Messagi da l'administraziun: Pel mumaint am manca il temp da m’occupar conscienziusamaing cun LATABLA ed usche n’ha eu decis da pausar il project per intant. 

Grazia fich a commembras e commembers, diversas uniuns rumantschas, sponsurs e donaturs per lur sustegn ils ultims 5 ons ed a 18 auturas ed auturs chi han furni tants texts captivants ed unics.

Fin bainbod
Corina Gustin

 

---

Da Benedetto Vigne. 

Suonda LATABLA!

 

---

---

Da Corina Gustin - La festa da Nadal es be ün per dis davent ed il mais d'Avent va a fin - per blers il temp il plü festiv e magic da tuot l'on. Per mai eir. Eu sun ün grond fan da l'atmosfera da Nadal, a mai plaschan spassegiadas tras cuntradas decoradas. Saja quai üna via tras üna cità chi splendura da glüms artifizialas, ün god cuvernà cun la prüma naiv o ün marchà da Nadal. Ed a mai plaschan ils regals

Text: C. Gustin, Turitg
Fotografia: pexels.com
Emprima publicaziun: December 2017

Suonda LATABLA!

 

---

---

Da Flavia Hobi - Igl è stgir giuadora, chazzolas e chadainas da glischs traglischan, en in u l’auter lieu flanesch’ins tras ina fiera da Nadal, enramada dad ina savur da chanella e vin chaud, il qual che stgauda ensemen cun ils suns da musica da Nadal ils cors ed ils mauns tar las temperaturas fraidas.

U era ils pignols da Nadal, ils quals ch’èn gea cun lur grondezza per part propi impressiunants. Sco mattatscha ma sun jau dumandada co ch’ins ha gì l’idea da purtar in pignol dal guaud en stiva, dad ornar el cun cullas, chandailas ed autra decoraziun da Nadal sco era da seser lura enturn el per chantar chanzuns. Per quellas u quels ch’han forsa era betg enconuschì l’istorgia dal pignol da Nadal - qua la resposta:

Sco derivanza dal pignol da Nadal numn’ins adina puspè usits pajauns, ils quals ch’han ornà chasa e bain cun daschs. Il pign adina vert valeva tar ils pajauns sco simbol per ina vitalitad eterna. En il 16avel tschientaner ornavan ils carstgauns lura ils pigns en chasas da la mastergnanza cun maila, datlas u nuschs, tge ch’ils uffants pudevan lura mangiar da Nadal. Quest usit è sa derasà adina pli ferm ed ins ha sin quai era cumenzà da pender vi cullas da vaider e chandailas. En il decurs dal 20avel tschientaner chattava il pignol da Nadal lura era acceptanza da la baselgia catolica - ussa pia ina tradiziun fitg ancrada.

La tradiziun da Nadal - jau mezza hai propi fitg gugent quest temp. Temp per giudair ensemen, ma era temp da reflectar. Tge è tut succedì durant l’onn, tge porta l’onn nov? Ins sa regorda vida blers bels muments, ma forsa era muments ch’han fatg mal, muments trists u vida persunas ch’han betg uschè bain. E gea, ins fa era in u l’auter regal. Jau ma regord gugent vid in regal spezial da mia sora pitschna. Ella aveva pachetà en in animalet da stoffa (jau crai in ren) che nus avevan gia. L’intent dad in uffant pitschen dad era pudair regalar insatge senza gronds meds finanzials u senza la pussaivladad da pudair ir sez en ina stizun ma lascha anc oz surrir. Regalar è insatge bel e da far in plaschair als auters fa bain - ma cler ch’ils regals na stattan betg en il center.

Tge munta Nadal per tai?

Passentar temp ensemen cun ses chars, reflectar ed esser engraziaivel èn bain era ils blers resuns sin mia dumonda ad auters tge che Nadal munta per els.

E forsa anc per finir insatge da prender cun per il entir onn:

„Nadal n’è betg be da Nadal, mabain adina lura, sch’ins sa far rir insatge resp. sa dar vinavant quest rir, sch’ins sa far insatge bun per insatgi, sch’ins gida ad insatge e regala temp ed amur.“

En quai senn giavisch jau da cor bellas festas da Nadal e bun di bun onn!

Text: Flavia Hobi
Fotografias ed icons: www.pexels.com

Suonda LATABLA!

---

Forsa er insatge per vus:

---

Dad Annatina Nay - Gia dapi jamnas sepreparan silmeins las stizuns sin Nadal. Strusch che las zetgas da halloween ein svanidas, s’empleinan las crunas cun piziultas, cocs spagna, tschugalatas, candeilas, decorem e fittem. Las vias vegnan ornadas cun mellis glischs e steilas. Cheu e tscheu in pigniel ornau amiez in plaz public. Jeu mezza sun buc aschi fan dil temps d’advent e Nadal, il temps da vin cauld e canella, il temps da stress e shopping. Cumprar in schenghetg per gl’amitg, l’amitga, il bab e la mumma, pils fargliuns ed ils affons da lez, eventualmein per collegas, far mams, piziultas, studegiar il menu da Nadal e sperar ch’ei neivi beinprest! Perquei emprovel uonn da surmanar mes scolars en scola e mia famiglia a casa da rumper empau cul Nadal el senn tradiziunal. Mo igl ei stoda grev...

Calender d’advent, gie ni na?

„Nus savessan far onn in tec auter advent che schiglioc“, proponel jeu a mia classa. Enstagl da zambergiar steilas, malegiar pigneuls da Nadal e preparar schenghetgs, savessan nus far sco sch’ei dess negin Nadal uonn!“ „Daco pomai?“, cloma ina mattatscha agitada! Ils affons miran empau curios. „Dess ei lu era negin calender d’advent?“, damonda in scolar. „Naturalmein dess ei negin“, rispundel jeu. Mo nus savessan persuenter cantar canzuns dalla mar e zambergiar barcas per schar ir sin l’aua. Ils affons ein buca d’accord. Neginas canzuns da Nadal? Neginas historias dil Bambin? Vai aunc? Els vulan silmeins in calender d’advent! „Sche Vus leis buca far in calender d’advent cun nus, lu fagein nus in!“, di in buob. „Gie!“, cloma l’entira classa. Jeu hai piars! „Sche bien pia!, ditg’jeu e sun spannegiada sil product final!

„Datti insumma il Sontgaclau?“

La discussiun „Nadal ni buc peglia“ buca fin. Mes scolars dall’emprema classa vegnan era tiel tema Sontgaclau buca propi perina. „Datti uss insumma il Sontgaclau?“. La damonda cardinala steva tuttenina tut persula en stanza. Gie ni na? „Gie, naturalmein“, rispunda ina scolara. „Ei dat buc il Sontgaclau“, intervegn in scolar. „Bein!“, argumentescha la scolara. „Ei dat el, denton buca mo in Sontgaclau, mobein plirs! Quel digl uaul, quel che vegn tier nus en scola, quel che vegn a casa, quel ell’IKEA, quel el Migros, lu datti aunc divers ella televisiun!“ Ils affons surstattan e teidlan cun bucca e nas. Jeu surriel e stoi dar raschun alla scolara. Buna risposta! Ina megliera vess jeu buca giu „E tgei fagesses sch’il Sontgaclau vegness buca uonn?, damondel jeu mia classa. „Quei mass buc! Il Sontgaclau sto vegnir! El vegn segir, ni? Negin Nadal senza Sontgaclau!“ – ils affons ein irritai. „E sch’el havess buca temps?“, damond’jeu. Els san buca propi tgei dir. Il Sontgaclau stoppi vegnir a far viseta – seigi sco ei vegli. Ed el stoppi purtar piziultas, nuschs e mandarinas! Tradiziun ei tradiziun, punct.

Nadal senza pacs

„Lein schar quei culs pacs uonn!“, ditg’jeu in di da tscheina a casa. „Daco? Ti has bein era plascher sche ti survegnas in schenghetg!“, rispunda miu frar. „Ei va! Quei ch’jeu less sai jeu era cumprar mezza!“ „Ti has negin senn per tradiziuns! Da Nadal datti pacs, quei ei bein il bi vid quei Nadal!“, rispunda l’amitga da miu frar! „Nus savessan puspei far da bambin secret“, propona la mumma. „Gie daco buc!“, rispunda il bab. „Bambin secret funcziunescha tonaton buc tier nus“, intervegnel jeu. „Secret vegn nuot a star! Jeu sun per negins pacs, per propi negins!“ Negin va en sin mia proposta. Nadal senza pacs va buc. Nadal senza calender d’advent e senza Sontgaclau aunc meins.

Igl ei perfid. Natal ei in’epidemia! Era jeu lasch plaunsiu surmanar dall’euforia da Nadal entuorn mei. Alla fiera da Nadal cumprel in rom da vestga ed ina candeila. In’amitga surmeina mein da mirar cun ella „Drei Haselnüsse für Aschenbrödel“. E leutier detti steilas da canella e vin cauld! Quei seigi tradiziun! Tuts cun lur tradiziuns da Nadal! Jeu giavischel che mia tradiziun daventi quella: Numnadamein ch’ei detti tier mei mai tradiziuns da Nadal!


Text: A. Nay, Turitg
Emprima publicaziun: Dezember 2016
Fotografia: www.pexels.com

Suonda LATABLA!

---

Forsa er insatge per vus:

---

Dad Asa S. Hendry - Ualti tgunsch ha il ren da plastic egl iert da mes vischins gia realisau dalunsch che jeu sun miez schelada e hai in tgau che miez sloppa da tut las gliestas che jeu stuess liquidar, schiglioc havess el buca invidau mei aschi spontan ad in vin cauld.

Sche jeu lessi buca prender plaz in’uriala per paterlar empau. Bien pia – cun rens discuoran ins buca ton, cunzun buca cun quels da plastic, va ei atra il tgau a mi e dun in cumpliment per sia biala cadeina da cazzolas che penda entuorn siu culiez. El manegia ch’el fuss ensesez leds da saver nua che la bescla sesanfli, ils vischins hagien denton scumandau da stizzar quella sfarlatada d’energia. El hagi schon raschun, ei vesi denton halt tuttina aunc ora bi, detg jeu e pren igl emprem sitg dil vin cauld ch’el ha dau a mi enta pugn.

« Engraziel, neve ». « Negin problem ! »

Tgei che marschi allura aschia damonda il ren. Tut marschi – Nadal halt.  « Nadal halt », di il ren e scrola sia corna da plastic. Nadal seigi plitost empau ina malspirtusadad,  sburfla el sinquei. Tgei che fa surstar mei empau, per in ren stuess Nadal bein esser IL temps digl onn. Sin la damonda daco ch’el seigi lu buca aschi incantaus, marmugnia el enzatgei sco : « Dapertut quei huora glitzer plunderwerc », e muossa sin sia cadeina da cazzolas. Jeu dun il tgau e pren in sitg vin cauld. « Il Manor a Cuera dat e sissu mintg’onn ina ». « Di nuot », il ren schigia da siu cup.

« Liuas ti buca sche ti beibas daquei ? » « Nana, va schon », marmugnia el e fa viva. Sche jeu seigi era aschia el stress sco il rest da quella societad da consum che cumpra sco stuorns tut il plunder nunnecessari,  damonda il ren e catscha en bucca in toffifee. « Depressiun da Nadal ? » damondel jeu. Il ren metta uiersch siu tgau e siara giu in egl. « Forsa empau ». « Capeivel…»  « Star ella plievgia e far aschia sco sch’ei fuss unviern dat ad ins il rest », manegia el sinquei ed entscheiva a tagliar si ina mango. « Climate change is real, bitch » di el siper ella e damonda mei sche jeu lessi era in toc.

« Bugen », rispundel jeu.

« Ed aunc in vin cauld ? », damonda il ren.

« Aunc pli bugen ».

« Depressiun da Nadal ? »

« Forsa empau » marmugniel jeu.

« Viva ! »

« Viva ! »

 

Text: Asa S. Hendry, Cuera
Fotografia: pixabay.com

Suonda LATABLA!

 

---

---

Da Corina Gustin - La festa da Nadal es be ün per dis davent ed il mais d'Avent va a fin - per blers il temp il plü festiv e magic da tuot l'on. Per mai eir. Eu sun ün grond fan da l'atmosfera da Nadal, a mai plaschan spassegiadas tras cuntradas decoradas. Saja quai üna via tras üna cità chi splendura da glüms artifizialas, ün god cuvernà cun la prüma naiv o ün marchà da Nadal. Ed a mai plaschan ils regals

Text: C. Gustin, Turitg
Fotografia: pixabay.com

Suonda LATABLA!

 

---

---

Da Fadrina Hofmann – Bap balantschescha sün üna sopcha e prouva da metter guliv la staila da Nadal sül bös-chin. El blastemma. Sco minch’on. La staila nun es amo mai statta gualiva, ma bap prouva mincha jada da perfecziunar la pusiziun da quista staila d’or. Mamma intant paquetta aint ils ultims regals. Per furtüna vaiva la vaschina amo avuonda rollas da palperi cun sü flöchins da naiv ed anguels. Mia funcziun es sco adüna quella da metter maisa e da far la decoraziun. Ils magöls da cristal glüschan illa glüm da la saira, süllas serviettas n’haja avant amo svelt stuvü disegnar ün pêr stailinas. Quellas nu daiva simplamaing ninglur cun motiv da Nadal. Mo almain vaina pudü far hoz a bunura amo grassins per tils metter sün mincha servietta. I’s doda a tschüblar a bazegner in chadafö. El cuschina sia pulenta da Nadal – sco minch’on. Nona es ida perdavo a las tantas ed a la schlaffada da cusdrins e cusdrinas a la staziun – sco minch’on. Bainbod sarana qua e lura cumainza la gronda festa.

Livia vain aint in stüva. Ella es clitsch-cregna. „Jon ha squittà giò a mai cun sia nouva squitta dad aua“, decler’la süll’ögliada critica da mamma. „Schi va our in lobgia e picha sü il t-shirt e las chotschas cuortas per cha’l sulai süainta tuot. E lura at preparast pella tschaina“, disch mamma. Ella as volva vers bap: „E tü tirast eir oura quistas shorts. Eir scha no vain 25 grads coura, pro la festa da Nadal ans faina schics“. Bap dà amo ün sguard malcuntaint sülla staila torta e vain lura giò da la sopcha. „Nadal in lügl, quai po be esser ün’idea da tai“, disch el a sia duonna e tilla dà cun passar ün bütsch sül frunt. Eu stögl surrier.

Livia es la cuolpa cha no festagiain quist on duos jadas Nadal. Na, vairamaing es il sömmi da meis genituors la cuolpa. Australia. Emigrar lessan bap e mamma, fingià tuot mi’infanzia hana discurrü da quai. Uossa esa uschè inavant. Ed a Livia ed a mai nu resta oter co da paquettar nossas valischs. Livia s’ha vairamaing allegrada sül nouv pajais: kengurus, coalas, sablun e mar, peschs in tuot las grondezzas e culuors. Juhè. Ma lura, avant bundant ün’eivna, ha’la fat üna scuverta sgrischusa. In Australia – almain là ingio cha no vivaran in avegnir – nu daja bös-chins da Nadal! Ed in Australia nu saraja mai plü Nadal uschea sco cha no til festagiain minch’on cun nossa gronda famiglia. Davo quista scuverta d’eira Livia be moc e larmas. Mai plü l’odur da pin in stüva, mai plü sezzer in 15 vi da la maisa e tadlar las dispittas da tanta Sara e tanta Aita. Mai plü giovar UNO culs cusdrins suot maisa. Mai plü mangiar la pulenta da Nadal da bazegner...

Davo üna saira fich melancolica – intant vaiva Livia infectà eir a mai cun sia depressiun da Nadal – vaiva mamma gnü l’idea. No festagiain amo üna jada Nadal „sco adüna“. Ils invids d’eiran svelt fats. Per furtüna partan tanta Sara e cumpagnia pür ün’eivna plü tard in vacanzas a Rimini. E no, no partin puschman per cumanzar nossa nouva vita da tschella vart dal muond. Paquettà vaina tuot fingià. La chasa es bod vöda. Bun cha mamma vaiva laschà sül palantschin da nona e bazegner la roba da Nadal e la vaschella da festa.

I’s doda vuschs our in piertan. Id es ün vaira travasch coura. Nossa famiglia es rivada. Livia siglia dad üna tanta a tschella, brancla a sia cusdrinada ed es in ün’agitaziun. Adonta da las chaluors ha’la trat aint il pullover cun sü il Niculaus, quel lomin ch’ella vaiva gnü aint fingià als 24 da december l’on passà. I’m vegnan las süjuors be a tilla verer. Intant es tuot preparà pella festa. Nona vain culla platta cun toast e salmun. I dà Rimus e vin da Porto sco aperitiv. Mamma impizza las chandailas in stüva. Las tendas sun trattas per cha la clerità da la saira da stà nu disturba l’atmosfera da Nadal. Bap ha paquettà oura las plattas da bazegner culs classikers americans da Nadal. Bing Crosby chanta „I’m dreaming of a white Christmas“. Nona chantina. Tuots discuorran, rian, bap skerza cun sia sour ch’el nun ha vis daspö Nadal plü. Ils mats barattan cartinas da Panini. Eu stun ün pa da la vart e contaimpl a mia famiglia. Dandettamaing n’haja ün sentimaint profuond da comunità. Sco adüna a Nadal.

Text: F. Hofmann, Scuol
Fotografia: Pexels.com

*In "La columna" descriva Fadrina Hofmann mincha mais quai chi occuppa e movainta ad üna schurnalista e mamma in Engiadina.

Suonda LATABLA!

---

---

Da Bettina Vital -
Daspö ün pêr ons sguincha ils marchats da Nadal da Turich. Minch’on circa quai: chapütschas e manetschas da lana d’Alpaca, posada da salata da tschirescher, glüminas d’öli cun odur da vaniglia, grassins e grassets e s’inclegia stands da vin chod. Be fingià illa halla da la staziun üna trentina! Vin chod cun whisky o cun gin, cun orandschas sechas o cun lavendel. Co ch’eu sa quai? Per decider da sguinchir ils marchats, stöglia minch’on üna jada ir tras il cumünin da chasinas da lain decoradas. Eir eu am lascha surmanar da la nostalgia d’Advent chi cumainza la fin d’utuon. Lura am bütta illas fuollas e chamin da maisa a maisa seguind üna senda da furmias chi decida per mai, sch’i va a dretta o a schnestra intuorn la chantunada pro la prosma lingia da chasinas da lain. I savura da raclette.

Davo ün vin chod, char ed insalà, saja lura però darcheu cha quai füssa darcheu stat per quist on e cha’l solit climbim nu m’interessa. Anzi, la musica dal carussell supportessa be cun quatter vins chods. Dapertuot sclingian las cassas. Per mai spüzza quia massa ferm da raps. E la chapütscha da niculais dal vendader cul popom chi blinca es güst amo il punct sül i.

Basta, eu mütsch illas giassas lateralas da la cità veglia chi s’impippan da las fuollas arsantadas. La salaschada suot meis peis am calma. Qua o là as vezza üna staila o üna cula d’argient chi glüscha vi d’üna porta o dadaint fanestra. Las chasas sun tuot superbgias da la dascha verda chi imbellischa lur portas. Eir per ellas esa ün temp insolit, id es Nadal. Ün anguelin sül chüern dal bügl ria cun seis ponzel tais e lascha cha l’aua sbuorfla cun tempo giò i’l batschigl per muantar trais glüminas orandschas chi uondagian ill’aua. Chi tillas varà impizzadas?

Per tour il tram a chasa, stöglia ir illa via da la staziun al Paradeplatz. Id es las ot e mezza. Vi pel di esa da sguinchir la via da la staziun amo plü ferm co’ls marchats da Nadal. Il travasch d’umans e dal commerzi nu’s balchan quia mai. Ma quista jada stuna tuottafat stutta. Sur mai as derasa ün mar da glüminas lung la via da la staziun. Millieras da glüminas gelguas tanter las fatschadas sü. LUCY. Eu tilla vaiva tuot invlidada. Uossa è’la darcheu tuornada, sco minch’on. Lucy es l’iglüminaziun da Nadal da la via da la staziun da Turich. Bundant ün kilometer lunga, installada cun 12'000 meters suas d’atschal e 2'100 meters cabels eletrics. 23'100 glüminas glüschan illa saira e pisseran per boccas avertas. Che calma ch’ellas derasan. La glieud guarda cun ögliuns amunt, pitschen e grond es attrat in möd magic dals millas da punctins clers.

Üna solenità nocturna tuot inaspettada in üna via, ingio chi da di tuot chi cuorra e travascha. Scha Lucy glüscha, transmüd’la las fatschas concentradas da las passantas e dals passants in fatschas fascinadas e lomas. L’effet am para straminabel. Tuot chi ralentescha e’s lascha fascinar guardond in ot. Per ün mumaint am lascha eir eu tschüffer da quista solenità. Lucy as preschainta sur no cun tantas stailas da sirius artifizialas. Per pacas ch’eu vess laschà passar meis tram. Eu nu til vaiva gnanca dudi a gnir. L’ündesch ferma davant meis nas e’m bütta inavo sün terra. E passond vers il lai illa solita canera da tram, lessa dedichar mincha staila da sirius ad üna duonna, ad ün hom ed ad ün uffant chi sto fügir da la Siria.

Text e Fotografia: B. Vital, Turich
Emprima publicaziun: december 2016

Suonda LATABLA!

---

Forsa er insatge per vus:

Da Mario Pacchioli -
Nadal ei bein quei temps digl onn che dagira da sentimentalitads, da dultschas reminiscenzas e da regurdientschas tec a tec sblihidas. E tuttina selasch jeu onn per onn empalar dallas illuminaziuns nervusas, dallas odurs dultsch-picantas, e dallas melodias chichergnusas viers la destinaziun ton bassegiada...viers Nadal. Sco grond nostalgicher, ei igl Advent secapescha quei mument digl onn nua ch’il maun dil temps sa carmalar mei cun ina sempl’odur da piziulta, da pégn ni da mandarinas e sdrapar mei trent’onns anavos en mi’affonza...

Duront il temps d’Advent curdava savens l’emprema neiv. Ina damaun vegnevel jeu destadaus dad ina smisereivla rueida. Cun egls aunc culai ensemen dalla sien, renconuschevel jeu beinprest la raschun da quella hara... ei fuva il „fluoc“ sco jeu schevel, il criec da neiv! En in fudetg siglievel jeu ord letg, sbrigavel da scala giu, e cun in battacor tochen si enta culiez arvevel jeu igl esch-casa. Sco tons tizuns flammegiavan las glischs melnas dil criec ella stgiraglia dalla damaun e cun in’alteraziun affonila distinguevel jeu la finala ina grossa cozza da neiv nova. Spert currevel jeu anavos en miu letg e speravel cun brama l’alva dil di. Mo dienuardi co las uras parevan dad esser inertas... La fin finala sepagava mia pazienzia ed jeu udevel il scadenar dils barcuns lenn, il bab fuva levaus. Bufatg seschluitavel jeu on zulèr ed el clar dalla damaun scuvrevel jeu uss per dadretg la gronda miracla! L’alvira ch’enzugliava casas e curtins tschocchentava taluisa mes egls che jeu vess buca saviu dir cun perschuasiun schebein quell’appariziun von finiastra fuva verdeivla ni sch’ella s’udeva al mund da mes siemis... Denton restava negin temps per far linlogn ! Si da stiva udevel jeu la mumma che clamava: „Fai vinavon, il bus da scola vegn gleiti...“. Finiu cul semiar, la crudeivla realitad veva suatiu mei ! Ina miersa en in toc paun, in migiel latg sur tgau ora e hutli vi e dad esch ora, il turnister sut bratsch.

Ei neveva igl entir di ed il seser ruasseivlamein el baun da scola fuva da quels dis ordvart stentus. Mirar ord finiastra e veser co las grossas scrottas da neiv s’emplunavan ad in s’emplunar e buca saver siglir giuado ella neiv mobein stuer star endadens e far quen e geometria, en mes egls fuva quei mudergiau affons. Suenter tschien e melli eternitads annunziava il divin bransinar dil stgalin da scola lu finalmein nies salvament! Aunc avon ch’il scolast vegneva da giavischar la buna sera fuva la stanza da scola vitta ed il plaz da scola semidaus en in camp da battaglia. Certins cumbattevan cun bottas da neiv, auters profitavan dalla muniziun alva per reglar in ni l’auter quen cun in brav lavatgau ella neiv, ed auters evitavan dil cumbat e revevan sin scala per lura seschar curdar ella loma e profunda neiv entira! Arrivaus a casa cun vestas cotschnas sco dus farbuns bein madirs, mava ei buca ditg ed ei deva tscheina. Giuado fageva ei plaunsiu brin ed entuorn la cazzola sin via saltavan aunc adina las grossas e biala scrottas.

Mo quei ardent deletg dall’emprema neiv entscheveva plaun plaunet a tschessar, ed in curios malruaus sepropagava en nossa stiva. Duront tscheina raquintavel jeu da nossas lutgas suenter scola, e schegie che mes geniturs fagevan fenta da tedlar sentevel jeu in quitau nunveseivel che pesava sin els. Il bab levava en pei, mava ora sin esch-casa e turnava anen culs plaids: „Ei neiva aunc adina. Uss astgass ei lu plaunsiu calar...“. E sil fiat capevel jeu la raschun da lur panzieri. Nossa casa steva al pei dad ina teissa spunda! E dad in mument sin l’auter fuva quei sentiment ch’jeu vevel resentiu la sera da Sontgaclau puspei s’ignivaus en miu venter. „Vegn la lavina?“ dumandavan mia sora ed jeu sco ord ina bucca. Mo mes geniturs sinceravan ch’ei detti insuma nuot da temer. La mumma veva gia pinau ina cazzola da sac ed envidava entginas candeilas, percass che l’electricitad s’interrumpeva. La glisch dallas candeilas enzugliava cuninaga nossa stiva. Ei regeva in’atgna atmosfera che mischedava il sentiment da penzieri cun in’emperneivel sentiment da segirtad! Enzacu sedurmentavan nus lu sin canapè.

L’auter di vegnevel jeu destadaus dils radis dil sulegl che semudergiavan tras las candeilas da glatsch per entrar en mia combra. Semegliont ad ina perschun vevan quels stalactits barricadau sur notg mia finiastra, e mo cun breigia vegnevel jeu da distinguer il bellezia tschiel blau che protegevan sco in tetg la libertad ordaviert. E sappi Dieus co quella libertad carmalava mei giuado el liber, pertgei cun in sentiment da legherment che bunamein stinscheva miu flad realisavel jeu che las vacanzas da Nadal vevan entschiet. E sco quei che la tradiziun veva fassunau ils onns, savevel jeu ch’in grond di spitgava gia mei alla sava da miu esch-combra: Quei di fagevan nus ligiongias da casa!

Giun cuschina fuv tut semtgau per il grond project. La stadera, la gronda sadiala alva, il mischedader, ils scussals, las cordas, las spezarias ed auterpli. Cuort suenter arrivava il bab culla carn, culla beglia, culs truffels e cullas butteglias da veider verd dallas qualas jeu enconuschevel deplorablamein memia bein il cuntegn. Ei saveva ir liber. Tier il far ligiongias fuvan ils pensums bein reparti e dapi onns saveva mintgin precisamein tgei rolla ch’el giugava en quei dessegn. La mumma veva il departement dallas spezarias ferton ch’il bab semetteva en schanuglias amiez cuschina davon la sadiala alva per mischedar la carn cun bratsch fri. Quella pasta cotschnauna sco la pial da miu bab midava pellischur daferton che la mumma aschuntava ils cungiments. Mo jeu savevel ch’il mument fatal fuva aunc si dies, e cu ella tunscheva lu siu maun viers la butteglia da veider verd sentevel jeu ils pigns daguots da suadetsch che cumparevan sin miu frunt. „Mo derscha viaden...“ scheva il bab, e sco dad anganar in piertg culava il saung mur tgietschen, dalla butteglia viaden ella sadiala. Ina scena sco ord in film d’horrur. Il bab en scussal alv, la bratscha cuvretga da carn e saung tochen si tier la schuiala, e quell’odur schi particulara che sederasava ell’entira cuschina. Cura che quella busecca fuva bein mischedada e che la mumma veva equilibrau il gust tenor il rezept da famiglia, vegneva il tanc dalla maschina da ligiongias emplenius cun in per bravas boffas carn, ferton che la beglia vegneva enzullada silla conna. Finalmein vegnevan mia sora ed jeu en acziun. En alternaziun turniglavan nus baul in e bau l’auter la manviala, e las ligiongias s’emplenevan ina suenter l’autra tochen che la gronda sadiala alva fuva vitta. Lu ligiavan nus las ligiongias vid ina stanga da fier, pendevan ellas  sin plantiu epi veva ei num spitgar e ver pazienzia... Aunc oz eis ei onn per onn in deletg da snizzar l’emprema ligiongia da casa. Quei gust unic e savurus ei sco ina perdetga dil temps d’Advent da mi’affonza.

Las portas da miu calender seservevan ad in sesarver ed en in gienà fuva ei Nadal. En stiva paradava il pigniel da Nadal e suentermiezdi vi arrivava lu mia tatta che passentava beinsavens la sera da Nadal cun nus. Senza rumaner sin detagls da quella celebraziun, saiel jeu dir ch’ei era la pli biala digl onn!

Mo ils onns ein vargai ed jeu hai viu l’affonza s’allontanar tec a tec. Allura, ina sera da Nadal hai jeu realisau che jeu cantavel buca pli la „clara notg“ ella tonalitad da mia mumma, mobein en quella da miu bab. Ed il di ei arrivaus nua che jeu hai bandunau mia casa paterna…

Era sch’il temps d’Advent ei adina restaus per mei in temps impurtont, la medema savur sco el veva lu, lezza ha el buca pli. Matei perquei che jeu sun daventaus in carschiu e perquei che mo ils egls d’in affon han la facultad da percepir la vera glisch da Nadal. La tarlischur dallas regurdientschas denton, lezza ei mai sestizzada. Perquei sun jeu oz perschuadius ch’il Nadal dad in affon ei cheu per esser vivius, e ch’il Nadal dad in carschiu ei cheu per seregurdar…

En quei senn giavischel jeu a tuttas ed a tuts in bi Nadal, ed in pigniel tgemblaus cun bialas regurdientschas!


Text: M. Pacchioli, Paris 
Fotografia: www.pexels.com

 

Suonda LATABLA!