Da Fadrina Hofmann - L’Unterländer es adüna stressà ed adüna punctual. Il Romand nu lavura jent e fa mincha di apéro. Il Tessinais es daplü Talian co Svizzer, dimena dad ot e sa be talian. Ed il Rumantsch? Capuns e subvenziuns.

D’incuort suna statta da la partida a la concurrenza da linguas Linguissimo a Berna. Bod trenta giuvenils da tuot las parts linguisticas da la Svizra han tut part e trais collegas ed eu vain fuormà la giuria. Dal prüm mumaint davent d’eira cler: No eschan bainschi tuots Svizzers, ma las mentalitats sun tant differentas sco las linguas. Ün exaimpel? La manadra da quist proget ans ha declerà la lezcha: „Mincha giuvenil ha dad elavurar dürant la fin d’eivna ün text umoristic cun ün giuvenil d’ün’otra lingua. I’l text ston gnir avant tuottas duos linguas“. Trais giurors han exclamà al listess mumaint „cool“ ed ün ha manià: „schwierig“. Eu nun ha da declerar uossa dingionder cha quist signur derivaiva.

Vairamaing tant sco ün Tudais-ch

Lura la chosa cul umur. Ün Romand ria baincomal da tuot oters skerzs co ün da la Svizra tudais-cha. Gös cun pleds d’ün Tessinais nun inclegia la Rumantscha. Comedians sco Dieter Nuhr sun incuntschaints i’l vest ed i’l süd dal pajais. Pella paja nu savaivan no chi dà bod 700 comédiens sün comédiens.ch. Ils Romands ed ils Tessinais fan jent beffa dal trid „ch“ e „k“ chi vain avant uschè suvent in schwiizerdütsch. Ils Zürigais e Baselais fan schnöss dal laissez-faire da lur collegas francofons.

E che esa culs Rumantschs?

„Ah, vo eschat inamöd vi dal murir oura“, ha manià ün da meis collegas. Risada da tschels. „Capuns e subvenziuns“. Hahaha. „Dal rest nun inclegia perche cha vo gnivat festagiats talmaing sco minorità. No eschan plü minorità co vo“, ha cuntiunà il Tessinais. Aha. „Ma è vero, vo eschat tuots bilings, savaivat tant rumantsch sco tudais-ch, scha nö dafatta meglder tudais-ch“. Lura s’ha intermiss eir l’Unterländer. „Stimmt, scha vo nu savaivat güsta il pled per rumantsch vegn quel automaticamaing in tudais-ch“. Hm. „Chenün rumantsch es vairamaing il dret rumantsch?“, dumonda il Romand. Tuots.

Büttà raps our da fanestra

Dimena, lascha’m resümar. Il Rumantsch nu sa gnanca sia aigna lingua. Ils Rumantschs sun be pro forma üna minorità. Ils Rumantschs profitan da la noscha conscienza da Berna. Ed in fuond es quist sustegn immens pella quarta lingua („la dernière, hihihi“) büttà raps our da fanestra perquai cha’ls Rumantschs mouran inamöd oura. Hopla. Ed eu n’ha adüna cret cha’l rest da la Svizra saja superbi d’avair la quarta lingua federala. Bun, quistas argumentaziuns sun tuottas gnüdas dittas skerzond e schmachond l’ögl, ma nun ha mincha skerz eir ün minz vardà?

In mincha cas es l’Unterländer stat dürant tuot la fin d’eivna fich ingaschà (stressà) ed adüna punctual (dafatta massa bod). Il Romand ha fat jent stincals (nu lavura jent) e s’ha tanteraint inscuntrà cun amis (apéro). Il Tessinais invezza savaiva sper il talian eir amo bain frances ed inglais ed el d’eira fich discret. Definitivamaing ün exemplar atipic.

 

E la Rumantscha? Ha defais sia lingua e sia cultura cun mans e peis, ha mangià couscous invezza da capuns ed ha a la fin finala inchaschà precis tant sco seis trais collegas. Nüüt, rien, niente cun capuns e subvenziuns. Ha!

Text e fotografia: F. Hofmann, Scuol

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.

Suonda LATABLA!

---

---