Kitsch e vardà

Da Romana Ganzoni -

Ultimamaing es capità alch schnuaivel da rier. Ed eir na. Ma il prüm apunto schi. Daspö quatter ons scriva columnas rumantschas per ün magazin chi’d es organisà talmaing bain, cha la columna per Nadal esa fingià da trametter mità avuost. O quella dad avuost cumainzamaint avrigl. Il uschedit briefing dals 27 marz 2018 da duonna G. tuna uschè: „Vielen Dank, dass Sie Ihren Text bis Freitag, 13. April 2018, an Frau W. senden.“

Il text (chi’d es gnü publichà in avuost) nu d’eira quella vouta (ils 13 avrigl) a Turich las 9 uras (dimpersè pür las 10 uras, Hilfe!), ed eu n’ha fingià tschüf duos minuts passà las 9 uras ün reminder da duonna W., ingio chi resta quista columna (per avuost). Hai, propcha!? Ma che noschas manieras da mai, schnuaivel.

N’ha tut cun umur quist fat ed eir, cha las aspettativas d’eiran talmaing bassas, ch’eu nu pudaiva bod na crajer, per part d’eira quist magazin, las fotografias e’l text per mai ün’unica satira reala, ma natüralmaing na aposta, i’s stuvaiva tmair, cha quista glieud craja cha lur lecturs e lecturas, cha’l „pövel“ es debil, a bunch of cretins, quist magazin vulaiva texts i’l stil da „La nona vaiva dit üna vouta cur ch’eu d’eira amo üna mattina, chi’s desssa adüna far attenziun cun traversar la via. Ed eu – eu d’eira quella mattina hihi – n’ha dit da schi, e perquai ha fat la nona grassins cun mai, ed eu n’ha das-chü lichar oura la coppa, quai nun haja mai plü invlidà.“

Eu sun l’ultima chi pledescha chi’s dess implir il muond cun noschdà e critica permanenta, ma eu n’ha eir fich fadia cun kitsch, fosdà ed ipocrisia ed impustüt, sco fingià manzunà, chi’s craja cha’ls conumans sajan totels e preferischan istorginas banalas. Quai nun es brichafat uschè.

Bain. Eu nun ha be tut cun umur quists fats (e d’eira massa daschütla per sdir sü meis ingaschamaint), minchatant n’haja eir scrit uschè üna columna schnusibusi, per far ün zich schnöss da quist stil e per am intrategner ün mumaint, ed ellas chattaivan adüna super. Fin quist avuost. Aiaiai. Meis subconciaint ha scrit la seguainta columna per Nadal 2018, in desch minuts, ed amo desch minuts n’haja douvrà per la traducziun per tudais-ch, perche chi’s sto adüna far duos duos texts, il rumantsch e la traducziun, cler.


La mima

Anniversari e Nadal, quai sun duos festas glüschaintas illa vita d’uffants. Blers nu san plü, perche chi’s festagiescha Nadal, ma chi dà regals, quai es cler, ed eir, cha per tschüffer quels as sto ir tras differents bogns, sajan quai ils bütschins bletschs da las tantas, il cumplimaints dad amis da famiglia, da dudir per la tschientavla vouta, chi’s saja creschü e stuvair respuonder per la tchientavla vouta la dumanda, schi’s haja fingià ün marus o üna marusa.  

Ma quai sun ils bogns o las duschas fraidas avant cha l’uffant po strar davent il palperi dal regal da la tanta o dals genituors chi han dit da deportar perfettamaing scha la mima vain. La mima chi da adüna precis quai chi’s aspetta. Che cha l’uffant nu sa: La mamma trametta a la mima adüna üna glista fich precisa culs regals cha’l figl voul, e la mima nun ha ingüna schanza da far üna surpraisa, la mamma nu voul quai, la mamma voul, cha’l figl e la mima as cumportan co ch’ella ha previs. Voul dir: cha eir la mima sto ir tras il bogn, ma quai l’uffant nu sa. Dafatta a Nadal nu’s saja tuot ün da l’oter.

Üna strategia es da simplamaing giodair il misetri. Eir scha blers uffants nu san plü, perche chi’s festagiescha Nadal, ün misteri resta: Co esa pussibel cha ün vainter ha plazza per tantas dutscharias sainza cha l’uffant explodischa?

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Shop online!
    Shop online!
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch


Quai ha dat la seguainta reacziun:

„Während ich Ihre letzte «Romanische Spalte» mit grossem Vergnügen gelesen habe, kann ich den Inhalt dieser Kolumne so leider nicht zum Abdruck freigeben. Das XXX Kundenmagazin will nebst Kochinspiration unterhaltsamen Lesestoff bieten. «XXX und XXX», wie das XXX-Motto, soll auch der Inhalt des Magazins sein. Ihre Kolumne beleuchtet leider ausschliesslich negative Aspekte der Festtage - von mühsamen Verwandten, monierenden Müttern oder Kindern, die Mühsal über sich ergehen lassen müssen und Süssigkeiten im Übermass in sich hineinstopfen. Diese Botschaften, die zudem gewiss auf eine Vielzahl an Familien nicht zutreffen, möchten wir so nicht an die Leserschaft vermitteln.
 
Dürfte ich Sie daher freundlich bitten, uns einen neuen Text zukommen zu lassen, der sich auf schöne Seiten von Weihnachten fokussiert wie z.B. Vorfreude, das gemeinsame Backen, das Zusammentreffen und Zusammensitzen, das Schenken, Finden von Geschenkideen etc. Ich bin überzeugt, Sie als Profi-Schreiberin finden einen guten neuen Ansatz.“

Ma, cler. Eu n’ha scrit ün’otra columna (cun traducziun) chi’d es per mai kitsch total, ma els nun han badà, l’incuntrari, i chattan superischem e stamparan cun plaschair.

Il bastunin da tschiculatta

Seis abiadis vaivan fingià cumanzà in avuost a far biscuts da Nadal cun agüd da la recetta sülla pagina stratta our dal magazin XXX da l’on passà. E lura tils hana vendü mincha marcurdi davomezdi sülla via maistra. Las vaschinas d’eiran commosssas, lodaivan e cumpraivan. Che gnoccals! Tuot il cumün as partecipaiva vi da la cumpra chi ha dürà dad avuost fin ocotober, lura d’eira afin, plü ingüns gnoccals per quai suot.

Üna duonna prominenta, Lidia, chi d’eira chaschiera sur vainch ons pro XXX, ha dumandà a Reto (cun seis desch ons il plü vegl dals tschinch pitschens pastiziers), perche chi nu vendan plü lur dutscharias. In quel mumaint as fuormaivan larmas aint ils öglins da l’uffant. Sco üna sajetta ha Lidia trat our da sia busacha ün bastunin da tschiculatta. Quai ha fat effet. Chi hajan guadagnà be 250 francs, ma cha l’e-bike per bazgenar chi vöglian regalar da Nadal cuosta sur 3000 francs. Ch’el nu saja plü bain in chamma.

In cuort mumaint s’han organisats ils vaschins dals pluoders, han ramassà raps, eir trais societats s’han partecipadas e vendü las listessas dutscharias sco’ls uffants, il vendader da velos ha fat ün bun predsch – e quia d’eira’l dimena, il velo eletronic da bazegner. Quel nun es lura plü stat bun da tegner inavo las larmas, e quai nun ha neir fat dabsögn.

Sün quai n’haja sdit sü il job. A la fin.

Text: R. Ganzoni, Schlarigna 
Fotografia: www.pixabay.com


Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

Da Benedetto Vigne - Ad Astrid Alexandre gartegia cun ses segund album «Umbrivas» ina nova capolavur da la scena rumantscha.

Jau vuless numnar Astrid Alexandre betg simplamain ina chantanta u chantadura, jau preferesch numnar ella ina «artista vocalica». Ina persuna che sa far cun sia vusch dapli che mo «chantar», ina che sa schonglar, capriolar, chaubriclar cun sias cordas vocalicas. Quella qualitad demussa Astrid gist en l’emprim toc da ses nov album «Umbrivas», cumparì l’entschatta da mars, la skizza cun il titel «Lighthouse» (bel da battegiar l’album «Umbrivas» e lura gist cumenzar cun la glisch!). E quest «far traglischant» (Leuchtturm) bogna l’artista en in mar da misterius ecos ambientals, sur ils quals la vusch principala sgulatta aut ed ostinat sco ina vela ent il vent.

Differentas texturas

Ma i na va betg per la pura demonstraziun acrobatica – gia la segunda chanzun, quella «Beautiful Mind» emprestada da l’amia Corin Curschellas, passa si en in vestgì daltut different, ina spassegiada en ponns da popsong atemporal, chantà cun vusch bassa, carmalanta. Ed uschia sa noda l’entir album da textura a textura, da clavazin a calimba, da sintetisader a ghitarra, senza però bandunar la tempra basica da l’autura. Muments africanisants, arias da chanson, escapadas da funk, minimalissems ramurus – gea, perfin in trantertun recurrent da chanzunetta d’uffant udin nus qua. Ed adina puspè interrumpa la musicista il fluss dal toc, per inserir in mument da reflexiun, da cuntradicziun schizunt, applitgond accords diminuids, melodias guerschas. Precis sco quel cuntrast tranter las sumbrivas ed il far traglischant.

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Shop online!
    Shop online!




Inamurada en chalzers

Quel cuntrapunct stilistic vegn er reflectà sin il nivel dals texts: Il «Lullaby» raquinta – en la strofa rumantscha – davart las solitas charinezzas da la natira che fan ninnar l’uffant, fertant ch’il refrain englais scungira l’uffant da betg crair a las smanatschas dals creschids. Ed en la chanzun titulanta cuntrasteschan ils maletgs dals fugitivs africans cun l’indifferenza dal rest dal mund. Ma i dat er muments ligers, ilarics, il pli tard en la chanzun finala, in’aventura d’amur nunpussaivla fixada sin in pèr chalzers.

Duas ospitanzas colureschan ultra da quai questa segunda ovra d’Astrid Alexandre, per l’ina l’idilla impressiunistica «Zervreila», scritta e chantada dal contrabassist Rees Coray. E lura il duett cun Pascal Gamboni en «Veta», la sonorisaziun d’ina poesia clav da Tresa Rüthers-Seeli: «In siemi sco sch’ei dess aunc melli stads.» Milli stads, milli atmosferas: «Umbrivas» è in album d’ina enorma ritgezza musicala, d’ina raffinezza stilistica e d’in messadi sublim, in album che reflectescha la vista cosmopolitica da l’artista vocalica, sia derivanza rumantscha, belgia e perfin … haitiana.

Text: B. Vigne, Turitg
Fotografia: (c) Mattias Nutt

Astrid Alexandre: Umbrivas (R-Tunes)


Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

La dretta masdina

Da Romana Ganzoni - I d’eira ün sbagl da leger la Neue Zürcher Zeitung avant ün pêr eivnas. Esa necessari cha gazettas seriusas citeschan in detagl l’acta d’achüsa i’l cas da Rupperswil? Ün hom giuven haja – adonta ch’el d’eira para adüna calm e gentil - aschaschinà ün bel di cun crudeltà ed infamia straordinaria a sang fraid quatter umans, üna mamma e seis duos figls, ma eir l’amia dal figl plü vegl. Avant co tagliar sü la gula ha il morder (seis nom nu vain manzunà per til proteger) violà il figl plü giuven e filmà tuot, davo ha’l dat fö la chasa.

Impizzand üna famiglia vaiva’l fingià aint il cheu la prosma, la glista dals mats ch’el vulaiva torturar sexualmaing d’eira pronta, quai til varà quietà e fat ch’el nu perda ne nerva ne controlla, el pudaiva giodair il mumaint. Uossa e’l davant tribunal e duos psichiaters til attesteschan ch’el saja pront per üna terapia e cha quai saja pussibel.

La psicologia as morda aint ill’agena cua

La psicologia ha pers seis compass sco tschertas medias, l’unic compass cha la psicologia para d’avair in quist cas es la psicologia – sainza muond -, ella as morda aint ill’agena cua, cun oters pleds: Ella es autoreferenziala. Ils psichiaters saran gnüts a quella conclusiun, perche cha l’aschaschin ha savü inscenar si’incletta, imitand la normalità sociala ed emoziunala. Quai savaiva el eir far avant ils mordraretschs diabolics, id es sia natüra (voul dir: El s’adatta a mincha situaziun perfettamaing. Adüna).

Grazia fitg a tut ils sponsurs da LATABLA:

  • Adüna bun - cafè grischun
    Adüna bun - cafè grischun
  • Tel. 081 864 15 81
    Tel. 081 864 15 81
  • www.belain.ch
    www.belain.ch
  • Tel: 081 852 45 45
    Tel: 081 852 45 45
  • Shop online!
    Shop online!
  • La Giuventetgna Rumantscha
    La Giuventetgna Rumantscha
  • www.quartalingua.ch
    www.quartalingua.ch
  • Tel. 081 864 01 51
    Tel. 081 864 01 51
  • L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun
    L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun


Per esser precis: ün crimen „diabolic“ daja be amo sco noziun, i’l Vest nun ha’l plü ingün lö, il nosch nun ha metafras, purtrets o concepts collectivs, il muond industrialisà nu craja d’avair dabsögn da quai, main dir il muond digital cun sia orbantün per quai chi nun es realisabel. Ma la natüra umana nu po gnir optimada, ella restarà inexplichabla, per tudais-ch „unergründlich“, chi’m para ün meglder pled.

Mai stat üna victima da mobbing

Ün muond chi ha svödà seis tschêls e cun quai eir seis infierns, üna società sainza Dieu ha ün problem. Psicologs e meidis han surtut l’incumbensa dal teolog (eir dal filosof, dal rest) chi sà alch da quai chi nu’s sà incleger, ma chi exista listess. La psicologia e la medicina sun materialistas, il material as po adüna drizzar, pustüt sch’el ha tschüf svessa bottas, perquai d’eira sgüra ün schoc per l’industria da terapia, cha l’aschaschin da Rupperswil nun es mai stat üna victima da mobbing. L’idea cha victimas fan victimas e cha quai spiega alch e tillas excuolpescha fin ün tschert punct, es fich derasada. I füss temp da darcheu metter i’l center il delict.

Ün butin da las circumstanzas?

Ils tschêls sun vöds, i resta l’eu miserabel dal singul, daplü nu daja, ingüna güstia suprema, be las furmias chi nu vöglian esser la cuolpa, i spereschan chi’s possa cumbatter tuot cun transparenza (gazetta) e terapia (psichiaters), in fuond es tuot relativ. A la fin nu daja ne cuolpa ne penitenza, minchün ha dabun üna schanza, no tuots sajan be butin da las circumstanzas, alch oter füss massa complex. Eir quist aschaschin chi po stübgiar economia in praschun. Es quai l’idea da la resozialisaziun? Cha quist uman nu vain chastià? El vain be isolà dal public. Perche chi nu da plü ingüns puchaders, be amo glieud chi nun ha tschüf la dretta masdina.


Text: R. Ganzoni, Schlarigna 
Fotografia: www.pixabay.com


Suonda LATABLA!


Forsa er insatge per vus:

Reclama:

Newsletter:

Adressa d'email:

Prenum:

Num:


POPULAR IN QUESTA CATEGORIA:

Il Project

30 da fanadur 2018

pinc e provocativ: Cura che ins entra in territori rumantsch na badan ins betg che ins è uss en il territori rumantsch: Ils nums dals lieus ed ils toponims èn...

5 giadas fitg fraid

14 da favrer 2018

Da Silvana Derungs (DRG) –  La lingua rumantscha è ritga, uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas – e da tut sias...

5 bellas chauras

10 da schaner 2018

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Oz datti tschintg bellas...

Jeu spetgel ...

05 da december 2017

Dad Annatina Nay - Duas figuras en in toc da teater da Samuel Beckett. Estragon e Wladimir sesanflan en in liug buc definau, sin in stradun, sper ina plonta. Els...

5 bellas dunnas

16 da matg 2018

Da Silvana Derungs (DRG) –  La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Per exempel datti bels prenums, nizzaivels betg mo...

La columna - Chi chi nu tschercha chatta

28 da november 2017

Da Fadrina Hofmann - L’uman es ün chatschader e ramassader. La cumprouva n’haja a chasa in fuorma da duos uffants chi chattan roba da tour e mütschir. Ün insaj? Voilà...

5 feghers Franzos

18 da fanadur 2018

Da Silvana Derungs (DRG) – La lingua rumantscha è ritga – uschè ritga che nus pudessan atgnamain ans servir pli savens da sias bellezzas e ritgezzas. Per exempel quellas influenzadas...

La columna - Banadida telefomania

27 da matg 2020

Da Fadrina Hofmann - Chi nu cugnuoscha il mumaint da schoc scha’l telefonin es dandettamaing davent? Ed il sentimaint surleivgià cur ch’el cumpara darcheu? Il telefonin es dvanta nos cumpogn...

Go to top