Da Benedetto Vigne – Duas festas popularas, visitadas e reportadas. 

Igl eran massunas furmiclas che cumparivan da tuttas quatter varts da l’enorma arena da la Fête des Vignerons, tschientineras e tschientineras, figurunas cotschnas-brinas cun antennas sil chau ed in buttatsch davos or, ed ellas travagliavan e schaschinavan en las vignas, racoglievan barduns dad iva, tagliavan las vits, stgatschavan ils sturnels ladruns, e tranter en sautavani e chantavani, celebravani vendemia, chors magnifics che resunavan da tuttas varts, da dretg, da sanester, da davos e davant, s’entaissend en ina grondiusa sinfonia quadrofonica, e las furmiclas cumpartivan las tribunas e stgalas cun massa auters figurants e figurantas, mercenaris e viticulturs, sfranzinellas da cancan e chartas da jass, chaschaders e pestgaders, il manifest d’ina bella e cordiala vischinanza, betg mo da Vevey ed il bellezza Lavaux, mabain da l’entira Romandie. E cur ch’ils cuntadins da la cuntrada vischina friburgaisa entravan en scena cun lur cortegi da veritablas vatgas, chantond, er els en canon cun ils quatter vents, lur vegl «ranz des vaches», la famusa «lioba lioba», lura – e quai è vegnì relatà da pliras varts – èn blers egls da quels var ventg milli aspectaturs ed aspectaturas s’emplenids cun larmas. E dal reminent, pertutgond las furmiclas: salips devi er, er els cun antennas ed alettas, verdas però. Ed els eran plitost responsabels per la musica, per cuntrabass e clarinetta, precis sco enten la paraula.

Tut quai m’è vegnì puspè endament trais emnas pli tard, cur che jau seseva, mez avust, en la sala da scola a Zuoz, a tadlond ils texts dal project «100 onns tranteren». Viola Cadruvi aveva gist per mauns da leger sia parafrasa moderna da la veglia chanzun «Salep e la furmicla». Il salip era penetrà en il furmicler, el s’era furà, cun ses panzer glischant straverd, tras las miraglias da dascharina. Ma la schuldada furmiclera al aveva arrestà ed al manà davant sia regina. Quai ch’il salip aveva spetgà, cun la speranza da pudair far la curt a la bella venerada cun sia musica enivranta. Ma el ha fatg il quint senza l’ustiera. La regina, vestgida en nair e cotschen, ha dà in pitschen segn a la schuldada, e quella s’è immediat bittada sin l’intruder, ha cumenzà al snizzar e sfratgar, da moda che ses tschurvì è siglientà direct sin l’altar da la regenza. Las furmiclas han maglià il rest cun panzer, pel ed ossa. E Cha da Fö, noss trubadur da la ghitarra distorsiunada, ha commentà questa bellezza «horror story» cun il riff tschuf dal «Iron Man» dals vegls Black Sabbath. Uarrggh!

Las larmas hai lura dà pir il di suenter, sin il Plazzet da Zuoz, a chaschun da l’act festiv da quest festival per ils 100 onns da la Lia Rumantscha. I n’era betg gist usché tgemblà sco il fanadur a Vevey, ma la raspada radunada deva in bel maletg d’ina Rumantschia viva ed unida, d’ina bella e cordiala vischinanza. Ladins, Sursilvanas, e perfin dus, trais Sursetters. E cur che la fulla ha chantà cuminaivlamain, animada e sustegnida da divers chors maschadads, «gl’è bagn betg en sulet paeis», quasi l’imni surmiran, haja gì grondas bregias da «far cun», jau aveva litteralmain il cor en gula, sco din ils talians. Il qual è restà là er anc durant las autras duas chanzuns patrioticas. Ma dai!

Ina larma metaforica haja lura spons intginas uras pli tard, puspè en la sala communala. Cura che Cha da Fö è turnà a concertar ensemen cun sia Marie, ex-marusa oramai. In concert arcaic, tellurgic, violent e delicat en ina, na, decididamain betg il salip e la furmicla, ella, la bella diala tschurra a la battaria, pitgond pels e cimbals cun maun ferm ed inventiv, el, la bestga barbusa a la ghitarra, malquieta, agitada, zappitschond sur las distorsiuns ed attatgas da sias sis cordas. E pir ils dus che chantavan, sul sulets e baud ensemen, in cridar ed in urlar, il sbratg da Munch dal viv. E cur ch’a la fin Roland Cha da Fö «Scandella» ha stgaraventà – sco antruras il cusrin Pete Townshend – ses instrument cun tutta ravgia bel a plat giun plaun, avain nus tuts e tuttas savì, quai pudess esser stà lur davos concert. Sniff.

Text: Benedetto Vigne
Fotografia: ©Mayk Wendt / Lia Rumantscha

Suonda LATABLA!

---

---

Forsa er insatge per vus:

---