leu erien ils affons dil vitg numnadamein secunvegni da sevindicar dalla onorevola Signora Elvira. Ella eri matta veglia ed havevi mai enconuschiu l’amur materna – tgunsch la raschun per la quala ella supportavi buca la buobanaglia, e paupra il butteller che vevi la gagliardia da vegnir memia datier da siu reginavel! Basta, in di ch’ils affons schevien sgular lur drag fuvi ei naturalmein vegniu sco quei ch’ei duevi, ed il drag eri setschentaus bi amiez las rosas „dalla stria“, sco ei numnavien ella. Ed aunc avon ch’ils affons vevien pudiu retener il flad, fuvi la Signora Elvira siglida sco ina furia ordad esch, vevi sdrappau il drag ord las rosas ed eri turnada en casa senza trer la ghegna.
Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:
L’auter di schischevi il drag dils affons amiez il plaz baselgia, scarpaus en tocca. Suenter haver teniu cusseida ditg e liung vevien ils affons anflau lur plan da vendetga. La dumengia da Pastgas fuvien els lu para sepustai sin laupia-baselgia. E gest sut els sesevi ella, la raschun da lur ravgia, la noda ch’els visavien, la stria ! Per la messa da Pastgas vevi ella schau lavar e metter, e sia cavallera toupada sco ina vatta da zucher propagavi in’odur dultsch-penetronta dad aua da rosas che fagevi aunc pli schliet che la fimera digl entscheins. El mument che Don Paolo vevi annunziau la levada dil Cristus, el mument ch’ils stgalins, ils zenns e l’orgla fagevien stremblir ils vuts, el mument ch’ils cristifideivels cantavien il gloria drizzond lur egliadas encunter tschiel, el medem mument vevi in gibel derut penetrau la baselgia e frenau il fervent cunfar. E tuttas egliadas fuvien curdadas da tschiel ed erien setschentadas silla Signora Elvira che stevi leu cun bucca aviarta e cun in’expressiun sco sch’ella vessi giu viu quel dalla tegia sut. Da sia frisura flessegiavi in smizzus mellen d’iev e sin sia schuiala dretga culavi la tarladida mutschegna alvauna dil clar d’iev. Giu da laupia udevien ins in stroli lahergnem da satisfacziun.
Sco las scartiras demuossan, fuva quei fatg vegnius tractaus da gliez temps a vischnaunca ed ils delinquents eran vegni strufegiai cun in tafer lavatgau e cun in suarau triep uras da lavur communizeivla...
Ils decennis han denton tec a tec schau sblihir quellas carplinas e sgargnoflas sco quei ch’el ha schau sblihir las fatschadas dallas casadas. Onn per onn, stresa per stresa ha nova colur refrestgentau il vitg da San Verdi, ed oz resplenda il vitg puspei en siu costum verd viv e negin ches seregorda pli da quels rizraz... (la cuntinuaziun suonda)
Text e fotografia: Mario Pacchioli
Suonda LATABLA!
-
5 giadas quatter paraids Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. Nossa lingua è noss da chasa, uschia in bonmot.…
15 da december 20211665 giadas -
5 giadas sco chaun e giat Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E ch’i dat nundumbraivlas locuziuns e proverbis cun animals, quai…
04 da november 20211763 giadas -
Ursina – ina vusch che connectescha corp ed olma Da Benedetto Vigne - La chantautura sursilvana sesenta a Turitg ans surprenda cun ses segund portatun cumplessiv, l’album «When I Let Go».…
-
5 bels nums dad umens Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga. Quai savain nus. E che nums rumantschs èn bels, quai san era…